حضور در رقابت رسانه‌اى استراتژى تازه عربستانى‌ها
نویسنده خبر:
على موسوى خلخالى
شبکه العربيه که از دارايى‌هاى «وليد بن طلال» شاهزاده ثروتمند عربستانى محسوب مى‌شود، مدتى است که به سمت و سوى سياست‌هاى رياض متمايل شده و تلاش مى‌کند به هر نحوى از شان خاندان سلطنتى عربستان دفاع کند.
شبکه العربيه مدتى است که ساعت رسمى خود را از دبى به عربستان سعودى تغيير داده است.
اين شبکه پر مخاطب عربى که به گواه آمار نخستين شبکه پرمخاطب خبرى در ميان کشورهايى عربى است، يکى از پرنفوذترين و تاثيرگذارترين شبکه‌هاى عربى خاورميانه و جهان محسوب مى‌شود.
تاثير گذارى اين شبکه و رقابت آن با شبکه الجزيره ديگر شبکه با اهميت منطقه را در دوران جنگ آمريکا و متحدانش با رژيم صدام و جنگ‌هاى 33 روزه حزب‌الله با اسرائيل بوضوح مى‌توان ديد.
نحوه مصاحبه‌ها، تحليل‌ها، مخابره اخبار و اتخاذ سياست رسانه‌اى غالبا اعتدالى، اين شبکه را به يکى از مهمترين شبکه‌هاى عربى در خاورميانه تبديل کرده است.
شبکه‌اى که اعراب با ديدن نام و هويت عربى آن تلاش دارند فرهنگ خود را حتى در عالم سياست در سراسر جهان تبليغ کنند.
اما اين شبکه پرمخاطب به نظر مى‌رسد مدتى است که تغيير روش داده است. اين شبکه که از دارايى‌هاى " وليد بن طلال" شاهزاده ثروتمند عربستانى که تلاش مى‌کند خود را " رابرت مورداک"- مالک روزنامه سان،شبکه فاکس نیوز و روزنامه وال استریت ژورنال- عرب معرفى کند محسوب مى‌شود، مدتى است که به سمت و سوى سياست‌هاى رياض متمايل شده و تلاش مى‌کند از شان خاندان سلطنتى عربستان دفاع کند.
نزديک به دو هفته است که اين روش کاملا در شبکه العربيه مشهود است. در دوران موسم حج تا دو روز پس ازعيد سعيد قربان، اين شبکه به طور مرتب در هربخش خبرى در حدود 10 تا 20 دقيقه از حج امسال گزارش ويژه مى‌داد که البته در تمام آنها تلاش بر آن بود که کفايت، زحمات و تلاش‌هاى دولت سعودی را به رخ بينندگان بکشاند.
ارائه اين گزارش‌‌ها به اندازه‌اى به ذوق مخاطب مى‌زد که بيننده احساس مى‌کرد به جاى اين که يک شبکه مستقل را ببيند در حال تماشاى شبکه رسمى عربستان سعودى است.
اغراق در ارائه خدمات دولت عربستان در حج امسال، بزرگنمايى فعاليت‌ها و کارهاى دولت عربستان و تمجيد بى حد و حصر از ملک عبدالله و ديگر اعظاى خاندان سلطنتى که هر کدام در عربستان يک حکومت مستقل براى خود دست و پا کرده‌اند، از ويژگى‌هاى اين شبکه عربى محسوب مى‌شود.
پوشش اخبار خدمات حج به اندازه‌اى بود که ظاهرا دست‌اندرکاران شبکه العربيه فراموش مى‌کردند اتفاقات مهمى در جهان در حال وقوع است که مى‌تواند خبر نخستشان باشد.
به عنوان مثال اهمیت خبری انفجار انتحارى لاهور در پاکستان که روز جمعه گذشته به وقوع پيوست و حداقل 50 نفر در آن کشته شدند به اندازه‌اى بود که تمام شبکه‌هاى خبرى آن را در راس اخبار خود آوردند چندان تاثيرى در پوشش خبرى شبکه العربيه نگذارد و بر خلاف انتظار تيتر جشن‌هاى عيد سعيد قربان و زحمات دولت عربستان براى خدمات‌رسانى به زوار در تيتر نخست قرار داشت و اين خبر جزو خبرهاى درجه دو و سه اين شبکه آن هم به صورت سطحى و گذرى پخش شد.
