شانگهای،سکویی برای مانور ایران

در نشست امسال، که با دهمین سالگرد تأسیس این سازمان همزمان شده بود، روسای جمهوری کشورهای عضو و ناظر، و همچنین رییس جمهوری افغانستان به عنوان مهمان حضور داشتند. کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان ۶ کشور عضو این سازمان، و جمهوری اسلامی ایران، پاکستان و هند سه عضو ناظر اجلاس شانگهای هستند.

اهمیت شانگهای برای ایران

ازنگاه ایران که برای نقش آفرینی منطقه ای وبین المللی خود نیاز دارد که به عضویت یک سازمان امنیتی دفاعی بپیوندد، سازمان شانگهای می‌تواند گزینه مطلوبی باشد. زیرا از یکسو با عضویت در این سازمان که اعضای اصلی آن از رقبای آمریکا هستند، قدرت مانور خود را در برابر فشارغرب افزایش می‌دهد. از سوی دیگر مناسبات خود را با کشورهای آسیای مرکزی که ریشه های مشترک تاریخی و فرهنگی ومذهبی دارد، در زمینه های دفاعی و امنیتی نیز ارتقاء می‌دهد .

 ایران از جنبه اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی در چهارچوب سازمان اکو، همکاری های اقتصادی خود را توسعه می‌دهد؛ اما سازمان شانگهای زمینه مستعدی درمورد همکاری های دفاعی وامنیتی با این کشورها درچهارچوب نظارتی روسیه و چین بوجود می‌آورد که هر دو این کشورها درعین حال دورقیب جدی ایران درآسیای مرکزی محسوب می‌شوند.

علاوه براین ایران می‌تواند وزن تاثیر گذاری سازمان شانگهای را به نحو قابل توجهی درتحولات خلیج فارس و غرب آسیا و بازار انرژی در جهان افزایش دهد. چرا که ایران پل ارتباطی اسیای مرکزی با خلیج فارس وغرب آسیا محسوب می‌شود به همین دلیل هم به لحاظ خطوط ارتباطی برای حمل ونقل کالا وانرژی و هم به جهت استراتژیک ونظامی‌ بسیارحائز اهمیت است .

تنها مشکل جدی در این زمینه، نداشتن رهبری واحد در سازمان شانگهای است که درعمل تعامل بین چین و روسیه را با ایران و احیانا هند و پاکستان دچار مشکل می‌سازد. به باور کارشناسان برای آنکه یک سازمان بتواند به همکاری های سودمند در بلند مدت دست یابد، باید یا مدلی برای رهبری جمعی را بپذیرد و یا برسر رهبری یک کشور، به توافق برسند. دراین صورت است که می‌توان انتظار داشت منافع مشترک بین اعضا شکل بگیرد و درنهایت اهداف سازمانی تعییین شده قابل دسترسی خواهند بود.

علاوه براین اینگونه اجلاس ها فرصت مغتنمی‌برای ایران است تا از نزدیک بتواند توافق های دو یا چند جانبه را با کشورهای منطقه دنبال کند. درحاشیه این اجلاس دکتراحمدی نژاد با مدودف،‌رئیس جمهور روسیه ملاقات کرد . به گفته ناظران این دیدار ازاهمیت ویژه ای برای هر دو کشور برخوردار بود. علاوه بر این، نشست سه جانبه مقام‌های ایران، روسیه و قزاقستان قابل توجه بود . دراین نشست سه رئیس جمهور توافق کردند موضوع‌های مطرح شده دراین نشست را بطور جدی پیگیری کنند. ازجمله درباره خطوط حمل ونقل ریلی دریای خزر که پروژه بسیار مهمی است در کلیات به توافق رسیدند. درصورت تاسیس خط ریلی "دریای خزر" درآینده، شاهد تحولات خوبی در بخش حمل و نقل ریلی کالا وهمچنین رفت و آمد مسافر در سطح منطقه خواهیم بود. به گفته اقای صالحی وزیر امور خارجه ایران، خط آهن سراسری میان کشورهای ایران، ترکمنستان و قزاقستان در طی سال جاری افتتاح می‌شود. راه اندازی این خط ریلی به همکاری بیشتر بین کشورهای منطقه کمک می‌کند. نورسلطان نظربایف رییس جمهوری قزاقستان در جریان ملاقات با اقای احمدی نژاد خواستار پیوستن کشورش به خط ترانزیتی بین پنج کشور عمان، قطر، ایران، ترکمنستان و ازبکستان شد که اجلاس پنج جانبه ان اخیرا در عشق آباد برگزار شد.

نتایج اجلاس

بررسی بیانیه پایانی نشست سران سازمان همکاری شانگهای، نشان می‌دهد طبق معمول اجلاس های قبلی، کشورهای عضو همگی بر بهبود همکاری های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه تاکید کردند. 'هو جین تائو' و 'دیمیتری مدودف' روسای جمهور چین و روسیه و دیگر رهبران عضو سازمان همکاری شانگهای با اشاره بر اینکه سازمان همکاری شانگهای راهکاری مهم در تعمیق مشارکت، حسن همجواری میان کشورهای عضو است، پیش بینی سال های سختی را در آینده این سازمان را داشتند. آنها اعلام کردند به مبارزه خود با همه اشکال تروریسم، جدایی طلبی قومی و افراط گرایی مذهبی، قاچاق مواد مخدر و مهاجرت غیر قانونی ادامه می‌دهند.

