آیا قطعنامه جدید در راه است؟

اهمیت انتشار این گزارش چیست؟

گزارشی که آقای احمد شهید تهیه کرده، اولین گزارشی است که بعد از انتصابش به عنوان گزارشگر ویژه منتشر می‌کند. البته همان طور که خود احمد شهید در این گزارش اشاره کرده، وقت زیادی نداشته ولی می‌خواسته که حتما گزارشی ارائه دهد، گزارش به نسبت کوتاه تری منتشر کرده است. البته گزارش او چندان هم کوتاه نیست.

اهمیت این گزارش از این نظر است که ایشان به هر حال گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر است و در سازمان ملل موقعیت ممتازی دارد. از این جهت سازمان ملل، نهادهای بین المللی و نهادهای بین المللی غیر دولتی همگی به گزارشی که او منتشر می‌کند توجه می‌کنند. بنابراین این گزارش، گزارش مهمی ‌است.

بعد دیگری که به این گزارش اهمیت می‌دهد این است که انتشار این گزارش هم زمان شده است با انتشار گزارش سالانه دبیر کل سازمان ملل. گزارشی که آقای بان کی مون منتشر می‌کند به درخواست مجمع عمومی  ‌است. گزارش آقای احمد شهید به شورای حقوق بشر ارائه می‌شود و شورا هم گزارش را به مجمع عمومی  ‌می‌دهد. بنابر رویه سال‌های پیش، این گزارش‌ها جمع خواهد شد. در کمیته سوم مجمع عمومی ‌ سازمان ملل نیز گزارشی بر اساس همین گزارش‌ها تهیه می‌شود و این گزارش به مثابه قطعنامه ای علیه ایران صادر خواهد شد. رویه این است که همین قطعنامه کمیته سوم، به صحن مجمع عمومی ‌خواهد رفت و تقریبا به همین شکل توسط مجمع عمومی ‌که همه کشورها در آن حضور دارند، تصویب خواهد شد. البته ممکن است در تعداد آرای موافق و مخالف و ممتنع تفاوت وجود داشته باشد. پیش بینی می‌شود که این گزارش‌ها تقریبا تا آخر پاییز توسط کمیته سوم و خود مجمع عمومی ‌تصویب خواهد شد.

پیش از این هم گزارشگران ویژه ای برای ایران تعیین شده بودند. این گزارش با گزارش‌های قبلی چه تفاوتی دارد؟

تفاوت چندانی میان این گزارش و گزارش‌های قبلی وجود ندارد. آخرین گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران قبل از آقای احمد شهید، آقای موریس کاپیتورن بوده است که گزارش آقای احمد شهید هم در همان راستا است و همان الفاظ و عبارت‌ها و موارد را در بر دارد.

بنابراین، این گزارش شبیه همان گزارش‌های قبلی است. تنها موارد و نمونه‌هایی که در این گزارش آمده است، جدید تر است. به هر حال ایشان موارد جدیدتری را بیان کرده است. صرف نظر از این که ادعاهایی که در این گزارش مطرح شده صحت دارد یا خیر. از جمله موارد نقض حقوق بشری که در این گزارش آمده می‌توان به مجازات اعدام، حقوق اقلیت‌ها، حقوق زنان، آزادی اجتماعات، حقوق روزنامه نگاران و سایر فعالین سیاسی و مدنی اشاره کرد. با توجه به این موارد می‌توان گفت که این گزارش به سایر گزارش‌ها و قطعنامه‌های مجمع عمومی ‌و سایر گزارش‌های دبیرکل صادر کرده، شباهت زیادی دارد.

این که احمد شهید نتوانسته به ایران سفر کند، تاثیری بر اعتبار این گزارش ندارد؟

روال سابق هم همین گونه بوده است. گزارشگران قبلی هم که از سال 80 میلادی برای ایران تعیین می‌شده، همواره یک بار اجازه سفر پیدا می‌کردند و گزارشی را منتشر می‌کردند که مطلوب دولت‌های ما نبوده به همین خاطر از سفر مجدد آن‌ها ممانعت به عمل می‌آمده است. البته به احمد شهید حتی برای بار اول هم اجازه سفر داده نشده است و خود او در گزارشش می‌گوید که تابستان گذشته دو بار از مقامات ایران در ژنو تقاضای ملاقات کرده ولی اجازه ملاقات داده نشده و او موفق نشده با مقامات رسمی‌ایرانی حتی در ژنو ملاقات داشته باشد.

