روسیه و طرح سپر دفاع موشکی

دیپلماسی ایرانی: یکی ازموضوع‌های اساسی مورد اختلاف آمریکا و روسیه در چند سال اخیر مساله طرح تهاجمی ‌موسوم به سپر دفاع موشکی است. این طرح در زمان جرج بوش پسر، تحت پوشش مقابله با تهدیدات ادعایی ایران و کره شمالی مطرح شد. بر اساس آن قرار بود رادار پیشرفته ای با قدرت کنترل شعاع شش هزار کیلومتر در کشور چک مستقر شود، تا نقش حلقه تکمیلی رادارهای آمریکایی مستقر در آلاسکا و کالیفرنیا را ایفا کند. همچنین قراربود برای مورد اصابت قرار دادن موشک‌های شلیک شده به سمت اروپا، موشک‌های ضد موشک در خاک لهستان مستقر شود.

با شروع کار اوباما درسال 2008 برای اجرای "سیاست تغییر" اوباما تلاش کرد برای ایجاد فضای مناسب در مناسبات روسیه و آمریکا، اجرای طرح سپردفاع موشکی به حالت تعلیق درآورد. دو سال بعد در نوامبر 2010 مدودیف رئیس جمهور روسیه در اجلاس سران ناتو در لیسبون پرتغال، پیشنهاد همکاری روسیه را در اجرای طرح سپر دفاع موشکی در اروپا، مطرح کرد.

 پیشنهاد جاه طلبانه مدودیف با مخالفت‌های جدی نظامیان ارشد روسیه روبرو شد اما دستگاه سیاست خارجی روسیه با حمایت وزارت دفاع این کشور کار را پیش برد با این حال به گفته مطبوعات روسیه، مشارکت واشنگتن و مسکو برای رسیدن به طرح مشترکی برای اجرای طرح سپر موشکی با مشکلات اساسی روبرو شده است. اما این مشکلات چیست و اصولا اوباما قرار است کدام طرح را به مورد اجرا گذارد؟ مطبوعات روسیه می‌گویند اوباما طرح جدید چهار مرحله ای خود را پیشنهاد داده که بررسی جزئیات آن می‌تواند عمق مشکلات را بیشتر روشن کند.

طرح چهار مرحله ای آمریکا برای استقرار سپر دفاع موشکی در اروپا

بر اساس آنچه که در روزنامه کامرسانت چاپ مسکو( 3/3/2011 دوازده اسفند 1389) آمده است طرح جدید آمریکا درچهار مرحله تا سال 2020 اجرا خواهد شد.

« درمرحله اول تا پایان سال2011 ناوموشک انداز"مونتری" به سواحل اروپایی اعزام می‌شود. علاوه بر این براساس اظهارات "پلام " تا پایان سال 2011، ایستگاه راداری زمینی متحرک درجنوب اروپا مستقر خواهد شد، اما او نگفت این رادار متحرک دقیقا در کدام کشور مستقر خواهد شد.

درمرحله دوم اجرای طرح، رادارهای مدرن و تکمیل شده و سامانه‌های موشکی IB SM-3 Block در شرق اروپا مستقر خواهند شد. احتمال آن می‌رود که این موشک‌ها در رومانی مستقر شوند. براساس زمان بندی تعیین شده این مرحله تا پایان سال 2015 به اتمام می‌رسد،

در مرحله سوم آمریکا پایگاه‌های سامانه‌های دفاع ضد موشکی را در لهستان مستقر می‌نماید. این مرحله نیز تا پایان 2018 اجرا خواهد شد.

در چهارمین مرحله واشنگتن قراراست تا پایان 2020 دراروپا سامانه‌های دفاعی ضد موشکی موسوم به SM-3 Block IIB  را مستقرکند. رادارهای این سامانه قادرند نه فقط موشک‌هایی با برد متوسط بلکه موشک‌های بالستیکی قاره پیمای MBR با برد 5500 کیلومتر را رهگیری کنند.»

