رقابت ایران و ترکیه در عراق

در این گزارش با اشاره به نگرانی‌های آمریکا در خصوص افزایش همکاری‌های تهران و آنکارا این نکته خاطرنشان شده است که ایران و ترکیه در شماری از مسائل خاورمیانه از جمله عراق دچار اختلاف نظر هستند و به همین دلیل کاخ سفید نباید نگران پیشرفت ظاهری روابط این دو کشور باشد.

در این گزارش آمده است: قرار است آمریکا تا پایان دسامبر 2011 نیرو‌های خود را از عراق خارج کند. برخی تحلیلگران بر این باورند که این روند در را برای کشور‌های همسایه به منظور نفوذ در عراق باز می‌کند. این در حالی است که ایران و ترکیه به سرعت در حال تبدیل شدن به موثرترین نیرو‌های خارجی تاثیرگذار در عراق در زمان خروج نیرو‌های آمریکایی هستند.

شان کین در گزارشی تحت عنوان رقابت ترکیه و ایران در عراق که توسط موسسه صلح ایالات متحده USIP منتشر شده، نوشته است: از قرن شانزدهم تا زمان سرنگونی حکومت عثمانی پس از جنگ جهانی اول، تاریخ عراق به طور ملموسی تحت تاثیر تنش‌ها بین ترک‌های عثمانی و ایرانی‌های صفوی قرار داشته است. خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق می‌توانند روند رقابت ترکیه و ایران را احیا کند.

این دیدگاهی است که مقامات کرد عراقی نیز با آن اشتراک نظر دارند و هوشیار زیباری وزیر امور خارجه عراق به آن اشاره کرده است. وی در سال گذشته در جریان یک سخنرانی مهم تاکید کرد که ترکیه و ایران بزرگترین رقبا و نقش آفرینان در عراق به شمار می‌روند. در مقابل مقامات ایرانی نیز به طور تاریخی با دیدگاه رقابت ترکیه با ایران در عراق موافق هستند.

معاون وزیر بازرگانی ایران زمانی که خبر افتتاح نخستین مرکز تجاری ایران در سلیمانیه عراق منتشر شد با اشاره به رقابت ترکیه با ایران از اینکه ترک‌ها پیش از ایران 12 مرکز مشابه در عراق افتتاح کرده بودند، گله کرد. از سوی دیگر ایران سفر اخیر رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه به عراق را با دقت زیر نظر داشت.

وی در ماه آوریل سال جاری همراه با هیاتی عالی‌رتبه به عراق سفر کرد و در همان زمان نوزاد هادی، استاندار اربیل مدعی شد که این سفر اردوغان چندان برای جمهوری اسلامی خوشایند نبوده است؛ وی در ادامه اظهار داشت: ایران و ترکیه در کردستان عراق رقابت می‌کنند.

در همین حال جوست هیترمن، معاون برنامه‌ریزی گروه بحران بین المللی در خاورمیانه و شمال آفریقا به خبرگزاری رویترز گفت: افتتاح کنسولگری ترکیه در بصره در اکتبر 2009 در واقع به این معنی بود که نفوذ ایران در عراق از طریق سرمایه گذاری و تجارت محدود شود. کین در گزارش خود مدعی شده است که ترکیه باید از دسترسی موفق خود با توجه به سفر اردوغان به عراق و روابط اقتصادی با کردستان برای تقویت روابط با احزاب شیعه عراق استفاده کند.

رویکرد استراتژیک مشابه به احزاب شیعه بر مبنای تعاملات اقتصادی و منافع مشترک آنکارا و بغداد در عراق با ثبات و قدرتمند می تواند منافع مشابه دوجانبه ای به همراه داشته باشد. به گفته کین، زمانی که ترکیه از فهرست عراقی‌های سکولار در انتخابات عراق حمایت می‌کرد، جمهوری اسلامی از ائتلاف شیعیان به منظور جلوگیری از به قدرت رسیدن سنی‌ها پشتیبانی می‌کرد. بنابراین ترکیه و ایران با اهداف متفاوتی دست کم در مورد انتخابات عراق عمل کرده‌اند. این در حالی است که آمریکا در مورد نفوذ ایران در عراق نگران است.

در 15 ژوئن تعدادی از سربازان آمریکایی در عراق کشته شدند و کاخ سفید ادعای احتمال دست داشتن جمهوری اسلامی در این درگیری‌ها را مطرح کرده است. حتی جفری باچانان، سخنگوی اترش آمریکا در عراق مدعی شد بزرگترین تهدید پیش روی نیرو‌های آمریکایی در عراق از گروه‌های شیعه تحت حمایت ایران ناشی می‌شود. از سویی دیگر با نزدیک شدن به ضرب الاجل خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق، مقامات تهران، بغداد را به منظور خودداری از تمدید زمان خروج نیرو‌های آمریکایی تحت فشار قرار داده اند.

کین در این گزارش مدعی شده است که جمهوری اسلامی از طریق صدری‌ها و رهبر آنها مقتدی صدر دولت عراق را تحت فشار قرار داده است تا در جهت افزایش زمان حضور نیرو‌های آمریکایی در عراق حرکت نکند. کین در پایان گزارش خود اینگونه نتیجه گیری کرده است که تلفیقی از اسلام، دمکراسی و قدرت نرم در الگوی ترکیه بیش از الگوی ایران برای منطقه جذاب است. بنابراین ایالات متحده باید به عنوان بخشی از استراتژی عراق در منطقه پس از 2011؛ بیش از پیش از نفوذ اقتصادی، تجاری و روابط انرژی ترکیه در عراق حمایت کند.