ناتو در عراق چه می کند؟

اعلام موضع در قبال مسئله عراق از سوی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ( ناتو )، در بالاترین سطح، به نشست سران ناتو در نوامبر سال 2002 در پراگ باز می گردد. در این نشست، سران ناتو با صدور اعلامیه ای حمایت کامل خود را از اجرای قطعنامه 1441 شورای امنیت سازمان ملل، که چند روز قبل از این نشست تصویب شده بود، اعلام نمودند. آن دو دوستگی که در شورای امنیت در رابطه با حمله به عراق حاکم بود در فضای بحث ها در درون اتحاد ناتو نیز نمایان شد.

 

از سویی در شورای امنیت فرانسه و روسیه از اعضای دائم این شورا و از سوی دیگر در درون اتحاد ناتو، اعضای کلیدی آن مانند آلمان، کانادا و فرانسه مخالف این اقدام بوده و خواستار یافتن راه حل دیپلماتیک برای بحران عراق بودند.

 

جرج بوش، رئیس جمهور ایالات متحده، در سخنرانی خود در نشست پراگ اعلام کرد، در صورتی که صدام حسین خلع سلاح را نپذیرد، ایالات متحده ائتلافی از کشورها را به منظور خلع سلاح وی به راه خواهد انداخت. به هر شکل، صدور اعلامیه سران ناتو تنها در حمایت از اجرای قطعنامه 1441 شورای امنیت بود و نه حمله ایالات متحده به عراق.

 

در حالی که بوی جنگ به مشام می رسید، ترکیه، از اعضای اتحاد ناتو، در 10 فوریه 2003 با استناد به ماده 4 پیمان آتلانتیک شمالی، از سازمان ناتو تقاضای مشورت کرد. طبق این ماده «اعضا هر زمان که تمامیت ارضی، استقلال سیاسی و امنیت خود را بنا به تشخیص خود در خطر دیدند، به مشورت با یکدیگر می پردازند.» ترکیه با استناد به این ماده و با توجه به احتمال آغاز جنگ در کشور همسایه خود، عراق، جمعیت و سرزمین خود را در معرض خطر تشخیص داده بود.

 

پس از بحث های شدید و طولانی در بین اعضای ناتو، در 20 فوریه 2003 ، «عملیات نمایش بازدارندگی» از سوی این سازمان در خاک ترکیه آغاز شد.

ناتو در راستای حمایت از ترکیه، اقداماتی احتیاطی در این کشور اتخاذ کرد: سیستم دفاع هوایی خود را در فعال کرد؛4 فروند هواپیمای AWACS را به این کشور اعزام کرد و موشک های زمین به هوای خود را مستقر کرد. این سازمان همچنین به منظور مقابله با حملات احتمالی شیمیایی و میکروبی، تجهیزات مورد احتیاج را به ترکیه اعزام کرد. هرچند این اقدامات ناتو در حمایت و به درخواست ترکیه انجام می گرفت اما در واقع آن ها را بایستی نوعی همراهی غیر مستقیم با حمله قریب الوقوع ایالات متحده به عراق دانست. این عملیات ناتو در ترکیه تا 30 آوریل 2003 ادامه داشت.

 

بالاخره در 20 مارس 2003، نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده به عراق حمله کردند تا آتش جنگی خونین بار دیگر در خلیج فارس شعله ور شود. در جنگ عراق سه عضو از اعضای ناتو نیز به طور مستقیم ایالات متحده را همراهی می کردند: انگلیس، دانمارک و لهستان. اما همراهی آن ها به عنوان همراهی ناتو با ایالات متحده نبود، بلکه همراهی خود این کشورها به صورت فردی تلقی می شد.

 

لهستان که در قالب نیروهای ائتلاف ایالات متحده را در جنگ عراق همراهی می کرد، در 3 سپتامبر 2003 فرماندهی نیروهای چند ملیتی را در بخش هایی از جنوب و مرکز عراق به دست گرفت. اما این کشور پیش از این، به منظور حمایت از نیروهایش در عراق و تامین تجهیزات مورد نیاز آن ها، از ناتو در خواست کمک کرده بود. این درخواست لهستان پس از بررسی در کمیته نظامی ناتو در 3 ژوئن 2003 به تصویب این سازمان رسید. بر این اساس، ناتو لهستان را در زمینه هایی مانند اطلاعات نظامی، لجستیک و ارتباطات مورد حمایت قرار داد.