دلایل نگرانی‌های روسیه از طرح جدید آمریکا

درباره نگرانی‌های روسیه درمورد طرح سپردفاع موشکی جدید آمریکا ژنرال یوگنی بوژینسکی کارشناس مرکز تحلیل‌های سیاسی – نظامی ‌PIR روسیه می‌گوید:

«اگر واقعیت را بخواهید ما نگران مرحله چهارم هستیم، زیرا سه مرحله اول امنیت روسیه را به خطر نمی‌اندازند. اما مرحله چهارم که قادر به رهگیری موشک‌های بالستیکی قاره پیما با برد متوسط می‌باشند، می‌تواند توان بازدارندگی روسیه را به خطر بیندازد و سنگ اختلاف بین آمریکا و ما در مذاکرات پیش رو همین مرحله چهارم است.» (1)

 روسیه همچنین نگران ادغام طرح ناتو درباره استقرار سپرهای موشکی در اروپا با طرح‌های آمریکا در این زمینه است. این در حالی است که در اجلاس سران ناتو در لیسبون، مدودیف پیشنهاد گزینه‌ای مشابه را در زمینه ساخت سامانه‌های موشکی با پوشش منطقه ای داده بود. اما با وجود انجام دو دور مذاکرات در این مورد، هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده است. (2)  

مدودف برای ایجاد تحرک بیشتر در مذاکرات مربوط به چگونگی اجرایی شدن طرح سپردفاع موشکی در 29 بهمن 1389 "دمیتری راگوزین" (Dmitry Rogozin) نماینده دائم روسیه در پیمان آتلانتیک شمالی را به عنوان نماینده ویژه خود درمذاکرات سپردفاع موشکی با ناتو تعیین نمود.(3)

به نوشته مطبوعات روسیه، کرملین می‌خواهد طرف مقابل مذاکرات، ضمانت حقوقی استفاده نکردن از سامانه‌های دفاعی ضد موشکی اروپایی علیه موشک‌های راهبردی وهسته ای روسیه را بدهد. در این مورد یک مقام بلند پایه دروزارت دفاع روسیه با اطمینان کامل می‌گوید:

«سامانه دفاعی ضد موشکی اروپایی ایجاد نخواهد شد، زیرا طرح استقرار سامانه پدافندی آمریکایی وجود دارد و سامانه دفاعی ضد موشکی اروپایی بخشی از سامانه پدافندی آمریکا خواهد بود.مشکل این است که هرگونه صدور ضمانت حقوقی در زمینه سامانه دفاعی ضد موشکی در اروپا حساسیت شدید در آمریکا ایجاد می‌کند. دولت آمریکا به طرف روس اعلام نمود که تایید چنین سندی درکنگره آمریکا یک سال پیش از انتخابات ریاست جمهوری، غیرواقعی است. باید تصویب توافقنامه استارت – 2 را در کنگره آمریکا بیاد بیاوریم،» (4)

 اما دلیل اصلی چیز دیگری است. آمریکا ده سال پیش بطور یکجانبه از پیمان منع گسترش سامانه‌های پدافندی موشکی (موسوم به پیمان ABM Anti-Ballistic Missile Treaty) سندی که در 26 می ‌1972 توسط شوروی و آمریکا امضاء شده بود، خارج گردید. پس ازآن واشنگتن به هیچ وجه مایل نیست، تا هرگونه تعهدات و ضمانت حقوقی را در این مورد برعهده بگیرد. به همین دلیل پیگیری موضوع به مذاکرات روسای جمهوری دو کشور در پاریس و اجلاس وزرای دفاع ناتو در بروکسل محول شده است. دراین ارتباط سرگئی ریابکوف معاون وزیرخارجه روسیه می‌گوید:

