روابط ایران و مصر در مرحله تازه اما جدی

مذاکرات مقام­های ایرانی با مقام­های مصری وارد فاز تازه­ای شده است. طی یک هفته اخیر دو تن از مقام­های عالی­رتبه ایرانی یعنی «غلامعلی حداد عادل» رئیس مجلس ایران و «علی اکبر ناطق نوری» مشاور رهبری به مصر سفر کردند تا چگونگی عادی­سازی روابط با مصر را مود بررسی قرار دهند.

ناطق نوری در دیدار با حسنی مبارک رئیس جمهوری مصر گفت: «در دیدار با مبارک درباره افزایش دیدارهای هیئت­های عالی­رتبه از تهران و قاهره در زمینه های مختلف و افزایش هماهنگی و گسترش سطح همکاری به ویژه در مسائل سیاسی و اقتصادی توافق شد.»

به گفته ناطق در این دیدار مسائل منطقه­ای و راه­های حمایت از روابط میان ایران و مصر مورد بررسی قرار گرفت.

وی درباره احتمال هماهنگی میان مصر و ایران درباره عراق، لبنان و فلسطین نیز گفت: «مصر و ایران دو کشور بزرگ در منطقه هستند و می توانند بر اوضاع لبنان، عراق و فلسطین تاثیرگذار باشند.»

ناطق نوری همچنین در این دیدار از کمکهای مصر به ملت فلسطین به ویژه به ساکنان غزه برای بازگشایی گذرگاه رفح و میانجیگری رئیس جمهوری مصر میان حماس و فتح تشکر کرد.

ناطق نوری همچنین درباره احتمال حمله آمریکا به ایران نیز گفت: «بعید است آمریکا به گزینه نظامی دست بزند و جبهه جدیدی را در منطقه بگشاید. بویژه اینکه این کشور در باتلاقهای عراق و افغانستان غرق شده است. آمریکایی­ها در حال حاضر سرگرم انتخابات و مسائل داخلی خودشان همچون کاهش ارزش دلار و رکود اقتصادی کشورشان هستند و بخوبی می­دانند که اگر به ایران حمله کنند آتش این حمله دامن آنها را خواهد گرفت.»

حداد عادل رئیس مجلس شورای اسلامی ایران نیز که برای شرکت در اجلاس اتحادیه بین المجالس اسلامی به قاهره سفر کرده با رئیس جمهوری مصر در قاهره دیدار و درباره تحولات منطقه بویژه روابط دوجانبه با وی رایزنی کرد.

تحولات عراق، بحران سیاسی لبنان، موضوع هسته ای ایران و تقویت روابط دوجانبه از جمله موضوعات مورد بحث در این دیدار بود.

حداد عادل درباره سفرش به قاهره گفت: «سفر من به عنوان رئيس مجلس شوراى اسلامى پس از 30 سال قطعی روابط با هدف بهبود مناسبات طرفين انجام گرفت.»

وی ديدار خود با مسوولان مصرى را دوستانه توصيف کرد و گفت: «در اين ديدارها شاهد آمادگى براى تجلى روابط جديد بين دو کشور بر اساس همکارى هر چه بيشتر بودیم و سفر کنونى من به مصر بر تحقق اهداف مورد نظر دو طرف تاثير مثبتى داشت.»

وى با بيان اينکه هنوز تصميمى درباره ديدارهاى آتى بين مسوولان مصر و ايران اتخاذ نشده است ، گفت: «در اين سفر درباره تداوم ديدارهای مقام­های ایرانی و مصری با یکدیگر و نيز توسعه هر چه بيشتر روند روابط توافق حاصل شده است.»

در همین رابطه رئیس جمهوری مصر نیز با اشاره به تماس­های دائمی میان کشورش با ایران با وجود نبود روابط دیپلماتیک تاکید کرد، ایران کشوری مهم و تاثیرگذار درخاورمیانه است.

حسنی مبارک همچنین درباره سطح همکاری ایران و کشورهای عربی به ویژه مصر نیز گفت: «تماس­های دائمی با ایران با وجود نبود روابط دیپلماتیک  پس از صلح مصر با اسرائیل(معاهده سازش کمپ دیوید) وجود دارد.»

وی درباره سطح این تماس­ها افزود: «موضوعات مختلفی از جمله از سرگیری روابط دیپلماتیک، تحولات منطقه و چگونگی گسترش همکاری­ها محور این مذاکرات است.»

مبارک درباره زمان از سرگیری روابط ایران و مصر نیز گفت: «تا کنون مسائل حل نشده­ای وجود دارد که ممکن است پس از حل و فصل آن، روابط از سرگرفته شود.»

مبارک همچنین در مصاحبه با روزنامه لاریپابلیکا چاپ ایتالیا درباره نگرانی­های موجود درباره افزایش نفوذ ایران در منطقه بویژه عراق گفت: «ترجیح نمی دهم که از نفوذ ایران یا دیگر کشورها صحبت شود، بلکه بهتراست درباره نقش ایران و کمکهای آن به کشورهای منطقه برای محقق شدن صلح ، ثبات و امنیت سخن بگوییم. ایران کشور مهمی درمنطقه است و می تواند نقش مثبت و سازنده­ای برای محقق شدن ثبات درکشورهای حاشیه خلیج (فارس) و خاورمیانه ایفا کند.»