اما طبیعی است که گزارشی که در خارج از کشور تهیه می‌شود از اخبار و گزارش‌های دیگر سازمان‌ها استفاده می‌کند. بنابراین اطلاعات دست اولی نیست. چون وقتی به ایران سفر کند، می‌تواند با مقامات مذاکره کند، می‌تواند از برخی مراکز مانند زندان‌ها بازدیدهایی داشته باشد و اطلاعات دست اولی جمع آوری کند. البته به دلیل فضای ارتباطات در عصر جدید، به بسیاری از گزارشات و منابع داخلی نیز دسترسی داشته است.

گزارش منتشر شده چه تبعاتی برای ایران خواهد داشت؟ به عبارت دیگر گام بعدی در این رابطه چه خواهد بود؟

گام بعدی این است که این گزارش به شورای حقوق بشر ارائه می‌شود، شورای حقوق بشر این گزارش را به مجمع عمومی ‌خواهد فرستاد، مجمع عمومی ‌آن را به کمیته سوم مجمع عمومی ‌که وظیفه رسیدگی به مسائل حقوق بشر را بر عهده دارد ارجاع می‌دهد و در کمیته سوم طبق روال سال‌های پیش قطعنامه ای آماده می‌شود و این قطعنامه توسط کشورهای غربی علیه ایران مطرح می‌شود، معمولا هم با تعداد آرای مثبت نسبتا بالا، تصویب می‌شود و بعد هم در صحن علنی مجمع عمومی ‌این قطعنامه به همین شکل تصویب خواهد شد.

منظور دقیق تر این است که تبعات این گزارش تنها متوجه پرستیژ کشور می‌شود یا می‌تواند مبنای اقدامات اجرایی قرار گیرد؟

بعید می‌دانم این گزارش فی نفسه مبنای اقدامات عملی بیشتری علیه ایران قرار گیرد. هدف بیشتر شرمنده سازی کشورها و برجسته کردن موارد نقض حقوق بشر به زعم آن‌ها در کشور است. اما امسال با توجه به این که انتشار این گزارش با انتشار گزارش بان کی مون هم زمان شده و از طرف دیگر بحث تحریم‌ها مطرح است، مخصوصا با اتهام جدیدی که به ایران وارد کرده اند، ممکن است این گزارش هم مورد استفاده مراکز بین المللی قرار گیرد. اما بعید است که صرف خود گزارش تبعات عملی داشته باشد، مگر در برجسته کردن موارد نقض حقوق بشر یا ایجاد فضای مناسب تر برای وضع تحریم‌های بیشتر.

به نظر شما ایران برای کاهش تبعات این گزارش،‌چه اقداماتی را می‌تواند انجام دهد؟

به نظر من اگر چه انتظار می‌رفت احمد شهید چنین گزارشی را منتشر کند، اما ملاقات با ایشان به ضرر ما نبوده و نخواهد بود. چون می‌بینیم که با ملاقات نکردن هم این گزارش منتشر می‌شود. حداقل اگر ملاقاتی صورت بگیرد یا بهتر از آن اجازه سفر به ایران داده شود،‌ اولا ما می‌توانیم با اعتماد به نفس بیشتری با قضیه برخورد کنیم و نشان دهیم که ما مشکلی نداریم و هر کسی می‌تواند به ایران سفر کند و بازدید انجام دهد. مخصوصا با توجه به این که ایشان نماینده شورای حقوق بشر است و ما هم عضو شورای حقوق بشر هستیم و شورا صلاحیت آن را دارد که به مسائل حقوق بشری در کشورها بپردازد، این اقدام می‌تواند نشان دهنده تعامل با جامعه بین المللی تلقی شود.

در حال حاضر ایران می‌تواند در چند جهت اقداماتی انجام دهد. مهم ترین آن این است که سطح تعاملات خود را با مجامع بین المللی بیشتر کند و با گفت و گوی مستقیم و تعاملات بیشتر آثار منفی این قبیل گزارشات را کم کند.

از طرف دیگر از نظر عملی هم بسیاری از مواردی که در گزارش آمده است، به فرض صحت، به قوانین ایران و قوانین فقهی بر نمی‌گردد و قابل پیشگیری است. بنابراین تعاملات می‌تواند در عمل بسیاری از ادعاهای ذکر شده در این گزارش را خنثی کند و بسیاری از این موارد را منتفی کند. مواردی که احمد شهید در گزارش خود به آن‌ها اشاره کرده، لزوما همه به دلیل تعارض سیستم حقوقی ما با سیستم بین المللی حقوق بشر نیست و می‌توان بسیاری از آن‌ها را با تعامل کاهش داد.