 

پس از این ناتو وارد مرحله دیگری از فعالیت خود در عراق شد که آموزش نیروهای نظامی و امنیتی این کشو بود. این تصمیم ناتو نیز در یکی دیگر از نشست های سران این سازمان اتخاذ شد. نشست سران این بار در استانبول و در روزهای 28 و 29 ژوئن 2004 برگزار شد. چند روز قبل از برگزاری این نشست نخست وزیر موقت عراق، ایاد علاوی، خواستار حمایت ناتو از کشورش از طریق آموزش نیروهای امنیتی و فراهم سازی تجهیزات مورد نیاز این نیروها شد.

 

نتیجه اینکه در نشست استانبول، اعضای ناتو بنا به درخواست دولت موقت عراق و با توجه به قطعنامه 1546 شورای امنیت - مصوب 8 ژوئن 2004 – که از سازمان های بین المللی و منطقه ای می خواست تا به نیروهای چند ملیتی مستقر در عراق کمک کنند، موافقت خود با آموزش نیروهای امنیتی عراق را اعلام نمودند.

 

پس از ملاقات های انجام شده بین وزیر امور خارجه عراق و رئیس جمهور این کشور با مقامات ناتو در ماه های آتی، این سازمان موافقت کرد تا در زمینه تامین تجهیزات و همکاری های تخصصی نیز دولت عراق را یاری نماید.

 

ظرف کمتر از 10 روز اولین گروه از پرسنل نظامی ناتو – 50 نفر -- وارد عراق شدند تا کار آموزش تعدادی از پرسنل منتخب نظامی و غیر نظامی دولت عراق را آغاز نمایند.

 

در سپتامبر 2004، به پیشنهاد این هیئت که «هیئت اجرایی و آموزشی ناتو» نام گرفت، شورای آتلانتیک شمالی با گسترش دامنه کمک های ناتو به دولت عراق موافقت نموده و مرکز نظامی آموزشی عراق تحت نظر این سازمان راه اندازی شد. دو ماه بعد، مقامات نظامی ناتو مفهومی عملیاتی برای نیروهای خود در عراق طراحی کردند. این مفهوم عملیاتی علاوه بر مشخص نمودن زمینه های همکاری پرسنل ناتو با دولت عراق، قوانین درگیری را، که به منظور مشخص نمودن چگونگی عملکرد این نیروها در حفاظت از خود تنظیم شده بود، در بر می گرفت. در 16 دسامبر همین سال 300 پرسنل آموزشی دیگر به عراق فرستاده شدند تا بار دیگر بر دامنه همکاری ها افزوده شود. همچنین هیئت اعزامی ناتو به «هیئت آموزشی ناتو در عراق(NTM-I)» تغییر نام پیدا کرد.

 

سپس در سال های 2005 تا 2007 فعالیت های ناتو در عراق در قالب افتتاح مراکز آموزشی و دانشکده های نظامی دیگری ادامه یافت. اما طی این سال ها ماموریت آموزشی نیروهای ناتو در عراق تنها محدود به امر آموزش افسران ارشد و میانی عراق نمانده است. هیئت اعزامی این سازمان پیشرفت بسیاری داشته است: یک گروه متشکل از پرسنل نظامی با تعداد کمی نیرو در سال 2004، اکنون به یکی از مراکز مهم آموزشی و مشورتی عراق تبدیل شده است.

 

در سال 2007 در اقدامی دیگر، ناتو با توجه به شرایط پیش آمده در عراق و حملاتی که از سوی نیروهای مخالف صورت می گیرد دوره ای جدید را در این کشور راه اندازی کرد. این دوره آموزشی که از نوع دوره های نظامی ژاندارمری است با هدف بر طرف نمودن نواقص موجود در عملیات های پلیسی و نظامی و برقراری ارتباط بیشتر بین این دو نوع عملیات ها و به درخواست نخست وزیر عراق، نوری المالکی، طراحی شد. اولین گروه از این نیروها – حدود 450 نفر -- در 10 مارس 2008 آموزش خود را به پایان رساندند.

 

 

دانشگاه دفاع ملی: ناتو دانشگاه دفاع ملی عراق را در 22 سپتامبر 2004 و با موافقت شورای آتلانتیک شمالی در ساختمان مرکز فرهنگی بغداد و در منطقه بین المللی این شهر راه اندازی کرده است. این دانشگاه از سه نهاد اصلی تشکیل شده است:

 

دانشکده ستاد مشترک: این دانشکده در منطقه الرستمیه واقع شده است و دوره هایی برای آموزش افسران ارشد ستاد فراهم می نماید. این دانشکده در سال حدود 100 افسر را تعلیم می دهد.

