علویان در ترکیه

 

بعد از خوشامد گوئی یکی از رؤسای طریقت، ضمن سخنانی گفت « خداوند وحدت و یکپارچگی ما را حفظ کند، اگر نمی کند کسانی را که به این وحدت صدمه می زنند رسوا کند. » سپس رجب طیب اردوغان پشت کرسی خطابه قرار گرفت و سخنانی خطاب به میزبانان ایراد کرد.

 

سخنان نخست وزیر، که تلاش می کرد هیچ نوع جهت سیاسی نداشته باشد، و یکسره تکیه بر دوستی و برادری و برابری در میان همۀ فرقه های اعتقادی و آئینی داشت، جای جای با کف زدن های حضار قطع می شد.

 

اردوغان، که سخنان خود را با احساسات و صمیمیت خطاب به «جانان» ایراد می کرد گفت که « ما امروز به مراسم ماتم شما آمده ایم، اما این به هیچ وجه ماتم شما تنها نیست، بلکه این ماتم همۀ ماست و ماتم 70 میلیون ملت ماست. مسألۀ ای که پیش آمده تنها مسألۀ شما نیست بلکه مسألۀ ما هم هست و ما آن را به اتفاق هم حل خواهیم کرد و به احدی اجازه نخواهیم داد در یگانگی و یکپارچگی ملی ما خللی وارد کند. »

 

با آن که این مراسم از سوی طریقت های علوی ترتیب داده شده بود، عده ای از سران این طریقت به عنوان اعتراض در آن شرکت نکردند. رئیس طریقت های علوی پس از شنیدن سخنان اردوغان گفت که « پیام های نخست وزیر همه حاکی از دوستی و برابری بود و ما در گذشته از این پیام ها بسیار شنیده ایم. حالا منتظر می مانیم ببینیم در عمل چه خواهد شد. در همین بودجۀ سال 2008 مبالغ هنگفتی برای امور دیانت اختصاص داده شده، اما هیچ سهمی برای علویان در نظر گرفته نشده است. با این حال ما به آن با دیدۀ خوشبینی نگاه می کنیم و امیدواریم این حرکت آغاز اصلاح ناروائی های گذشته باشد.»

 

 

به رغم شرایط حاکم بر ترکیه و سیاست رسمی دولت که بر اصول دموکراتیک و موازین حقوقی استوار است و مقامات حزب حاکم هم در هر موقعیتی تأکید می کنندکه در حکومت خود پای بند بنیاد های  سکولاریسم اند، عده ای در برخی کانال های تلویزیونی پیروان طریقت علوی را «زندیق» خوانده و آن ها را  « خارج از دین » دانسته اند.

 

طبیعی است که مسأله ای به این حساسیت نه فقط باعث خشم و رنجش عمیق علویان شده حتی موجبات اعتراض روشنفکران و روزنامه نگاران و سایر گروه های اعتقادی را هم فراهم کرده است.

 

 تا آنجا که یکی از روزنامه ها با عصبانیت نوشته است «کسانی که علوی بودن را انحراف از دین اسلام می دانند یا اندک دانشی از دین ندارند و یا نیات پلیدی در سر دارند. این کسان در بارۀ موضوعاتی که نه به آن باور دارند و نه از آن آکاهی بهتر است دهان خود را ببندند و اظهار نظر نکنند. »

 

به نظر محققان و مراجع صالح دینی در ترکیه، هر چند تردیدی نیست که طریقت علوی هم یکی از شاخه های درخت تنومند اسلام، مانند سنت و تشیع ... و یکی از فرقه های مهم اسلامی است. اما این آئین هم مانند سایر فرق اسلامی ویژگی های خود را دارد و خود یکی از عوامل تنوع و رنگارنگی فرهنگ اسلامی است، و هنوز روشن و مستدل نیست که علوی بودن یک طریقت است، مذهب است، فرهنگ است، جمعیت است، یا چیست؟

 

 

تا به امروز پژوهش های صاحب نظران هم به جواب قطعی این سؤال نرسیده است. زیرا به باور این پژوهشگران این گروه از یک جهت به طریقت شباهت دارد و از جهت دیگر به مذهب و تکیه گاه فرهنگی آن در پهنۀ وسیع جغرافیائی منطقه هم برهمگان روشن است.

 

به نوشتۀ خان ملک ساسانی، پژوهشگر ایرانی، علویان گروهی از قبائل قزلباش هستند که در آسیای صغیر متفرق اند و اهل تسنن آنان را شیعه می دانند، اما خودشان خود را علوی می خوانند و آئین های به کلی متفاوت از شیعیان دارند.

 

اما بنا بر تواریخ عثمانی حاجی بکتاش ولی، صوفی و عارف ایرانی، در سدۀ 13، یا 14 میلادی از نیشابور به آسیای صغیر رفته و جنبش های مذهبی، از قبیل باقی ماندگان مهری ها، فتوتی ها، علی اللهی ها و غیره را گرد هم آورده و تشکیلات تازه ای به آن ها داده است.

 

به حکایت همین منابع، علویان ترکیه را به دو شعبه می توان تقسیم کرد: یکی به نمایندگی شاه اسمائیل صفوی که خاستگاه آن تکیۀ اردبیل است. دیگری همان است که حاجی بکتاش ولی در آسیای صغیر سازمان داده است و گاهی هم به آن ها بکتاشی می گویند.

 

به هر حال در شرائط فعلی که دولت ترکیه از یک سو در حال جنگ با کردها است و از سوی دیگر در حال مذاکره با اتحادیۀ اروپا و قانع کردن آن که در ترکیه همۀ صاحبان عقاید و آئین ها در پناه قانون و آزادانه به اجرای مناسک مذهبی و اعتقادی خود مشغولند، اگر با درایت با این پیشامد بر خورد نشود، می تواند نتایج غیر مثبتی در پی داشته باشد.