اين رفتار باعث شد تا اين پرسش مطرح شود که آيا شبکه العربيه به طور دربست به خدمت دولت عربستان در آمده است؟
آيا تنها شبکه معقول عربى که تاکنون تلاش مى‌کرد خبرهاى خود را تا اندازه‌اى بى‌طرفانه مخابره کرده و جانب اعتدال را پيش بگيرد اکنون تغيير موضع داده و در راستاى اهداف و سياست‌هاى يک کشور خاص به پوشش خبرى مى‌پردازد؟
رقابت سياسى در رسانه‌هاى عربى
شبکه العربيه بر خلاف شبکه الجزيره که به مرور زمان اهداف و منش رسانه‌اى خود را بيان کرد و تاکنون نيز بر احقاق و پيگيرى آنها پافشارى مى‌کند، تلاش دارد هيچ انديشه و مکتبى را به بينندگان خود تلقين نکند و تنها صرفا به مخابره خبر و تحليل اخبار روز جهان بپردازد.
اگر بر روند کارى اين شبکه از سال 2003 يعنى زمان تاسيس آن تاکنون دقيق شويم، بوضوح در مى‌يابيم که اين شبکه به غير از پافشارى بر انديشه‌هاى پان‌عربيستى هيچ خط مشى را دنبال نمى‌کند.
شبکه العربيه که با سرمايه‌گذارى عربستان سعودى، امارات متحده عربى و کويت براى رقابت با شبکه پر مخاطب الجزيره پايه‌ريزى شده بود، در اوج تبليغات رسانه‌اى جهانى براى ترويج دموکراسى در خاورميانه از آنجا که حاميان آن- سه کشور فوق- به هيچ عنوان از نظام‌هاى دموکرايتک برخوردار نبودند به ترويج دموکراسى نمى‌پرداختند.
در مورد اسلام‌گرايى و گرايش‌هاى شديد منطقه‌اى به اين انديشه نيز شبکه العربيه مطابق با سياست‌هاى کشورهاى حامى از تبليغ اين گونه تفکرات پرهيز مى‌کرد و حتى در برخى مواقع عليه آن نيز شعار مى‌داد.
برعکس شبکه الجزيره که همواره به دنبال ترويج دموکراسى و آزادى بيان البته با حفظ انديشه‌هاى جزم‌انديش عربى بوده و حتى کار را بدانجا رسانده است که هم زمان با ترويج دموکراسى انديشه‌هاى به شدت افراطى وهابيت از جمله القاعده را نيز ترويج مى‌کند.
تنها نکته‌اى که ميان شبکه الجزیره و شبکه العربيه مشترک است، پايبندى بى قيد و شرط به انديشه‌هاى پان‌عربيستى است که البته يک تابوى غير قابل اغماض براى تمام رسانه‌هاى عربى محسوب مى‌شود.
اما شبکه العربيه رفته رفته به سمتى پيش مى‌رود که از تبليغ انديشه‌هاى فرامنطقه‌اى و بى‌طرفانه خارج شده و به سمت ترويج انديشه‌هاى يک کشور آن هم عربستان متمايل شود.
اين موضوع زمانى شدت گرفته که به تدريج نقش کشورهاى کويت و امارات در اين شبکه کم رنگ شده به اندازه‌اى که اکنون وقت رسمى شبکه از دبى به عربستان سعودى انتقال يافته است.
تلاش دولت امارات به تشکيل ديگر شبکه‌هاى ماهواره‌اى مانند " سيتى 7 " که ظاهرا با هدف جبران نبود حضورش در شبکه خبرى العربيه صورت مى‌گيرد، مى‌تواند دليلى بر اين ادعا باشد.
به نظر مى‌رسد دولت عربستان براى تنگ کردن رقابت با دولت قطر و شبکه الجزيره رقيب ديرينه سياسى و رسانه‌اى خود به طور غير مستقيم قسمت اعظم سرمايه‌گذارى‌هاى خود را متوجه شبکه العربيه کرده است.
به عبارت ديگر اکنون عرصه رقابت سياسى به سمت عرصه رقابت رسانه‌اى ميان کشورهاى عربى تبديل شده که صد البته کشورهاى قطر و عربستان اکنون پيشتازند.
کشور قطر با ظهور شبکه الجزيره توانست هويت تازه‌اى به خود بدهد و به امتيازهاى بسيار کلان و بالايى بدين وسيله برسد که پيش از آن هرگز از آنها برخوردار نبود.
پرسشى که در اين ميان مطرح مى‌شود اين است که چرا دولت سعودی اکنون به فکر اين رقابت افتاده و چرا پيش از اين به اين فکر نيافتاده بود؟
پاسخ اين سئوال را بايد در تحولات منطقه و حرکت‌هاى جديد سياسى جارى در آن مشاهده کرد.
سه اتفاق جديد در منطقه رخ داده که عربستانى‌ها را وادار به استفاده از رسانه براى ترويج انديشه‌هاى خود و در همين حال دور ساختن خطرات ناشى از تحولات منطقه‌اى کرده است.
نخست، ظهور شبکه الجزيره که باعث شد دولت قطر که تا قبل از آن محلى از اعراب در دنياى سياست نداشت، صاحب جايگاهى در خور توجه بدون آن که در سيبل منتقدين دفاع از آزادى، حقوق بشر و آزادى بيان قرار بگيرد شود.
