پرواز استراتژیک برای رئیس جمهور ایران

محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران به دعوت همتای ترک خود، عبدالله گل به ترکیه سفر خواهد کرد. سفر آقای احمدی نژاد می تواند هم از لحاظ اقتصادی و هم از لحاظ سیاسی برای هر دو کشور سودمند باشد. 

 

اهداف محمود احمدی نژاد از این سفر را می توان به سه بخش تقسیم کرد.  

1- افزایش مبادلات انرژی بین ایران و ترکیه.

2- همکاری با ترکیه برای مقابله با حزب کارگران کرد و مذاکره درخصوص حزب پژاک و فعالیت های آنان در شمال عراق و مرزهای ایران.

3- افزایش همکاری های سیاسی با ترکیه برای ایجاد پلی ارتباطی بین ایران و دنیای غرب برای بهبود رابطه ای که طی سه سال اخیر رو به سردی نهاده است.

 

پیش از آنکه به بررسی این سه موضوع بپردازیم، ابتدا پیشینه ای از روابط دو همسایه را به طور خلاصه مرور می کنیم.

 

روابط ایران و ترکیه پیش از قرن بیستم بیشتر رابطه ای رقابتی بین دو امپراطور بزرگ جهان برای به دست آوردن حاکمیت دنیای اسلام به شمار می رفت. پس از جنگ جهانی اول و استقرار جمهوری در ترکیه در سال 1923 و روی کار آمدن حکومت پهلوی در ایران در سال 1924 این روابط تغییر کرد. ترکیه و ایران که در آن دوره سعی می کردند پایه های یک حکومت مدرن و غربی را استحکام بخشند و در مقابل قدرت بزرگی همچون اتحادیه جماهیر شوروی ایستادگی کنند روابط خوب و محکمی را با یکدیگر پایه گذاری کرده بودند.

 

این روابط پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 نیز به روند خود ادامه داد و بلند اجویت، نخست وزیر وقت ترکیه، با به رسمیت شناختن جمهوری اسلامی بلافاصله پس از انقلا ب اظهار امیدواری کرد که دو کشور بتوانند روابط خود را گسترش دهند.

روابط ایران و ترکیه از آن تاریخ هرچند فراز و نشیب هایی را در پی داشته است اما از این روابط می توان به عنوان یک رابطه متعادل بین دوهمسایه نام برد.

 

نیاز ترکیه به گاز طبیعی و نفت باعث شده تا این کشور بازار خوبی برای ایران به شمار آید و مسائل اقتصادی بخصوص صادرات انرژی از سوی ایران به ترکیه روابط این دو کشور را مستحکم کند.

ترکیه و ایران در مرداد ماه سال جاری تفاهمنامه ای را امضا کردند که بر اساس آن ایران بخشی از گاز خود را از طریق ترکیه به اروپا صادر کند و ترکیه نیز در اجرای طرح توسعه میدان گازی پارس جنوبی مشارکت داشته باشد. دو کشور همچنین توافق کردند که گاز ترکمنستان از طریق خاک ایران به اروپا برسد.

 

در قبال صدور  اجازه ترانزیت سالانه 35 میلیارد متر مکعب گاز از طریق ترکیه به اروپا، ایران بدون برگزاری مناقصه، توسعه سه فاز 22،23 و 24 میدان گازی پارس جنوبی را به ترکیه واگذار کرد و قرار شد بیست درصد از گاز تولیدی فازهای 22 تا 24 به ترکیه فروخته شود.

 

ایران هم اکنون قرارداد صادرات 27 میلیون متر مکعب گاز را به ترکیه دارد و با تولید نهایی سه فاز یاد شده، 20 درصد به این میزان صادرات افزوده خواهد شد.

 

این قرار داد توسط شرکت ملی نفت ترکیه (تی.پی.ای.او ) به اجرا در خواهد آمد. این شرکت به منظور انجام فعالیت های اکتشاف، حفاری، تولید، پالایش و بازاریابی در سال 1954 تاسیس شده است و هم اکنون فعالیت های اکتشافی زیادی را در دریای سیاه انجام می دهد.

 

در همین راستا همزمان با سفر اخیر رییس جمهور ترکیه به ترکمنستان، وزیر انرژی ترکیه اعلام کرد طی این سفر دو کشور در مورد خط لوله ای مذاکره کرد که قرار است گاز ترکمنستان را از طریق خاک ایران به اروپا صادر کند. حلمی گولر، وزیر انرژی ترکیه، ظرفیت این خط لوله را سالیانه 16 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی اعلام کرد.

 چنین خط لوله ای که تفاهمنامه آن ابتدا بین ایران و ترکیه به امضا رسیده بود و سپس در دیدار عبدالله گل به ترکمنستان پیگیری شده بود، از سویی ترکیه را بسوی هدف تبدیل شدن به مرکز داد و سند انرژی بین آسیا و اروپا پیش می برد و از سوی دیگر در گامی به نفع ایران می کوشد تا ایران را از منزوی ماندن در صحنه داد و ستد کلان انرژی دور کند.

