اجلاس سامارا و دور جدید مانورهای کرملین

رهبران اتحادیه اروپا و روسیه در اجلاس دو روزه ای که پیرامون موضوعاتی شامل تجارت، امنیت و انرژی در نزدیکی شهر ساماّرای روسیه برگزار شد، نتوانستند به توافقی بر سر موارد مورد اختلاف خود دست یابند. بدین ترتیب به نظر می رسد که فضای حاکم بر روابط مسکو و پایتخت های اروپایی در تیرگی بیشتر فروخواهد رفت.

این فضا در یک کنفرانس خبری که پس از اجلاس مذکور با حضور ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و جوز ماریا باروسا، رئیس کمیسیون اروپایی در ولگا در نزدیکی سامارا برگزار شد، کاملا ملموس بود.

مرکل طی 9 دیداری که از زمان آغاز صدارتش در سال 2005 با ولادیمیر پویتن داشته است، بارها به طور صریح از عدم همکاری میان اروپا و روسیه سخن گفته است. وی در کنفرانس خبری اخیر نیز بر عدم رعایت حقوق بشر و فقدان آزادی های سیاسی در روسیه تاکید کرد.

پیش آن که این کنفراس آغاز شود، سه مقام ارشد شرکت کننده در اجلاس سامارا در مورد چگونگی حل و فصل اختلافات موجود بر سر آینده کوزوو، تحریم گوشت صادراتی لهستان و امنیت انرژی با یکدیگر به گفت و گو پرداختند. دیپلمات های اروپایی گفتند که پوتین هیچ اشاره ای به پذیرش استقتلال کوزوو از صربستان نکرد. رئیس جمهور روسیه همچنین از پذیرش درخواست لغو تحریم گوشت وارداتی از لهستان امتناع ورزید و باردیگر بر عدم انطباق این کالای صادراتی با استانداردهای بهداشتی اتحادیه اروپا اصرار کرد. اظهارات پویتن مورد انتقاد بوروس قرار گرفت. وی ضمن اشاره به این که دلیل متقنی برای این اقدام روسیه وجود ندارد، گفت که اگر مسکو می خواهد با اروپا رابطه نزدیک تری داشته باشد، این را درک کند که اتحادیه اروپا مبتنی بر اصول همبستگی بنا نهاده شده است.

تاریخ اخیر مناسبات میان روسیه و لهستان به ندرت دوران گرمی را تجربه کرده است. این مناسبات پس از برگزاری انتخابات لهستان در سال 2005 و روی کار آمدن یاروسلاو کاژینسکی، از حزب ملی گرای محافظه کار رو به تیرگی بیشتری گذاشت. فضای حاکم بر روابط روسیه و لهستان زمانی بدتر شد که آمریکا ژانویه گذشته اعلام کرد که درصدد است بخشی از سیستم دفاع موشکی خود را در لهستان مستقر کند.

بسیاری از ناظران سیاسی اجلاس سامارا را ناموفق ارزیابی کرده اند. اما برای رسیدن به درکی جامع تر از فضای سرد حاکم بر این اجلاس، باید با نگاهی همه جانبه به فهرست موارد مورد اختلاف روسیه و اتحادیه اروپا، تحولات اخیر به وجود آمده در نقاط ضعف و قدرت دو طرف را مورد توجه قرار داد.

روسیه اکنون وارد دوران جدیدی از نفوذ خود در منطقه شده است. ایجاد سازمان های جدید امنتی در آسیای میانه و رشد اقتصادی چند سال اخیر در  این کشور باعث شده است که کرملین با صراحت و توان مضاعفی از نگرانی های منطقه ای و حتی جهانی خود با اتحادیه اروپایی سخن بگوید.

دستاوردهای سفر اخیر رئیس جمهور روسیه به ترکمنستان و قزاقستان یکی از نمونه های بارز توانمندی جدیدی روسیه در حوزه تامین انرژی است. پیش از این قرار بود که این دو کشور در زمره وفاداران به آمریکا قرار گرفته و بدین ترتیب طرح واشنگتن برای تضمین جریان انرژی از آسیای میانه به غرب و به ویژه اروپا وارد فاز عملی شود.

اما پوتین در ملاقات های خود با رهبران ترکمنستان و قزاقستان توانست –  دست کم در آینده ای نزدیک – فرصت اجرای این طرح را از آمریکایی ها بگیرد. این در حالی است که اصلی ترین طرف بازنده در این رویارویی، اروپایی های تشنه منابع انرژی در دسترس هستند. روسیه حتی پا را از این فراتر گذاشته و درصدد است که طرح پیشنهادی خود برای تشکیل گروه کشورهای تولید کننده گاز را اجرایی کند. این بدان معنا است که از این پس جریان انرژی از روسیه به کشورهای اروپایی در کنترل و نفوذ مستقیم روس ها قرار خواهد گرفت.

مسکو همچنین در صدد است یک طرح دفاع موشکی را در راستای همکاری کشورهای عضو سازمان پیمان جامع امنیت ( CSTO ) که در سال 1992 میان کشورهای ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان به امضا رسید، به اجرا در آورد. نیکلای بوردیوژا، دبیر کل این سازمان اخیرا از ایران هم دعوت کرد که به این پیمان نپیوندد.

در صورتی که ایران نیز در این سازمان عضو شود، جامعه اقتصادی اروسیا ( EEC ) و سازمان همکاری های شانگهای ( SCO ) از نظر اهیمت در رتبه های بعدی قرار خواهند گرفت. از سوی دیگر بر اساس گزارش های رسیده روس ها درصدد هستند در اجلاس آینده SCO در بیشکک، پایتخت قرقیزستان بر ایجاد کلوپی از کشورهای دارای منابع انرژی در این سازمان به رای بگذارند. این فرصتی بود که مسکو سال ها در صدد دست یابی به آن بود.

بدین ترتیب در آینده ای نزدیک باید شاهد دور تازه ای از مانورهای سیاسی کرملین با کشورهای اروپایی پیرامون موضوعات مورد علاقه دو طرف بود. در این صورت اجلاس سامارا را در واقع باید یکی از مصداق های بارز آمادگی مسکو برای این مانورها تلقی کرد.