جنبش عدم تعهد؛ اهداف و فرصت‌ها
جنبش عدم تعهد در نظام جدید بین المللی در حقیقت به عنوان یک نیروی سوم در مقابل دیگر قطب‌ها، اتحادیه‌ها، معادلات و ترتیبات اقتصادی- سیاسی جهانی به ایفای نقش می‌پردازد و در تلاش است که رفتار قدرت‌های بزرگ را در ارتباط با موضوعات جهانی تعدیل کنند.
اگر بخواهیم به اهداف جنبش عدم تعهد توجه کنیم، باید به کتفرانس باندونگ برگردیم که در حقیقت سر آغاز تشکیل این جنبش در سال 1955 بود. موضع گیری‌های کشورهای مطرح در شکل گیری این سازمان مثل اندونزی، هند، مصر می‌تواند در شناسایی این اهداف مد نظر قرار گیرد. در فضای بعد از جنگ سرد، این سازمان کنشگری قابل توجهی داشته و با توجه به این که در حال حاضر دو سوم دولت‌های دارای حاکمیت جهانی یعنی حدود بیش از صد کشور جهان در این اتحادیه عضویت دارند، بسیاری از کارشناسان مطرح بین المللی، بر این اعتقادند که جنبش عدم تعهد نقشی موثر در تعدیل رفتار قدرت‌های بزرگ، تحقق اهداف توسعه ای و سیاسی کشورهای جهان سوم و یا جهان در حال توسعه و تامین کننده منافع جمعی کشورهای جنوب است.
مصر در ابتدای شکل گیری جنبش عدم تعهد، یکی از کشورهای تاثیر گذار در این جنبش بوده است. با توجه به تحولات اخیر مصر به نظر شما نقش جدید مصر در جنبش عدم تعهد چگونه خواهد بود؟
هنوز وضعیت در ارتباط با نقش آفرینی جدید مصر در جنبش عدم تعهد، وضعیت شفافی نیست. چون معادلات و روندهای سیاسی که در مصر در حال وقوع است، هم چنان ادامه دارد و به شفافیت عمیقی نرسیده است. بنابراین باید منتظر ماند و دید که رویکردهای استراتژیک دستگاه سیاست خارجی و به ویژه دستگاه امنیتی مصر به کدام سمت سوق داده می‌شود و کدام نخبگان در عرصه سیاست خارجی مسلط تر می‌شوند و چه دیدگاه‌هایی در حوزه سیاست خارجی این کشور تئوریزه می‌شود و نهایتا این که مصری‌ها چگونه رابطه خود را با قدرت‌های بزرگ وارد فاز عملیاتی می‌کنند و مواضع آن‌ها در ارتباط با موضوعات کشورهای جنوب چه خواهد بود؟
این مسائل در مجموع تعیین کننده این مسئله هستند که مصر تا چه حد می‌تواند در آینده جنبش عدم تعهد ایفای نقش کند اما اگر روند را مد نظر قرار دهیم و موضع گیری رهبران و کنشگران موجود مصر را برای تحلیل مورد ملاحظه قرار دهیم، به این مسئله می‌رسیم که مصر عنوان کرده که تمایل دارد رویکردهای جدیدی را در عرصه سیاست خارجی در پیش بگیرد. خصوصا مصر تمایل دارد رویکرد سیاست خارجی خود را در ارتباط با کشورهای مسلمان که در طول چند دهه گذشته فدای روابط استراتژیکش با قدرت‌های بزرگ من جمله امریکا و متحد استراتژیکش یعنی اسرائیل کرده بود را دوباره احیا کند و سعی کند وارد فاز همکاری با کشورهای مسلمان و کشورهای جنوب شود.
اگر در این چارچوب نگاه کنیم با توجه به این که اکثریتی از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد را مسلمانان تشکیل می‌دهند و در وضعیت جدید هم این مصر است که سکاندار رهبری جنبش عدم تعهد است، باید گفت می‌توان با دیده مثبت به آینده کنش گری و نقش آفرینی مصر در تحولات مربوط به عدم تعهد نگاه کرد.