 

مقامات ایران و ترکیه در پی این تفاهمنامه اعلام کردند این همکاری راه را برای تامین منابع گازی پروژه مورد حمایت اتحادیه اروپا، خط لوله ناباکو، هموار خواهد کرد که هدف آن تنوع سازی منابع انرژی نسبت به گاز روسیه است. از آنجا که انتقال گاز روسیه از خاک همسایگان ترکیه به ترکیه و اروپا در سال های اخیر با مشکل رو به رو شده است، امضای چنین تفاهمنامه ای نه تنها به نفع ایران و ترکیه بلکه به نفع کشورهای اروپایی خواهد بود.

 

این تفاهمنامه سه و نیم میلیارد دلاری با انتقاد شدید آمریکا رو به رو شد اما مقامات ترک با اعلام اینکه قرار داد آنها و همکاری این کشور با ایران در زمینه انرژی با قوانین سازمان ملل علیه ایران مغایرت ندارد همکاریهای خود با ایران را دامنه دار توصیف کردند.

 

وزیر انرژی ترکیه، ماه گذشته پس از امضای توافقنامه در زمینه برق بین دو کشور اعلام کرد که کشورش به امضای توافقنامه ها با ایران از جمله گاز ادامه می دهد.

 

این توافقنامه با حضور حلمی گولر و پرویز فتاح، وزرای نیروی ترکیه و ایران، در آنکارابه امضا رسید- به مبلغ یک میلیارد و 500 میلیون دلار- برای ارتقای خطوط انتقال برق و ساخت خطوط جدید میان دو کشور به امضا رسید.

 

در کنفرانس خبری که پس از امضای این قرارداد برگزار شد حلمی گولر آمادگی کشورش را برای اینکه ایران شامل تحریم ها شود را اعلام کرد و گفت که در این مورد، منافع کشورمان از هر چیزی بالاتر است.

 

بر اساس این تفاهمنامه، آنکارا در نظر دارد 3 تا 6 میلیارد کیلووات ساعت برق از ایران وارد کند. سه نیروگاه مشترک حرارتی 2 هزار مگاواتی از سوی دو کشور راه اندازی خواهد شد که یکی از این نیروگاه ها در ترکیه و دو نیروگاه دیگر در ایران ساخته خواهد شد. طبق یکی از مفاد این توافقنامه، ترکیه در ایران یک نیروگاه 10 هزار مگاواتی آبی خواهد ساخت و خطوط انتقال برق بین دو کشور نیز تقویت خواهد شد. پیش بینی می شود تا سال آینده تقویت خطوط انتقال برق بین ایران و ترکیه به پایان برسد.

 

حجم مبادلات تجاری ایران و ترکیه بین هفت تا هشت میلیارد دلار تخمین زده می شود. وزیر انرژی ترکیه اعلام کرد حجم مبادلات در حال گسترش است و در آینده به رقم ده میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.

 

در حال حاضر ایران از طریق دو خط انتقال برق، سالانه 250 مگاوات برق به ترکیه صادر می کند. این قرارداد در حالی امضا شد که آمریکا تمام تلاش خود را می کند تا بتواند دور سوم تحریم های ایران را در سازمان ملل به تصویب کند.

 

در سفر ماه اکتبر نیکولاس برنز،معاون وزیر امور خارجه آمریکا به آنکارا، وی با اشاره به تحریم های ایران از طرف آمریکا که در آن هر شرکتی که بیش از 20 میلیون دلار قرارداد با ایران داشته باشد شامل تحریم های آمریکا می شود اعلام کرد که تمام کشورها باید تمام تلاش خود را برای تحریم هر چه بیشتر ایران بکنند.

 

با توجه به این واقعیت که ترکیه بیش از 90 درصد از نیاز انرژی خود را وارد می کند و در این خصوص به شدت به ایران و روسیه وابسته است، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در تاریخ 20 سپتامبر سال جاری، اعلام کرد ترکیه وابسته به واردات از ایران و روسیه است و در خواست قطع واردات از هر کدام از این کشورها غیر قابل قبول است.

 

سفر محمود احمدی نژاد به ترکیه می تواند همکاری های دو جانبه ایران و ترکیه در خصوص انرژی را افزایش دهد. نتایج این سفر می تواند امضای چند قرارداد جدید برای افزایش این همکاری ها با کشور همسایه باشد تا نشان دهد ترکیه توجهی به تحریم های احتمالی علیه ایران ندارد.

 

کردهای استقلال طلب ترکیه، از سال 1984 تاکنون با ارتش ترکیه در جنگ هستند. ارتش ترکیه برای سرکوبی حزب کارگران کرد ( پ.ک.ک) در دو دهه گذشته به نبرد با آنها پرداخته که در جریان این مبارزات هزاران نفر از هر دو طرف کشته شده اند. با وجود آنکه کشورهای غربی و آمریکا از (پ.ک.ک) به عنوان یک نهاد تروریستی یاد کرده اند اما همچنان ترکیه را در میدان مبارزه با ( پ.ک.ک) تنها گذاشته اند.

