اجلاس بن دو و آغاز رویکرد امنیتی-سیاسی

با گذشت ده سال از کنفرانس اول بن که به تشکیل دولت موقت افغانستان منتهی شد، دولت آلمان تلاش جدی کرد تا کنفرانس بن دوم را در سطح بالایی برگزارکند. برگزاری اجلاس بن دو در شرایطی انجام پذیرفت که سوالهای متعددی در مورد انتخاب زمان این اجلاس، با توجه به شرایط حاکم در منطقه به وجود آمد. خصوصا با توجه به مشکلات اخیر در روابط پاکستان و آمریکا و مواضع پاکستان در مورد نحوه تعامل با امریکا، به هر حال این سوالات جدی به نظر می رسیدند و در نهایت مشخص نبود که پاکستان با چه اراده و انتخابی وارد اجلاس بن خواهد شد. بدین ترتیب اجلاس دوم بن بدون پاکستان انجام شد که این غیبت می‌تواند تاثیرات خود را در آینده نشان دهد. یکی از این اثرات می تواند به این صورت دیده شود که جریان‌هایی که به اسلام آباد ابراز علاقه می کنند احتمالا مواضع تهاجمی تری را در پیش خواهند گرفت. با توجه به این حقیقت، این سوال مطرح می شود که آیا اجلاس بن دو را می‌توان به عنوان نقطه عطف و حلقه وحدت جدید، در حوزه تعامل نیروهای تاثیرگذار در افغانستان به حساب آورد یا خیر؟ که پاسخ ان هنوز زود بنظر می رسد.

 از سوی دیگر با توجه به این اجلاس هنوز سوالات پایه ای دیگری در مورد بحث مکانیزم ثبات و امنیت در افغانستان وجود دارد. سوالاتی که پاسخ‌های ناتمامی دارند و هنوز نمی‌توان گفت در این مورد یک پاسخ دقیق و قطعی حاصل شده است. با توجه به این حقایق باز سوالی جدیدتری پدید میآید که آیا ظرفیت اجلاس بن دوهم‌اندازه ظرفیت بن یک بود؟ به نظر می رسد که هنوز باید دیپلماسی مورد توجه قرار گیرد تا بتواند فرایندهای جدیدی را تولید کند.

موضع ایران

در اجلاس بن دو جمهوری اسلامی ایران مواضع خود را به طور صریح مطرح کرد. ایران تلاش کرد که نگاه خود را نسبت به برخی از موضوعات، از قبیل تاثیر ماندگاری نیروهای غرب و امریکا در افغانستان و بر منطقه توضیح دهد و همچنین با توجه به اهمیت ثبات و آینده‌سازی در افغانستان مواردی را خاطرنشان کرد. واکنش قاطع ایران نسبت به حضور پایگاه‌های نظامی امریکا در افغانستان امری طبیعی و بدیهی است. به شکل سنتی منطقه آسیای غربی بخشی از فلات سیاسی ایران به شمار آمده و شاهد تاریخی وجود دارد که ایران با حوزه آسیای غربی دارای پیوستگی عمیق است. به همین دلیل ایران نمی‌تواند نسبت به تحرکات و پایگاه‌های غربی در حوزه افغانستان تنها یک تماشاچی باشد. سنت تاریخی در معادلات منطقه ای همواره افغانستان را یک کشور بی طرف نام گذاری کرده است ولی بنظر می رسد که غرب به دنبال کارکرد جدیدی از ژئوپلتیک افغانستان می باشد.