بدین ترتیب به نظر می­رسد با سفر مکرر و نزدیک مقام­های ایرانی به مصر بویژه معتمدین مقام معظم رهبری که عموما با هدف گسترش روابط دو جانبه صورت گرفته، پرونده روابط ایران و مصر وارد فاز تازه­ای شده و روابط دو کشور بزودی به یکدیگر نزدیک شود.

تعلل مصری­ها برای چیست؟

همانطور که گفته شد با انجام سفرهای مکرر مقام­های ایرانی به مصر که از قراین پیداست اگر اتفاق خاصی نیافتد تا آخر سال باز هم تکرار خواهد شد، عزم ایرانی­ها برای از سرگیری روابط با مصر بسیار جدی است. این بار بر خلاف دوران سید محمد خاتمی رئیس­جمهوری سابق ایران که حتی یک بار هم به دیدار وی با حسنی مبارک منجر شد، اما روابط دو کشور عادی­ نشد، به نظر می­رسد تلاش­ها به اندازه­ای بالا است که ظاهرا مقام­های ایرانی و مصری هر دو می­خواهند که روابط هر چه سریعتر عادی شود.

اما آنچه پیدا است، این است که بر خلاف تصور قرار نیست روابط دو کشور عجولانه و بدور از حقایق موجود در منطقه از سر گرفته شود. زیرا با وجود این که سفر مقام­های دو کشور به کشورهای یکدیگر بسیار بالا است هنوز روابط دیپلماتیک ایران و مصر ارتقا نیافته و به نظر می­رسد با وجود این که دو کشور تلاش دارند، رسانه­ها از عمق اختلاف­های موجود میان آنها چندان آگاه نشوند، این اختلاف­ها بسیار جدی و عمیق است.

شیوه سفر مقام­های ایرانی به مصر این حقیقت را بازگو می­کند که پرونده عادی­سازی روابط ایران و مصر با دقت و حساسیت ویژه­ای دنبال می­شود.

علت این که چرا روابط هنوز ارتقا نیافته و مشکلات دو کشور هنوز حل نشده نیز بسیار واضح است. روشن است که اختلاف­های 30 ساله را نمی­توان ظرف یک شب حل و فصل کرد. نباید فراموش کرد که برای عادی­سازی روابط با مصر با وجود این که مصر می­تواند یک کشور کلیدی در روابط دیپلماتیک ایران باشد، نباید عجله به خرج داد. ایرانی­ها حاضر نیستند، در وضعیت کنونی براحتی تسلیم خواسته­های مصری­ها شوند. بویژه این که به نظر می­رسد مصری­ها خواسته­هایی را مطرح می­کنند که دقیقا صرفا مطابق با منافع سیاسی و منطقه­ای خودشان است.

بنابر این همانطور که آقای لاریجانی بارها گفته است، نباید در از سرگیری روابط با مصر عجله کرد.

در این میان سه نکته در طرف ایرانی قضیه وجود دارد. نخست این که مصر مدتی است، جایگاه سیاسی خود را در منطقه از دست داده و همانند گذشته جایگاه نخست منطقه را ندارد. تحولات منطقه­ای به گونه­ای پیش رفته که فعلا مصری­ها جایگاه دیپلماتیک خود در میان کشورهای عربی و خاورمیانه را به عربستانی­ها واگذار کرده­اند. این موضوع باعث شده تا ایرانی­ها به فکر استفاده از این فرصت برآیند و قبل از آن که مصری­ها به جایگاه گذشته­شان باز گردند به فکر ایجاد رابطه با آن کشور بیافتند.

نکته دیگر تهدید مشترکی است که هر دو کشور را به طور هم­زمان تهدید می­کند. طرح خاورمیانه بزرگ و تلاش آمریکا برای تغییر ساختارهای سیاسی کشورهای منطقه است که باعث شده تا مواضع ایران و مصر بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شود. آمریکایی­ها برای توسعه طرح خاورمیانه بزرگ مصری­ها را بسیار تحت فشار قرار می­دهند و حتی در سال 2005 هم­زمان با انتخابات ریاست جمهوری مصر به تضعیف دولت مبارک به دلیل سرکوب جنبش­های مدنی پرداختند.

در مورد ایران نیز آمریکایی­ها روز به روز تهدیدهای خود را نسبت به ایران افزایش می­دهند و حتی به تهدید نظامی علیه ایران روی آورده­اند.

به همین دلیل وجود این تهدید مشترک باعث شده تا مواضع ایران و مصر بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شود.