مسئله‌اى که همواره عربستانى‌ها به خاطر آن مورد انتقادهاى شديد جامعه جهانى قرار گرفته‌اند و حتى در بسيارى موارد تاوان‌هاى سختى براى آن پرداخته‌اند.
اين موضوع زمانى براى عربستانى‌ها اهميت بيشترى يافته که مى‌بينيم دو کشورعربستان و قطر در عين تيرگى روابط سياسى از رقابت‌هاى تنگاتنگى نيز برخوردار هستند.
دوم، حمله آمريکا و متحدانش عليه رژيم بعث صدام حسين بود که باعث ايجاد فضايى تازه در منطقه و بوجود آمدن فرصتى جديد براى مخالفان دولت عربستان سعودى شد.
از اين تاريخ شدت انتقادها از نظام عربستان به عنوان کشور حامى تروريسم که پس از حملات 11 سپتامبر آغاز شده بود شدت یافت و به گونه‌اى شد که نظام عربستان خطر را لمس و احساس مى‌کرد.
سوم، ترويج تشيع بويژه پس از سقوط رژيم بعثى و پيروزى نظامى حزب‌الله در جنگ‌هاى 33 روزه عليه اسرائيل بود.
گرچه عربستانى‌ها تلاش کردند با حمايت از گروه‌هاى شورشى در عراق و افغانستان از شکل‌گيرى انديشه شيعى جلوگيرى کنند، اما در نهايت رفتارهاى خصمانه آنها در اين زمينه جواب نداده و آنها اکنون به فکر تغيير تاکتيک از مرحله استراتژيک به مرحله رسانه‌اى افتاده‌اند.
اين سه دليل ايجاب مى‌کرد که عربستانى‌ها بى‌درنگ وارد فعاليت‌هاى رسانه‌اى با هدف زدودن افکار جهانى عليه خود شوند.
عربستانى‌ها با تعريف پروژه‌اى فعاليت‌هاى رسانه‌اى خود را درسه زمينه فرهنگى، دينى، زنان و سياسى آغاز کردند.
در اين ميان حضور وليد بن طلال مى‌توانست فرصت بسيار خوبى براى آنها باشد. زيرا اولا بن طلال مدت‌ها است که وارد عرصه رسانه‌اى شده است. وى فعاليت‌هاى رسانه‌اى خود را از نيمه دوم دهه نود با موفقيت‌هاى در خور توجهى آغاز کرده است.
ثانيا هم عربستانى است، هم جزو بدنه نظام عربستان محسوب مى‌شد. زيرا پدرش با وجود اتخاذ موضع رسمى مخالفت علنى با حکومت سلطنتى کنونى، از اعضاى هسته اصلى خاندان سلطنتى عربستان است.
ثالثا، از همه مهمتر وليد بن طلال تعصبى عجيب بر انديشه‌هاى پان عربستى و ضد شيعى دارد. اين موضوع باعث شده عربستانى‌ها با حمايت از يک فرد خودى اما خارج از بدنه قدرت عربستان با آسودگى خيال به فکر نفوذ رسانه‌اى باشند.
اکنون ظاهرا اين حلقه در حال کامل شدن است. شبکه العربيه، شبکه‌اى است که جزو گروه شبکه‌هاى " ام‌بى‌سى" محسوب مى‌شود و درصد بزرگى از سهام آن متعلق به وليد بن طلال است.
چندى پيش فيلمى در کشورهاى عربى با حمايت علماى وهابى عربستانى تهيه شده که جنجالى در کشورهاى عربى به پا کرده است. اين فيلم که با هدف تضعيف شيعيان ساخته شده به دليل اين فشارهاى فزاينده افکار عمومى جهان عرب، امکان پخش آن تا کنون مهيا نشده است.
پيش از اين قرار بود اين فيلم در ايام مبارک ماه رمضان در کويت اکران شود که با انتقاد شديد رسانه‌ها و مردم کويت مواجه شد و در نهايت پخش آن منتفی شد.
اما ظاهرا بنا شده اين فيلم با پافشارى شخص وليد بن طلال به صورت بند بند و تحليلى از شبکه العربيه پخش شود.
تاکنون مدير العربيه در برابر پخش اين فيلم مقاومت کرده ولى هيچ بعيد نيست که اين مقاومت زود شکسته شود و مسئولان اين شبکه مجبور به پخش آن شوند.
خلاصه اين که به نظر مى‌رسد مردمی که به دنبال تعقيب اخبار بى‌طرفانه توسط شبکه العربيه بودند، اکنون بايد فکر ديگرى بکنند. زيرا قرار است ديگر شبکه العربيه آن شبکه‌اى که به آن معروف بوده، نباشد.
نظر شما :