نفت، اسلحه اقتصادی عربستان در مقابل ایران

تلاش ایران و عربستان برای پیشی گرفتن از یکدیگر برای نفوذ هر چه بیشتر در منطقه از سویی و به دست گرفتن قدرت رهبری مسلمانان منطقه و حتی جهان از سوی دیگر گواهی بر این مدعاست. اما با وجود برخی سوء تفاهم‌ها روابط دو کشور دست کم در ظاهر بدون تنش جدی پیش رفته است.

در طول یک دهه گذشته نیز با وجود مورد توجه قرار گفتن برنامه‌های هسته‌ای ایران در جامعه بین المللی و انتقاد‌های گاه و بیگاه غرب از فعالیت‌های هسته‌ای ایران، اعراب و در راس آنها عربستان موضوع محتاطانه ای در این خصوص اتخاذ کردند. هرچند به اعتقاد شماری از تحلیلگران پیشرفت هسته‌ای جمهوری اسلامی، نگرانی عمیقی برای اعراب به شمار می‌رود، اما آنها بیش از اینکه در محافل علنی علیه این برنامه موضع گیری کنند، ترجیح داده‌اند در نشست‌های خصوصی این نگرانی را مورد بحث و گفت و گو قرار دهند.

اما خیزش‌های مردمی در خاورمیانه که از زمستان گذشته آغاز شد به همان اندازه که فضای سیاسی و اجتماعی داخلی کشور‌ها را تحت تاثیر قرار داد در تغییر الگو‌های سیاست خارجی آنها نیز نقش داشت. در نخستین هفته های بهار عرب، شماری از تحلیلگران پیش بینی کردند که از این پس اعراب محافظه کاری را در قبال ایران کنار خواهند گذاشت.

مدت کوتاهی پس از این پیش بینی‌ها، شورای همکاری خلیج فارس تهران را به دخالت در امور داخلی کشور های منطقه متهم کرد و تا کنون این شورا همصدا با غرب چندین بار این ادعا را تکرار کرده است. هر چند که جمهوری اسلامی این ادعا را رد می‌کند اما کشور‌هایی نظیر عربستان امارات و کویت به شدت بر آن تاکید دارند و حتی دیپلمات‌های ایرانی به اتهام جمع‌آوری اطلاعات از کویت اخراج شده‌اند.

اما اوج تنش‌ها در روابط ایران و اعراب منطقه زمانی آشکار شد که در اواسط مارس عربستان نیرو‌های خود را برای فرو نشاندن تنش‌ها به بحرین فرستاد. بحرین که از اهمیت استراتژیک فوق‌العاده‌ای هم برای ایران و هم عربستان برخوردار است از آن پس آرامتر شده اما جمهوری اسلامی نیرو‌های عربستان در این کشور را مهاجم توصیف و ریاض را به واسطه این اقدام مورد انتقاد شدید قرار دارد. اما علاوه بر مسائل جاری منطقه‌ای، فعالیت‌های هسته ای ایران نیز موضوعی است که اخیرا نگرانی علنی‌تر اعراب را بر انگیخته است.

کشور‌های منطقه و در راس آنها عربستان می‌کوشند تا از طریق اهرم‌هایی که در اختیار دارند به طور غیر مستقیم به روند تلاش‌های غرب برای مقابله با فعالیت‌های هسته‌ای ایران ملحق شوند. اما از آنجایی که عربستان در شورای امنیت سازمان ملل همانند دوستان آمریکایی و اروپایی خود مهره تاثیر گذاری نیست، می‌کوشد از طریق اهرم قدرتمند نفت در این جبهه فعالیت کند.

عربستان سعودی بزرگترین ذخایر نفتی جهان را در اختیار داشته و 70 درصد صادرات نفت اوپک را تامین می‌کند. این کشور اخیرا از نفت به عنوان اسلحه‌ای اقتصادی علیه تمایلات هسته‌ای و هژمونی طلبی جمهوری اسلامی در منطقه استفاده می‌کند. جلسه اخیر اوپک که به ریاست دوره‌ای ایران برگزار شد به میدانی برای نبرد تهران و ریاض بر سر افزایش سطح تولید نفت تبدیل شد.

عربستان و متحدانش در این کارتل نفتی قصد داشتند به منظور ایجاد ثبات در بازار تولید نفت را افزایش دهند اما ایران با این اقدام مخالفت کرد و سرانجام نشست اوپک بدون تصمیم گیری برای افزایش تولید پایان یافت. اما ریاض برای نشان دادن قدرت خود در بازار نفت به طور یکجانبه سطح تولیدات خود را یک میلیون بشکه در روز افزایش داد. اقدامی که تهران با اشاره به کافی بودن منابع در بازار آن را بی نتیجه توصیف می‌کرد اما از همان روز‌های نخستین افزایش تولید عربستان روند نزولی بهای نفت آغاز شد.

مقامات نفتی ایران بر این باورند که منابع نفت موجود در بازار کافی است و این در حالی است که دوران نفت ارزان نیز به پایان رسیده است. از سوی دیگر 80 درصد از درآمد جمهوری اسلامی به نفت وابسته است و عربستان با درک این نکته کارت نفتی را رو کرده است. حتی برخی مقامات در عربستان اعلام کرده‌اند که این کشور از توانایی پوشش کامل صادرات نفتی ایران در صورتی که این صادرات به هر دلیل متوقف یا کم شود، برخوردار است.

کاهش بهای نفت برای ایران خبر خوشایندی نیست و مقامات وزارت نفت ایران در موضع گیری‌های اخیر خود اعلام کرده‌اند که در صورت ادامه این روند نشستی اضطراری برای اوپک ترتیب خواهند داد. رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز اخیرا مذاکره بین ایران و عربستان را گزینه‌ای ثمربخش توصیف کرده است.

اما اینکه در فضای کنونی امکان برگزاری این مذاکرات چگونه فراهم شود و اینکه عربستان با چه انگیزه‌هایی از کاربرد سلاح نفت علیه ایران خودداری کند، در ابهام قرار دارد. هر چند اخیرا روابط عربستان و آمریکا به واسطه نحوه عملکرد ایالات متحده در مورد بهار عرب دوران نسبتا سردی را سپری می‌کند، اما استفاده ریاض از سلاح نفت علیه ایران نشان می‌دهد که عربستان همچنان در مسائل کلیدی منطقه‌ای مانند ایران با آمریکا هماهنگ است.