دیپلماسی کارآمد هاشمی در حالت نشسته

این تجمع در ادامه اعتراضاتی بود که جمهوری اسلامی ایران طی ماه های گذشته نسبت به عربستان روا داشته و این کشور را به دلیل دخالت در امور بحرین و سرکوب شیعیان مورد شماتت قرار می دهد. تهران و ریاض طی ماه های گذشته و بعد از وقوع اعتراضات در بحرین، روابط پرتنشی داشته اند و روابطشان به حداقل رسیده است.

تلاش هایی برای برقراری دیپلماسی و اصلاح سوءتفاهمات میان تهران و ریاض صورت گرفت ولی فشار برخی گروه ها در ایران و تندروی عربستانی ها در اتخاذ رویکردهای ضد ایرانی مانع از بهبود روابط میان طرفین شد. در این میان بسیاری یاد رابطه دو کشور را در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و خاتمی زنده کردند و گفتند معلوم نیست سیاست فاصله گیری از ریاض از سال 84 به این سو آگاهانه و از سر میل به وجود آمده است یا ناخواسته و از سر بی تدبیری.

گفته می شود طی سال هایی که محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس دولت روی کار آمده است، پیام هایی از جانب مقام های سیاسی عربستان برای هاشمی رفسنجانی و حتی سید محمد خاتمی ارسال شده است تا نگرانی های اعراب را در مورد سیاست خارجی ایران به سمع مقام های ایرانی برسانند و نوعی دیپلماسی خارج از دولت را به همت خود فعال کنند و چاله ها و چالش های موجود را تاحد ممکن برطرف کنند.

طی دو سال گذشته روابط ایران و عربستان مثل خیلی از روابط فیمابین ایران با دیگر کشورها به دلایل مختلف به تیرگی گراییده و پس از وقوع حوادث بحرین به منتهی درجه سرما رسیده است. اعراب ایرانی ها را متهم به دخالت در امور بحرین و شانتاژ گروه های شیعه کردند و ایران نیز عربستان و متحدانش را به دلیل سرکوب و زندانی کردن شیعیان مورد اعتراض قرار داده است. از سوی دیگر هم خاتمی و هم هاشمی رفسنجانی موقعیت و جایگاه سیاسی یا کاریزماتیک گذشته خود را در لایه های فوقانی حاکمیت ندارند و همچون برخی احزاب و افراد حاضر در انتخابات سال 88 به دلیل آنچه حمایت از جریان های مخالف نظام خوانده شده، خانه نشینی اختیار کرده اند.

تغییر جهت در عرصه های سیاست و اقتصاد ایران از سال 88 به این سو کاملا محرز بوده است. سیاست و اقتصاد ایرانی از دوره دوم دولت احمدی نژاد در تضاد با خطوط و خواسته هایی است که هاشمی و خاتمی در دولت هایشان پیش می بردند و بدان اعتقاد داشتند. تغییر سمت در سیاست خارجی نیز خارج از این دایره نبوده و بطور کلی جهان در چند سال اخیر شاهد سیمایی متفاوت از ایران بوده است.

روز گذشته دفتر رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام دو خبر را منتشر کرد. خبر اول که بیشتر مورد توجه رسانه ها و مفسران سیاسی قرار گرفت، به تکذیب اخبار دیدارها و تحرکات انتخاباتی هاشمی اختصاص داشت. او اعلام کرده که هیچ حرکت انتخاباتی از جانب او انجام نشده و عده ای همچنان می خواهند با دروغ پراکنی، جایگاه و نظرگاه هاشمی را خدشه دار کنند. اما خبر دوم به دیدار یک هیئت شیعی از عربستان با وی مربوط بود. در این دیدار حجت‌الاسلام‌ کاظم العمری که از وی به عنوان رهبر شیعیان مدینه یاد می شود، با آیت الله هاشمی رفسنجانی ملاقات کرده و درباره وضعیت شیعیان منطقه و زیارت قبور ائمه اطهار (ع) در بقیع صحبت کرده اند.

در خبر مربوط به این دیدار آمده است که رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، خدمت به زائران حرمین شریف مکه و مدینه و نیز ایجاد رفاه و امنیت برای آنان را از وظایف مسئولان عربستانی دانسته و از مسئولان عربستان سعودی خواسته است در تداوم خدمات‌رسانی و امنیت زائران به خصوص شیعیان کوتاهی نکنند.

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با اشاره به توافقات به عمل آمده با ملک عبدالله و سایر مسئولان عربستان در جریان سفرش به این کشور، درباره ایجاد تسهیلات برای زائران قبرستان بقیع، ابراز امیدواری کرده است که سعودی‌ها در سیاست‌هایشان نسبت به قبور مطهر ائمه بقیع تجدیدنظر کنند. وی همچنین خواستار آن شده است که با همکاری متقابل میان زائران خانه خدا و مدینه منوره و نیز مسئولان حرمین شریفین امکان زیارت ائمه بزرگوار مدفن در بقیع فراهم شود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین کاظم العمری رهبر شیعیان مدینه نیز با ارائه گزارشی از آخرین وضعیت شیعیان در عربستان سعودی، به آثار مثبت حضور چندباره رفسنجانی در مکه و مدینه و برکات این حضور در تسهیل امور شیعیان عربستان اشاره کرده و گفته است: مرحوم ابوی اینجانب و شیعیان و مسئولان کشور عربستان احترام ویژه‌ای برای حضرتعالی قائل اند و شیعیان شبه جزیره به نوعی شما را پدر معنوی خود دانسته و در حال حاضر نیز می‌دانند.

وی ابراز امیدواری کرده است که مقدمات حضور مجدد هاشمی رفسنجانی در جمع شیعیان عربستان به ویژه شهر مدینه فراهم شود. به این ترتیب انتظار می رود، دیپلماسی غیررسمی و ریش سفیدانه هاشمی گوشه نشسته نیز بتواند یخ روابط دو کشور و یا دست کم شیعیان دو کشور را باز کند و گره گشای پاره ای از مشکلاتی باشد که طی سال های گذشته گریبان زائران ایرانی بیت الله الحرام را گرفته است. باید دید گفتگو میان تهران و ریاض در همین سطح حداقلی باقی می ماند یا تحرک تازه ای به خود می گیرد.