«ما واکنش منفی را از آمریکایی‌ها پیش بینی کرده بودیم اما تلاش می‌کنیم تا نکات مشترک پید ا شوند. اما فرصت کم است. احتمالا درتاریخ 8 ژوئن2011دربروکسل اجلاس وزرای دفاع کشورهای عضو ناتو برگزار خواهد شد تا موضوع سامانه پدافند موشکی را بررسی کنند،آنها درآنجا پیرامون این موضوع با وزیردفاع روسیه مذاکره خواهند کرد، » (5)

اما هنوز بحث بین روسیه وغرب پیرامون این موضوع که آیا چنین سامانه‌هایی برای اروپا لازم است یا نه ؟ واینکه آیا برای اروپا تهدید حملات موشکی وجود دارد یانه ؟ ادامه دارد، واشنگتن می‌گوید که این سامانه‌ها برای جلوگیری ازحملات موشکی ایران و کره شمالی ایجاد می‌شوند، ولی مسکو این حرفها را باورنمی‌کند، در این زمینه یوگنی بوژینسکی ژنرال بازنشسته و کارشناس مرکز PIR- centre می‌گوید :

 «همه میگویند که ایران.. ایران،. ولی ایران فقط ازموشکهای بابرد 1900-1800 کیلومتری برخوردار است، اما ایران به چه بردی نیازمند است ؟حداکثرنیازبه برد 2400 کیلومتری است تا موشک بتواندبه تل آویو برسد.

اگر ایران حتی بخواهد موشک با برد بیشتر را بسازد، نمی‌تواند آنرا پنهانی انجام دهد، زیرا باید دهها بارچنین موشکی را آزمایش کند. درخاک ایران فقط امکان پرتاب موشک تا فاصله دوهزارکیلومتری وجود دارد.ایران برای آزمایش موشک بابرد بیشتر باید سرزمینی مثل روسیه داشته باشد. همچنین برای کنترل آزمایش چنین موشکی،ماهواره وکشتی‌های متعددی لازم می‌باشند. اما ایران ازچنین امکاناتی برخوردارنیست،»  (6)

بااین همه مسکو درصورتی که شریک با حقوق مساوی با ناتو وآمریکا بشود، حاضراست ازبی اساس بودن تهدید احتمالی ایران چشم پوشی کند، ازطرف دیگر اگرغرب نگرانی‌های روسیه درزمینه ایجاد سامانه پدافندی موشکی دراروپا را نادیده بگیرد هم مدودیف وهم پوتین مکررا گفته اند که درآن صورت احتمال آغاز مسابقه جدید تسلیحاتی را می‌توان پیش بینی کرد،

سیاستمداران وکارشناسان غربی جواب می‌دهند که روسای کشورهای عضوناتو به زحمت می‌توانند به شهروندانشان توضیح دهند که چرا کشورهای عضوناتو باید درزمینه تامین امنیت ودفاع ضد موشکی خود به روسیه که قابل اعتماد نیست وحتی تهدیدی برای آنها می‌باشد، تکیه کنند ؟

به نظرساموئل چاراب کارشناس آمریکایی درامورامنیت ملی وسیاست بین المللی مسئله ایجاد سامانه مشترک پدافندی موشکی دراروپا نباید در هیچ شرایطی به فراموشی سپرده شود.کارشناسان روسی هم خوشبینی محتاطانه ای را ازخود نشان می‌دهند، ولادیمیر اورلف رئیس مرکز تحلیلی PIR- centre معتقد است با وجود آنکه احتمال ایجاد چنین سامانه‌هایی کم است،اما این احتمال وجود دارد زیرا این تنها طرح مشترک بین روسیه وناتو است، (6)

درباره خوشبینی آمریکا به همکاری با روس‌ها الن توشر دستیارویژه وزیرخارجه آمریکا درامور کنترل و منع گسترش تسلیحات وامنیت بین المللی در روز دوشنبه اول فرودین 1390 درسخنرانی خود درواشنگتن گفت:

"روسیه امکاناتی برای عرضه کردن ازجمله رادارهای هشداردهی، دارد. ما نیزدارای امکاناتی هستیم. ما تشنه آغازکاربررسی مشترک (خطرات)، برگزاری رزمایش‌های مشترک وتبادل اطلاعات ازتاسیسات هشداردهی هستیم که می‌تواند پایه ای برای ایجاد سیستم مشترک دفاع ضد موشکی شود. ما برای آن همکاری خواهیم کرد که سیستم‌های ما بطورمتقابل تقویت شوند". (7)

مدودوف به دلیل آنکه پس ازگذشت پنج ماه هیچ پیشرفتی دراین مسیرحاصل نشده است دراسفند 1389 در دیدارباجوبایدن گفت :

«مشکلاتی وجود دارند که امسال پیش آمده اند ومعتقدم که آنها باید دردستورکارروابط ما گنجانده شوند، همچنین مسائلی که درحال حاضردرخاورنزدیک وشمال آفریقا وجود دارد. باید مد نظر قرار گیرند.» (8)

مدودوف نگفت تاخیردرمذاکرات سپردفاع موشکی چه ارتباط مستقیمی‌به تحولات اخیرخاورمیانه وشمال آفریقا دارد. فقط درهمان زمان هیلاری کلینتون وزیرامورخارجه آمریکا ازقصد کشورش برای استقرار پایگاه نظامی‌هوایی وموشک‌های "استاندارد ام3 " درخاک لهستان سخن گفت. اوگفت هم رزمناو وهم تجهیزاتی که قراراست درلهستان مستقرشوند بخش‌هایی ازسپر ضد موشکی محسوب می‌شوند که باراک اوباما در سپتامبر سال 2009 از آنها سخن گفته بود. درمقابل این سخن کلینتون بعضی از تحلیل گران روسی می‌گویند اندیشه استقرار موشک در لهستان بیشترسیاسی است چرا که ورشو ازامتناع دولت آمریکا نسبت به اجرای قرارداد استقرارموشک‌های ضد موشکی زیرزمینی ناراحت شده وکلینتون با اینکار خواستار آنست که به متحد مطمئن و وفادار خود یعنی لهستان طرح جایگزینی ارائه دهد. با این وجود سرگی لاوروف وزیرامورخارجه روسیه طی گفتگویی با رادیو"اکومسکو" روز چهارشنبه 11 اسفند 1389 اعلام کرد که کلید همکاری میان ناتووروسیه درامورسپر ضد موشکی شکل حقوقی توافقاتی است که تضمین کند این سیستم‌ها علیه یکدیگر بکارگرفته نمی‌شوند. وی گفت :

« از آنجا که سیستم ناتو که شکل آن مورد تایید قرار گرفته و در حال حاضر طراحی می‌شود صد در صد بر اساس سپر ضد موشکی آمریکاست و همانطور که ما از تماس‌های اول متوجه شدیم این سیستم ناتودرهرحال برقرارخواهد شد، ما به مذاکرات خود با ناتو درباره آنکه چگونه می‌توانیم اینکار را به طورمشترک انجام دهیم ادامه داده وبعنوان مسئله اصلی باید برسراین موضوع به توافق برسیم که چه تضمین‌های حقوقی وجود دارد که سپرضد موشکی آنها علیه ما نیست. درپاسخ ما هم آماده ایم که چنین ضمانتی را ارائه دهیم که سپر ضد موشکی ما علیه آنها نخواهد بود. این چیزها در حال حاضر مسائل کلیدی محسوب می‌شوند.» (9)

به اعتقاد وزیر امورخارجه روسیه، در صورت وجود چنین توافقاتی چگونگی انجام این سیستم بر عهده نظامیان وکارشناسان خواهد بود. وی توضیح داد:

« باید دو طرف اراده سیاسی داشته باشند واشنگتن- مسکو و بروکسل -مسکو. ما خواستار ایجاد سیستم واحدی هستیم؛ باید فکر کرد و دید که چگونه می‌توان این طرح را اجرا نمود... به همین خاطر زمانی که به ما می‌گویند سپرضد موشکی علیه شما نیست ما قبول داریم که اوباما قصد ندارد که به ما حمله کند...ما اطمینان داریم که ناتو نیزاین کاررا نخواهد کرد. اما دراین امورفقط نیت مهم نیست بلکه توان بالقوه هم واجب است. این اولین باری نیست که طی بیست سال اخیربه ما می‌گویند که "این مسئله علیه شما نیست". اما بعدا مشکل آفرین می‌شود. به همین خاطر بازهم تکرارمی‌کنم که کلید همکاری‌ها ما درامورسپرضد موشکی باید وجود تضمین حقوقی توافقات باشد که ضمانت کند سپر ضد موشکی دوطرف علیه یکدیگر نیست. » (10)

تحلیل ماجرا

روسیه وآمریکا برسراجرای مشترک طرح سپردفاع موشکی هنوزاختلاف‌های اساسی دارند. اینکه روس‌ها همکاری بیشتری با آمریکا نشان می‌دهند بیشتربه خاطرآن است که امیدوارند آمریکا با لغو تحریم‌های برجای مانده از زمان شوروی سابق زمینه را برای سرمایه گذاری شرکتهای آمریکایی در روسیه فراهم سازد، روسیه که در سال 2010 با بیش از 23 میلیارد دلار فرار سرمایه از کشور روبرو بود امیدوار است با ورود به سازمان تجارت جهانی و برقراری مناسبات تجاری کامله الوداد با آمریکا، شرایط مناسب را برای بهبود اقتصاد بحران زده روسیه فراهم کند. به همین دلیل روسیه سعی می‌کند به آمریکا نشان دهد بیش ازگذشته همراه واشنگتن است. اما با توجه به آنچه که شرح داده شد، آمریکا و روسیه در مورد اجرای مشترک طرح سپر دفاع موشکی اختلاف نظر اساسی دارند. اینگونه هماهنگی دربلند مدت به زیان روسیه تمام خواهد شد زیرا آمریکا پس از آنکه بتواند با کمک روسیه به اهداف مقطعی خود برسد، مجددا فشار را برای گرفتن امتیاز بیشتر از روسیه افزایش می‌دهد. با این وجود نباید ارزیابی عجولانه درباره روابط روسیه و آمریکا ارائه کرد. زیرا این دو کشور منافع مشترک متقابلی دارند. واقعیت آن است که سیاست روسیه درسطح جهان بدون آمریکا پیش نمی‌رود و سیاست آمریکا هم در عرصه بین المللی بدون حمایت روسیه با مشکل روبرو است، براین اساس نباید اختلاف‌های اساسی دو کشور را تا آن حد بزرگ کرد که تصور کنیم ایران می‌تواند از تضاد‌های موجود به نفع خود بهره برداری کند. این موضوع غیرقابل انکار است که روسیه از آمریکا تاثیرمی‌گیرد اما در عین حال نباید این را هم فراموش کرد که در عین حال برسیاست‌های آمریکا تاثیرگذارهم هست. روسیه امروز با مشکلات متعددی که دارد خود را تا سطح یک قدرت درجه دوم برای جهان معرفی می‌کند و این برای مسکو که داعیه مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا را در عرصه بین المللی دارد مطلوب نیست،

 پانویس‌ها :

(1) کامرسانت چاپ مسکو( 3/3/2011 دوازده اسفند 1389)

(2) همان

(3) خبرگزاری ریانوستی 29 /11/89

(4) روزنامه کامرسانت تاریخ : 5 آوریل 2011

(5) همان

(6) همان

(7) خبرگزاری ریانوستی دوم فروردین 1390

(8) خبر گزاری ریانوستی 18 اسفند 1389

(9) خبرگزاری ریانوستی 11/12/89 به نقل از رادیو مسکو

(10) همان