اما در این حوزه باید این مسئله را مورد توجه قرار دهیم که جنبش عدم تعهد یک سازوکار نهادی است که در حقیقت هماهنگ کننده منافع و رویکردهای استراتژیک کشورهای جنوب است و نباید توقع حداکثری از فعالیت و عملکرد این جنبش برای دستیابی حداکثری به اهداف سیاست خارجی کشورها داشت.
سال آینده ایران میزبان سران جنبش عدم تعهد خواهد بود. ایران می‌تواند چه استفاده ای از این فرصت کند؟ اهداف و اولویت‌های ایران در جنبش عدم تعهد چیست؟
فرصت‌های ایران در زمان سکانداری جنبش عدم تعهد در چند سال اخیر بسیار مطرح بوده است. قرار است سال 91، ایران ضیافت این جنبش را بر عهده بگیرد. با توجه به این که این جنبش دارای اساسنامه مدونی نیست، مقر دائمی‌هم ندارد و مواضع اصلی آن در قالب هماهنگی میان کشورهای عضو اتخاذ می‌شود و نیاز به هماهنگی ویژه ای میان اعضا دارد.
در این چارچوب، ایران در سال 91 در قالب یک تروئیکا مشتمل بر ایران و مصر و کوبا ریاست این جنبش را در نزدیک یک دهه آینده به دست خواهد گرفت و می‌تواند در ارتباط با کنشگری جنبش عدم تعهد در موضوعات جهانی و مسائل مبتلا به کشورهای عضو ایفای نقش کند و در این راستا می‌تواند اهداف سیاست خارجی خود را دنبال کند.
با توجه به این مسئله است که باید این نکته را مد نظر قرار دهیم که جنبش عدم تعهد یک سازو کار نهادی بسیار موثر را در عرصه سیاست خارجی ایران در سال‌های آتی ایفا خواهد کرد. همان طور که این جنبش پیش از این هم درباره موضوعات ایران و مخصوصا مسئله هسته ای ایران حمایت‌های بسیار خوبی نشان داده و در تعدیل رفتار قدرت‌های بزرگ و کشورهای متخاصم با ایران خصوصا در آژانس بین المللی انرژی اتمی‌نقش مثبتی بازی کرده است.
به نظر من با توجه به این که سیاست خارجی ایران در تحولات منطقه باید کنشگری بسیار خوبی از خود نشان دهد، جنبش عدم تعهد می‌تواند نقش خوبی را در تحقق و عملیاتی کردن اهداف سیاست خارجی داشته باشد. در وضعیتی که بهار عربی در منطقه در حال شدت گرفتن است و تحولات ساختاری و بنیادینی در فرهنگ این منطقه در حال وقوع است، به نظر می‌رسد ایران می‌تواند از جنبش عدم تعهد به خوبی از طریق تدبیر دیپلماتیک و من جمله توسعه روابط با کشورهایی که در حال گذار به دموکراسی هستند، استفاده کند.
دیگر اهداف سیاست خارجی ایران مانند همکاری‌های جنوب- جنوب، نگاه به شرق و تقویت دیدگاه‌ها و رویکردهای انقلاب اسلامی از طریق این سازمان با توجه به رویکرد دیپلماسی چند جانبه می‌تواند برای ایران فرصت سازی کند.
با توجه به رویکرد عمیقی که جناب آقای دکتر صالحی به عنوان وزیر امور خارجه به نهادها و سازمان‌های بین المللی دارد، به نظر می‌رسد سکانداری و هدایت جنبش عدم تعهد در سال‌های آینده در تقویت اهداف، آمال و منافع ملی ایران موثر خواهد بود. اما این نیاز به یک برنامه ریزی، هماهنگی و درک درست از جایگاه جنبش عدم تعهد در نظام بین المللی دارد.
نظر شما :