همچنین کشورهای عضو سازمان همکاری های شانگهای دربیانیه ای خود با طرح سامانه دفاعی موشکی آمریکا که می تواند ثبات بین المللی را به مخاطره افکند، مخالفت کردند. آنها تاکید کردند که ساخت یکجانبه و بدون محدودیت سامانه های دفاعی موشکی توسط یک کشور و یا گروهی از کشورها می تواند به ثبات راهبردی و امنیت بین المللی آسیب برساند. درواقع این موضع گیری در راستای تائید سیاست مسکو انجام شد که می‌کوشد گروه شانگهای را برای مقابله با یکجانبه گرایی امریکا همراه و پشتیبان خود نشان دهد. در این مورد رییس جمهوری روسیه با یادآوری تشکیل این سازمان در سال 2001 با ماموریت تحقق امور منطقه ای و بین المللی اعلام کرد که در چارچوب این سازمان به تدریج اقدامات و راه های موثری در مقابل تهدیدهای امنیتی و همچنین ایجاد ثبات در منطقه انجام خواهد شد. مدودیف خاطرنشان کرد که با ایجاد ثبات و رفع تهدیدات، شرایط برای رشد و همکاری و توسعه همه جانبه در کشورهای منطقه ایجاد می شود.

مدودف با اعلام پذیرش عضویت افغانستان به عنوان عضو ناظر در شانگهای، مبارزه علیه مواد مخدر را یکی از وظایف مهم این سازمان دانست . در این زمینه استراتژی لازم برای اجرای این برنامه مبارزه علیه قاچاق مواد مخدر از سال 2011 تا سال 2016 مصوب خواهد شد.

در همین حال نظربایف در سخنرانی خود در این اجلاس با هوشمندی به ریشه های تولید و توزیع مواد مخدر اشاره کرد و گفت :« ما باید یک تحقیق بین المللی درباره کسانی که مسئول دخالت درقاچاق و تجارت مواد مخدر هستند. انجام دهیم تا افراد و سازمانهایی را که درگیر این جنایت علیه بشریت هستند، به پاسخگویی بکشانند. زیرا پایه و راهنمای فعالیت های ما در 10 سال گذشته مبارزه با سه شرارت تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی بوده است. امروزه قاچاق جهانی مواد مخدر در مقایسه با تروریسم تهدید کمتری به حساب نمی آید. زیرا در10 سال گذشته تولید هروئین و مواد مخدر در افغانستان 10 برابر شده است ومنابع و علت های این جنایت هولناک فراتر از مرزهای افغانستان قرار دارد. »

اشاره اقای نظربایف به ده سال گذشته دقیقا به سالی که نیروهای آمریکا و کشورهای ناتو وارد افغانستان شدند، بود . در این سالها انتظار می‌رفت تولید و توزیع مواد مخدر کمتر شود در حالی که در عمل ده برابر دوران حاکمیت طالبان بر افغانستان شده است.

چینی ها که ریاست اجلاس آینده را برعهده دارند با نگاهی به آینده این سازمان تاکید کردند همکاری در سایه توسعه امنیت پیش می‌رود. رییس جمهوری چین در سخنرانی خود با یادآوری اینکه در حال حاضر چالش های زیادی در بخش بین المللی و منطقه ای ایجاد شده است، خاطرنشان کرد که 10 سال آینده، زمان رشد و توسعه سازمان شانگهای خواهد بود. وی پایبندی به حسن همجواری منطقه ای ، افزایش توانمندی سازمان همکاری شانگهای در مقابل تهدیدها، تلاش برای تحقق و یکپارچگی اقتصادی برای پیشرفت کشورهای منطقه به ویژه تسهیل تجارت و سرمایه گذاری، تحکیم همکاری انسانی در جهت ادامه روابط پایدار و همچنین گسترش همکاری های ورزشی و گردشگری به منظور آشنایی بیشتر مردم منطقه با یکدیگر را از جمله مهم ترین راهکار ها برای آینده این سازمان دانست . هوجین تائو با اشاره به نقش کشورهای ناظر در سازمان همکاری شانگهای تصریح کرد که این کشورها ازهمسایگان خوب و عزیزی هستند که نقش خود را برای توسعه فعالیت های این سازمان ایفا کرده اند از این رو چین از همکاری آنها در همکاری های منطقه ای حمایت می کند.

مهم ترین عضو ناظر شانگهای هند است که با جمعیت یک میلیاردی رقیب جدی چین محسوب می‌شود و از این نظر موافقت احتمالی چین با عضویت هند وضعیت را بسیار بهتر از گذشته می‌کند . اگرچه هندی ها سر ناسازگاری با پاکستان دارند که عضو دیگر ناظر است و می‌کوشد ازحمایت های چین در برابر هند استفاده کند.

ایران با طرح پرسش های 22 گانه آقای احمدی نژاد تلاش کرد فضای این اجلاس را از یکسو به سمت عمل گرایی بیشتر و سیاسی تر شدن پیش ببرد و از سوی دیگر حمایت این کشورها را دربرابر امریکا از سیاست های خود بدست آورد. اما کشورهای شانگهای در همان حالی که مخالف امریکا هستند به رودرویی با واشنگتن علاقه ای ندارند. آنها ترجیح می‌دهند با آمریکا تعامل سازنده داشته باشند.

به نظرمی‌رسد سازمان شانگهای برای تاثیرگذاری بیشتر بر تحولات جهانی هنوز به دنبال دستیابی به راهکارهای اجرایی برای رسیدن به "منافع مشترک" است تا بتواند هویت واحدی را برای کشورهای عضو تعریف کند . دوقطب تاثیرگذار این سازمان یعنی روسیه و چین فاصله زیادی با سایر اعضا دارند. به همین دلیل عضویت کامل هند، پاکستان و ایران در این سازمان می‌تواند توازن جدیدی را بوجود آورد که موجب کارایی بیشتر آن خواهد شد.