بحرین، شاه کلید تنش میان ایران - عربستان

تحولات اخیر در منطقه و تاثیر آن بر روابط ایران و اعراب

وجه مشترک همه تحولات در جهان عرب بحث باور امکان تغییر است. به معنای دیگر نظام‌های سیاسی که توانستند در عرض سه یا چهار دهه حکومت کنند، بر اساس باوری که در بین مردم ایجاد کردند که تغییر امکان پذیر نیست، به این رهبری بر مردم ادامه دادند. اما امروز مردم توانستند این رویه را عوض کنند و باور امکان تغییر در منطقه گسترش پیدا کرده است.

در اینجا باید به این نکته نیز اشاره داشت که در گسترش این باور تغییر، قطعا انقلاب اسلامی ایران و تاثیر آن در منطقه بیشترین نقش را داشته است. به این دلیل که انقلاب در منطقه جزیره ثبات نفوذ امریکا اتفاق افتاده و یک ناممکن را ممکن کرد. در لبنان تحولاتی که با پیدایش حزب‌الله و متاثر از انقلاب ایران اتفاق افتاد، از جمله شکست دادن نظامی اسراییل در جنگ 33 روزه و در غزه نیز در جنگ 22 روزه یک ناممکن ممکن شد و ان اینکه یک جامعه با امکانات بسیار محدود نظامی بتواند در مقابل ماشین جنگی اسراییل ایستادگی کند و آن را شکست دهد. مجموعه حوادث متراکم در سی سال گذشته در منطقه در تشکیل این باور یعنی امکان تغییر نقش داشته است. به عبارت دیگر به عقیده من عوامل خارجی بیش از عوامل داخلی در این تحولات و باور آن نقش داشته است.

به همین دلیل انچه که در منطقه اتفاق افتاده نوعی خویشاوندی با انچه که در ایران اتفاق افتاده دارد و مشترکاتی بر حق ملت ها در تعیین سرنوشت باعث بوجود امدن این اشتراک میان این کشورها و ایران و بروز چنین تحولاتی بوده است.

اما مساله دیگر این است که نوعی رویرکرد دوگانه در رفتار غرب و امریکا در برابر این تحولات وجود داشته است. به عنوان مثال غرب از تعیین حق سرنوست برای لیبی حمایت می‌کند و حتی در چارچوب عملیات نظامی ناتو نیز کمک به این تعیین حق سرنوست کرده ‌ا‌‌‌ست. اما همین حق در مورد تعیین سرنوشت بحرین را انکار می‌کنند و این دوگانه رفتاری چالشی را برای انها ایجاد کرده است. در حقیقت غربی‌ها برای عبور از این چالش با متهم کردن ایران فرافکنی می‌کنند. شورای همکاری خلیج فارس علت اینکه ایران را متهم کرده برای این است که از این چالش عبور کند.

سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که چرا تعیین سرنوشت برای لیبی محترم است اما باید در بحرین نقض شود؟ این امر به تصمیم‌گیری غربی باز می‌گردد. غرب راهبردش در خاورمیانه بر دو پایه اصلی است:

1.     حفظ امنیت اسراییل

2.     حفظ جریان ارزان نفت به غرب

هرگونه تحول در بحرین بر روی منطقه شرق عربستان که منطقه نفت‌خیز این کشور است تاثیرگذار خواهد بود. نارامی و ناپایداری سیاسی در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس روی نفت تاثیرگذار خواهد بود. بنابراین غرب به دلیل اینکه رفتارش مبتنی بر منافعش است، دچار این دوگانه رفتاری شده و با متهم کردن ایران سعی بر این دارد که این دوگانه رفتاری را بپوشاند و مسایل را تا حدی از حالت واقعی خودش منحرف کند و به سمت دیگری سوق دهد.

جنگ سرد بین ایران و عربستان

در مورد رابطه با عربستان باید اذعان داشت که امروزه ایران به دلیل خصوصیت ذاتی خود و به دلیل اینکه نظام سیاسی ایران یک نظام مردمی و نتیجه یک انقلاب است، به همین دلیل است که ایران با حرکت‌های مردمی همراه است و نمی‌تواند از اینگونه حرکت‌ها به دور باشد. به همین دلیل عربستان که نمی‌تواند از چنین حرکت‌هایی دور باشد و در معرض چنین تغییراتی است، مقاومت می‌کند و اساسا یک موضوع چالشی بین دو کشور ایران و عربستان بوجود امده است. ایران موافق با تغییر وضع موجود و عربستان با حفظ وضع موجود است.

بنابراین رابطه بین ایران و عربستان دچار مشکل شده است. عربستان سعودی بر این باور است که هرگونه تغییر در بحرین منجر به تغییر در عربستان به ویژه مناطق شرقی این کشور به دلیل همگونی‌های موجود بین این دو منطقه خواهد شد. همانطور که می‌دانید بسیاری از عشایر و قبایل موجود در بحرین و در دو منطقه شیعه نشین احصاء و قطیف که دو استان شرقی عربستان هستند، قبایلی در این دو منطقه که اکثرا خویشاوند هستند، وجود دارند و قطعا هرگونه تغییری که در بحرین ایجاد شود به طور مستقیم بر این دو منطقه عرستان تاثیر خواهد گذاشت. به همین دلیل است که عربستان تمام مسایل موجود در بحرین را پیگیری می‌کند و سعی می‌کند که شرایط کنونی در بحرین حفظ شود.

بر همین اساس این امر که اکثریت مردم دنبال تغییر هستند را نایدیده می‌گیرد و به انجا نیرو اعزام می‌کند تا بتواند شرایط حاکم را حفظ کند. این مساله که به صورت چالشی در روابط خارجی ایران و عربستان ظاهر شده، مهمترین عنصری است که باعث تیره شدن روابط دو کشور شده است. به تصور من تا زمانی که بحث بحرین به این شکل ادامه پیدا کند روابط ایران و عربستان به همین شکل متشنج باقی خواهد ماند.