آکادمی نظامی عراق: این آکادمی نظامی نیز در منطقه الرستمیه قرار دارد و مسئولیت آموزش افسران جزء را بر عهده دارد. هر ساله حدود 120 نفر در این مرکز آموزش می بینند.

دانشکده دفاع ملی: مرکز مطالعات عالی دفاعی نام قبلی این مرکز بود. این دانشکده در منطقه بین المللی بغداد واقع شده است و مسئولیت آموزش افسران ارشد را بر عهده دارد.

 

 

گروه هماهنگی تجهیزات و آموزش ناتو: این گروه در اکتبر 2004 در مقر ناتو ایجاد شد و با مرکزی مشابه در بغداد همکاری می کند تا روند تامین تجهیزات مورد نیاز دولت عراق برای آموزش نیروهایش را که از طرف ناتو یا هر یک از اعضای آن اهدا می شود هماهنگ نماید.

 

آموزش های ناتو خارج از عراق: آموزش بخشی از نیروهای امنیتی عراق در خارج از این کشور و در مراکز آموزشی ناتو در سرزمین اعضای این سازمان به اجرا در می آید. به منظور آماده کردن نیروهای عراقی برای شرکت در این دوره ها مرکزی جهت آموزش زبان تحت نظارت ناتو در بغداد راه اندازی شده است. این مرکز به مقامات نظامی و غیر نظامی عراق زبان انگلیسی تدریس می کند و با دانشگاه دفاع ملی این کشور در ارتباط است. 

 

 

به هر شکل، به نظر می رسد که هرچند سازمان ناتو در کل، از اولین روزهایی که زمزمه حمله ایالات متحده به عراق به گوش می رسید، موافق این اقدام نبود اما رفته رفته با نزدیک شدن به این حمله و پس از آن، با سقوط دولت عراق و دگرگونی شرایط در این کشور به سمت حمایت از سیاست های ایالات متحده، هرچند به صورت غیر مستقیم بر آمد.

 

ابتدا با اعزام قسمت هایی از نیروی هوایی و موشکی خود به خاک ترکیه در قالب حمایت از امنیت به خطر افتاده یکی از اعضای خود، در برهه ای کوتاه، ایالات متحده را حمایت کرد. پس از آن با درخواست لهستان، حمایت های خود را متوجه نیروهای لهستانی مستقر در عراق کرد تا لهستان بتواند به تعهدات خود در مقابل ایالات متحده عمل نموده و ماموریت خود را در مرکز و جنوب عراق به خوبی انجام دهد.

 

در مرحله ای دیگر موضوعی که بسیار با اهمیت به نظر می رسید، مسئله آموزش و تجهیز نیروهای تازه جذب شده به سازمان های امنیتی عراق بود. در صورتی که ناتو وارد این حیطه نمی شد، مسئله آموزش و تجهیز نیروهای عراقی مطمئنا بر مشکلات عدیده ایالات متحده در عراق می افزود.

 

 در طول این سال ها تجهیزات فرستاده شده از سوی ناتو و اعضای آن به عراق از کلاه آهنی و مهمات سبک تا تانک و نفربر را شامل می شده است. از زمان آغاز فعالیت ناتو در عراق، این سازمان بیش از 7000 افسر امنیتی عراق را آموزش داده و تجهیزات نظامی به ارزش 113 میلیون یورو در اختیار دولت عراق قرار داده است. همچنین تمامی 26 عضو ناتو چه در داخل عراق و چه در خارج، در آموزش این نیروها شرکت داشته اند.

 

در واقع ایالات متحده نیرویی را احتیاج داشت که بدون درگیری با مخالفین و فارغ از مسائل اداره امنیتی عراق به امر آموزش نیروهای امنیتی این کشور بپردازد تا ایالات متحده قادر باشد نیروهای امنیتی عراقی را نیز در عملیات های مختلف در کنار نیروهای ائتلاف به کار گیرد.

 

این مهم با درخواست دولت موقت عراق از ناتو و با گشایش راه بوسیله قطعنامه 1546 شورای امنیت انجام شد. متخصصین ناتو در طول سال های فعالیت خود طرح های آموزشی مختلفی را بنا به شرایط خاص عراق طراحی کرده اند و به هر حال مراکز آموزشی این سازمان در عراق کمک بزرگی برای نیروهای ائتلاف و خصوصا ایالات متحده در بحث تامین امنیت در عراق بوده اند. بار دیگر می توان ایالات متحده را در «تقسیم بار مسئولیت» سیاست های یکجانبه خود با شرکا و متحدین خود موفق دانست؛ آنچه که اکنون، سیاست خارجی ایالات متحده بیش از پیش به سمت آن در حال حرکت است.