نکته آخر این که مصری­ها دیگر همانند سابق روابط دوستانه با اسرائیل ندارند. آنها طی ماه­های اخیر دست به برقراری رابطه مستقیم با جنبش حماس که مورد حمایت ایران است، زدند و حتی از سوی دستگاه­های امنیتی اسرائیلی متهم به کمک­رسانی نظامی به حماس شدند. در مورد لبنان نیز مصری­ها علاقه بسیاری دارند که در رقابت با عربستان خود نیز به ایفای نقش مستقل بپردازند. مشابه چنین سیاستی را در عراق نیز دنبال می­کنند. از آنجا که در این مسائل یک طرف قضیه ایران است بنابر این چاره­ای ندارند که برای رسیدن به هدفشان پشت میز مذاکره با ایران قرار بگیرند. این موضوع عادی سازی روابط با ایران را برای آنها گریزناپذیر می­کند.

اما این که چرا مصری­ها با وجود نیازهای بسیاری که در ایجاد رابطه با ایران احساس می­کنند (برای مطالعه بیشتر به مطالب مرتبط درباره روابط ایران و مصر که در گذشته نوشته شده، مراجعه کنید) تا بدین اندازه دست به عصا و با تعلل در عادی­سازی روابط رفتار می­کنند، دلایل گوناگونی هست.

یک دلیل این است که آنها از نفوذ ایران در منطقه بیمناکند. پس از پیروزی حزب­الله در جنگ 33 روزه با اسرائیل نفوذ ایران در منطقه بیش از پیش افزایش یافت. از آنجا که عمده توجهات بر روی شیعیان متمرکز است و کشورهای عربی از جمله مصر از حکومت­های سنی مذهب برخوردارند، این موضوع باعث نگرانی آنها شده است. ایرانی­ها نیز از این موضوع کاملا آگاه هستند و قصد دارند از آن به نحو احسن به نفع منافع خود استفاده کنند. به همین دلیل است که در برقراری روابط نیز چندان عجله­ای به خرج نمی­دهند.

نفوذ ایران در عراق که نزدیکی بسیار دولت کنونی و احزاب و گروه­های سیاسی موجود در هرم قدرت این کشور به ایران دلیلی بر این ادعا است، نفوذ ایران در لبنان بواسطه حضور پررنگ و عمیق جنبش حزب­الله در لبنان دلیل روشنی برای اثبات این گفته است و نفوذ ایران در فلسطین با حمایت گسترده از جنبش حماس، سبب شده تا کشورهای عربی از جمله مصر نسبت به نفوذ ایران در منطقه بسیار حساس شوند.

فلسطین که نماد مقاومت اعراب به شمار می­رود اکنون از ایران الگو می­گیرد. عراق که جنبه میراث معنوی برای اعراب دارد، با روی کار آمدن احزاب شیعه در آن که بشدت مورد حمایت ایران است و حاضر نیست به هیچ وجه این حمایت را از دست دهد. لبنان که به عنوان دموکرات­ترین کشور عربی مطرح می­شود، کاملا تحت نفوذ ایران اداره می­شود. بنابر این طبیعی است که کشورهای عربی که تا کنون نپذیرفته­اند نه دولت عراق، نه جنبش حزب­الله و نه جنبش حماس را به رسمیت بشناسند از افزایش نفوذ ایران بیمناک باشند.

در این میان فشار آمریکا را نیز نباید نادیده گرفت. آمریکایی­ها چندان راضی نیستند روابط ایران و مصر به همان آسانی­ها عادی شود. زیرا به خوبی می­دانند نزدیکی این روابط باعث تغییر کفه ترازو در برخی مواقع به ضرر منافع و خواسته­های آنها خواهد ­شد. به هر حال عادی­سازی روابط می تواند دولت مصر را مجبور کند برای حفظ و تداوم روابطش با ایران امتیازهایی را که می­تواند بر خلاف منافع آمریکا باشد، به ایران دهد. علاوه بر آن بخوبی می­دانند عادی شدن روابط ایران و مصر به معنای گشایش جبهه­ای جدید در برابر اسرائیل متحد بلامنازع آمریکا خواهد شد.

البته باید گفت، برقراری رابطه مصر با ایران جنبه­های مفیدی نیز بر ایالات متحده دارد. زیرا به هر صورت گسترش روابط کشورهای عربی که متحد آمریکا هستند، باعث می­شود، ایران مجبور به پذیرفتن برخی معاهدات و توافقاتی شود که پیش از این آنها را نپذیرفته است. این بدان معنا است که از دیدگاه ایالات متحده ایران مجبور خواهد شد در روابط دیپلماتیکش ظابطه­مندتر عمل کند. اما با این حال به نظر می­رسد آمریکایی­ها حتی اگر به مصری­ها نیز برای برقراری رابطه با ایران چراغ سبز نشان داده باشند، در این مقطع نیز تلاش دارند نهایت استفاده را برده و تعهداتی را از طریق مصر از ایران بگیرند.

بنابر این نمی­توان انتظار داشت روابط ایران و مصر یک شبه بهبود یابد. هر چند که جمهوری اسلامی ایران تلاش­های بسیاری می­کند که این روابط هر چه سریعتر برقرار شود. شاید منافع ایران بویژه در برابر ایالات متحده آمریکا ایجاب کند که ایران روابط عادی با مصر داشته باشد اما مشکلات موجود این راه پرسنگلاخ را بسیار چالش­زا کرده است.