نگاه غرب

آنچه در اجلاس بن دو دیده می شد "تفاوت نامرئی" نگاه کشورهای اروپایی نسبت به آینده افغانستان است. استقبال آرام و خونسردی که دولت انگلستان نسبت به اجلاس بن دو نشان داد با نگاه گرم فرانسه و آلمان تا حدودی متفاوت بود. از سوی دیگر اشتیاقی که برای نتیجه‌گیری در بحث افغانستان از جانب پاریس و برلین دیده شد در مورد لندن کمتر مورد توجه قرارگرفت. اما نگاهی که امریکا به اجلاس بن داشت، بخشی از یک پازل و روند محسوب می شود. به این معنا که این کنفرانس را بعنوان بخشی از راه حل مورد نظردرروند مسائل افغانستان تحلیل می‌کند و ویژگی خاصی همانند اجلاس بن اول را قائل نیستند امریکا با توجه به اجلاس‌های بعدی که قرار است در مورد افغانستان برگزار شود تلاش می‌کند مدیریت مرحله‌ای را در فضای دیپلماسی اعمال کند.البته این موضوع خارج از اهداف استراتژیک امریکا در چارچوب انعقاد پیمان نظامی و استقرار پایگاه های نظامی در افغانستان نیست و هنوز احساس فرماندهی امریکایی در ناتو و تاکید بر سهم مدیریتی برای همکاران اروپایی مشهود است.

مواضع حوزه شرق

سوالات و ابهاماتی که روسیه پیش از اجلاس بن مطرح کرده بود و موضع‌گیری آقای لاوروف در این اجلاس از مسائل قابل توجه بود. روسیه معتقد است که رفتار غرب در حوزه افغانسان شفاف نیست و روسیه درک کاملی از رفتار غرب در افغانستان ندارد. این رویکرد نشان دهنده مرحله جدیدی در مواضع روسیه در رابطه با افغانستان بود. درگذشته شاهد بودیم که روسیه با دادن کریدور به ناتو، سعی می‌کرد به عنوان ضامن استراتژیک در مورد افغانستان نقش بازی کند. اما امروزه شاهد هستیم که روسیه از جایگاه یک همکار دست چندم تبدیل به پرسشگر جدی در موضوع افغانستان شده است. بر این اساس باید اجلاس بن را از این زاویه نگاه کنیم که شاهد مواضع جدیدی از سوی برخی از کشورهای شرقی به خصوص چین ، روسیه وتا حدودی هند بودیم. رفتارهند همیشه با موقعیت پاکستان ارتباط جدی دارد. امضای قرارداد استراتژیک هند با افغانستان باعث تولید حساسیت در پاکستان شده است. پاکستان نمی‌تواند بپذیرد که هند وارد عمق استراتژیکی شود که پاکستان به تنهایی برای خود تعریف کرده است.

ارزیابی کلی

اگر قصد مقایسه بن دو را با بن یک داشته باشیم باید بگوییم "اجلاس بن یک" معطوف به دولت‌سازی و ایجاد هویت حقوقی جدید برای افغانستان به ویژه پس از شکست طالبان بود؛ درحالی که در اجلاس بن دو غرب به دنبال تعامل با طالبان بود و تلاش کرد که طالبان را در دور جدیدی از تحولات در افغانستان مشارکت دهد. بنابراین اکنون طالبان خود را در موقعیت جدیدی احساس می‌کند. علاوه براین امروزه نقش نیروهای تاثیرگذار و قدرت‌های مطرح در افغانستان از گذشته بسیارتغییر و تقریبا بیشتر شده است. این موضوع با توجه به چالش‌ها و موانع پیش رو و کاهش قدرت امریکا در عرصه نظامی در افغانستان بیشتر به چشم می خورد. بنابراین "اجلاس بن دو" می‌تواند مقدمه‌ای برای آغاز روند امنیتی و تا حدی غیرنظامی در افغانستان به نظر آید. به عبارت دیگر رویکردهای کشورهای مختلف بیشتربه رویکرد امنیتی-سیاسی معطوف است تا اینکه همانند گذشته با رویکرد صرفا نظامی صورت گیرد. البته اقای کرزی رئیس جمهور افغانستان مثل همیشه خواستار ادامه حضور نیروهای غربی بود وبار دیگر سیاست قاشق خالی را به غرب نشان داد وخواستار ادامه همکاری های اقتصادی وکمک های غرب شد. شاید لازم باشد تا با توجه به مشکلات متعدد غرب در موضوع بحران اقتصادی ومالی و...را یکبار دیگر مطالعه نمایند و سطح انتظارات را متناسب با توان غرب اندازه گیری کنند.به هر حال رئیس جمهور بعدی افغانستان باید درک کند که شرایط فعلی افغانستان بسادگی بدست نیامده است.