چه کسی از ترور ربانی سود می‌برد؟

درباره انگیزه های قاتلان ربانی نباید سردستی و طبق پیش فرض های آشنا قضاوت کرد. باید دید کدام گروه یا جریان از مرگ ربانی بیشترین بهره را می‌برد؟ حالا که این مجاهد افغان به قتل رسیده است همه جا پر شده از تمجید دستاوردهای شورای عالی صلح و برنامه های آتی ربانی برای تقویت این فرایند. حال آنکه پیش از این اغلب محافل سیاسی داخل و خارج از افغانستان نسبت به آینده این فرایند امید چندانی نداشتند و صلح و مذاکره با طالبان را امری عبث و بلکه شرم آور و مایه خسران تلقی می‌کردند. گفته شده است حتی خود ربانی نیز در این اواخر نسبت به فرجام مذاکرات مایوس و خسته شده بوده و از روند کار رضایت نداشته است. با آن حجم انتقاداتی که به شورای عالی صلح و انگیزه های دولت کرزی نسبت به ادامه روند مذاکرات به خصوص با پاکستانی ها و سرکرده های طالبان وارد می‌شد، باید پرسید چرا طالبان می‌بایست با این حرکت دست به انتحار سیاسی بزند و گور خود را بکند و در آن دراز بکشد؟

قتل برهان الدین ربانی به معنی پایان زودهنگام پروسه صلح در افغانستان است. فعالیت های شورای عالی صلح با این ترور پیچیده عملا در نطفه خفه خواهد شد و پرونده صلح با شورشیان را خواهد بست. بدبینی به طالبان به اوج خواهد رسید و آنها که می‌گفتند نباید به مذاکره با آنها اعتماد کرد، حرفشان خریدار پیدا می‌کند. آنها حالا می‌گویند که ربانی قربانی یک فرایند فرساینده و فداکارانه شد که تنها مرگش می‌توانست حامد کرزی و متحدانش را از صرافت مذاکره با طالبان بیندازد و آنها را منصرف کند.

یک مقام افغان گفته است: مردی که حمله انتحاری به رییس شورای عالی صلح را انجام داد، ظاهراً یکی از فرماندهان طالبان بوده که بمب را در حضور مذاکره کنندگان منفجر کرده است. این حادثه زمانی صورت گرفت که یک نماینده گروه طالبان در ظاهر به قصد مذاکره با ربانی وارد منزل وی شده بود. در این حمله چهار نفر دیگر نیز کشته شدند و معصوم ستانکزی یکی از مشاوران حامد کرزی و عضو شورای عالی صلح به شدت زخمی شد.

برهان الدین تلاش هایی را رهبری می کرد که از یک سال پیش به این سو آغاز شده و هدف آن مذاکره با طالبان و گروه های مسلح مخالف حکومت افغانستان عنوان شده بود. او حدود چهار ماه پیش در مصاحبه ای گفته بود تماس ها با طالبان آغاز شده ولی هنوز به سطحی نرسیده است که بتواند در مورد آن سخن بگوید.

اگرچه گفته می‌شود که طی یکی دو ماه اخیر این تماس ها و تلاش ها به مراحل تازه و مهمی‌رسیده بود، اما یکی از نزدیکان وی گواهی داده است که "استاد ربانی در این اواخر از طالبان شکایت می کرد و می گفت آنها به صلح رضایت نمی‌دهند." حتی بعضی ها می گفتند ربانی لازم نیست این سخن را بر زبان بیاورد چون کاملا مشخص است که او از این مسئولیت خسته شده و حتی امکان داشته که از سمت اش استعفا دهد.

حال و هوای ربانی در روزهای آخر این گونه بوده و این مسئله بر کسی چندان پوشیده نبوده است. رفت و آمدهای او به قصد مذاکره و یافتن واسطه ها و مذاکره با سرکردگان طالبان ادامه داشت و قرار بود به زودی در کنفرانس بن آلمان نیز تمهیداتی درباره حضور طالبان و پیشبرد گفتگوها با ایشان اندیشیده شود. اما با این حال چشم انداز مذاکرات صلح آن اندازه امیدبخش و رو به جلو نبود که بتوان دلیل قتل او را بطور قطعی در این مسئله جستجو کرد. ربانی سابقه سال ها مجاهدت در راه آزادی افغانستان را داشت و شخصیتی معتمد، کاریزماتیک یا ریش سفید به حساب می‌آمد. او ظرفیت های بالقوه بالایی برای پیشبرد نیات دولت افغانستان داشت ولی بر همه روشن است که طالبان و سایر تندروهای مذهبی از جنس دیگری هستند و کمتر به مصالحه و گفتگو عقیده دارند و بنابراین تلاش های او عمدتا یکسویه و از همین رو برای ربانی خسته کننده و یاس آور بوده است.

تفکر جهادی طالبان به هیچ رو منعطف نشان نمی‌دهد. آنها از مرگ مرد صلح طلب و اهل مدارایی که دشمن بنیادگرایی و جزم اندیشی به حساب می‌آمد خوشحال اند اما نیک می‌دانند که ترور و مرگ او جرقه تازه ای را در جنگ روشن کرده است. حال بازهم سوال اینجاست که کدام گروه و جریان از دامن زدن به درگیری ها و فروخواباندن پروسه صلح در افغانستان سود می‌برد؟ شاید کارشناسان افغان انگشت اتهامشان را به سوی برخی همسایگان نشانه بگیرند و آنها را مخالف آسایش و امنیت کشورشان تلقی کنند و شاید هم عنوان کنند که چنین حرکتی تنها از تفکرات جهادی و انتحاری طالبانی برمی‌آید و لاغیر. هرچه باشد، شهادت ربانی فصل تازه ای را در سیاست های امنیتی افغانستان و ناتو در مبارزه با مخالفان مسلح خواهد گشود و بار دیگر این کشور را به کانون انتقاد از امریکا و غرب تبدیل خواهد کرد. با توجه به آشنایی که با مسیر سنگلاخ مذاکرات و خستگی و ناامیدی ربانی نسبت به آن داریم، این سوال جدی تر می‌شود که آیا ترور برهان الدین ربانی با نیت ضد امریکایی و دامن زدن به جنگ انجام شده یا واقعا قصد جلوگیری از پیشرفت مذاکرات را داشته و آن را موفق و موثر تلقی می‌کرده است؟