برخی از منتقدان دولت ترکیه بر این باورند که ترکیه کردها را از کلیه حقوق ملی خود محروم کرده است. این در شرایطی است که بیش از 3/1 از مردم ترکیه را کردها تشکیل می دهند. مناطق کرد نشین در ترکیه از نظر اقتصادی از سایر نقاط این کشور محروم تر هستند. اما افزایش خشونت ها در مرزهای ترکیه و عراق سبب شده است تا ترکیه برای حمله نظامی به شمال عراق برای سرکوب ( پ.ک.ک) جامعه جهانی را به جبهه خود بکشاند.

 

هر چند هنوز ترکیه برای سرکوب (پ.ک.ک) وارد خاک ها عراق نشده است اما دولت رجب طیب اردوغان با یک بازی صحیح توانست از این موضوع به نفع استفاده کند.

 

بصورتی که اگر امروز ترکیه برای سرکوب این حزب ارتش خود را وارد خاک های عراق کند با مشکل بزرگی رو به رو نخواهد شد. اما ترکیه امروز این را به خوبی می داند که ورود به عراق برای مقابله با شورش های ( پ.ک.ک) شاید دشوار نباشد اما پایان دادن به این جنگ در شرایط کنونی عراق تنها ضربه مهلکی به بدنه دولت آقای اردوغان خواهد زد.

 

دولت آقای اردوغان، آمریکا، اروپا و کشورهای همسایه اش را متقاعد کرد که حمله به شمال عراق از حقوق ترکیه به شمار می رود.

 

در همین راستا علی باباجان، وزیر امور خارجه ترکیه، به تهران سفر کرد و در دیدار با منوچهر متکی همتای ایرانی خود و محمود احمدی نژاد شرایط ویژه ترکیه را به خوبی روشن ساخت.

 

هر چند ایران در همان زمان اعلام کرد که حمله به شمال عراق در شرایطی که این کشور روزهای بحرانی را پشت سر می گذارد گزینه مناسبی نخواهد بود اما گفت که از ترکیه حمایت خواهد کرد. حمایت ایران از ترکیه در شرایطی بود که هم پیمان قدرتمند ترکیه یعنی آمریکا با حمله ترکیه به شمال عراق مخالف بود.

 

ایران همچنین برای حمایت از همسایه خود در یک اقدام دیپلماتیک، پیش از آغاز اجلاس کشورهای همسایه عراق که در استانبول برگزار می شد حمایت خود از ترکیه را نشان داد.

 

این درحالی بود که منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران، همزمان با کاندلیزا رایس، وزیر امور خارجه آمریکا، به آنکارا سفر کرد تا درست زمانیکه آمریکا مخالفت خود با هرگونه حمله نظامی ترکیه به شمال عراق را در گوش ترکیه زمزمه می کرد پیشنهادهای جایگزینی را به مقامات ترک اعلام کند.

 

در شرایطی که هنوز ترکیه حمله به شمال عراق را آغاز نکرده است این پرونده همچنان روز میز سیاست خارجی ترکیه باز است.

 

اگرچه حمله به شمال عراق گزینه مناسبی برای هیچ یک از طرفین ترک و عراقی نخواهد بود، ایران نیز نمی خواند در شرایطی که اشغالگران در این کشور حضور دارند این کشور از سوی نیروهای دیگر محاصره شود. اما این نکته را نباید فراموش کردکه شورشهایی که در منطقه شمال عراق اتفاق می افتد دشمن مشترک ایران و ترکیه است و ایران به حمایت خود از ترکیه ادامه خواهد داد.

 

بنابراین یکی دیگر از موضوعاتی که در دستور کار سفر محمود احمدی نژاد به ترکیه وجود دارد، بحث بر سر پرونده ناتمام ( پ.ک.ک) خواهد بود که این روزها ترکیه را سردرگم کرده است.

 

آمریکا و اروپا تنها به انجام یک سری عملیات محدود رضایت داده اند. اما ترکیه که می داند با عملیات محدود نمی تواند به هدف خود برسد همچنان به دنبال راه حلی جدید و منطقی می گردد.

 

ترکیه، ایران و برنامه هسته ای

هرچند ترکیه هرگز به صراحت حمایت خود از برنامه هسته ای ایران را اعلام نکرده   اما ادامه همکاری ها با ایران و امضای قرارداهای جدید آن هم در شرایطی که آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی در صدد افزایش تحریم های بیشتر علیه ایران هستند نشان دهنده آن است که ترکیه در خصوص برنامه هسته ای ایران از آمریکا و اروپا پیروی نمی کند.

 

روابط ایران و دنیای غرب با توجه به شرایط به وجود آمده رو به سردی است و آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی از جمله فرانسه خواهان تشدید تحریم های سازمان ملل علیه ایران شده اند.

 

این روند باعث شده تصویر نامناسبی از این کشور در جامعه بین الملل به نمایش درآید. سفر آقای احمدی نژاد به ترکیه می تواند در تغییر این تصویر در جامعه بین المللی تاثیر بسزایی داشته باشد.

 

سفر آقای احمدی نژاد به ترکیه هرچند برای هر دو کشور ایران و ترکیه بسیار سودمند است اما واقعیت  آن است که ایران می تواند بهره برداری بسیاری از آن بکند.