ترکیه در حال رهائی از ترسی کهن

این روز ها فرودگاه آنکارا توقفگاه اول هر مقام و مأموری شده است که به قصد حل مسأله ای عازم  یکی از کشورهای منطقه است. کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه آمریکا، ایهود اولمرت رئیس جمهور اسرائیل و محمود عباس رهبر فلسطینیان همه لازم می بینند که قبل از شرکت در هر مذاکره و گفتگوئی سری به آنکارا برنند و نظر مقامات و مسئولان ترک را در آن باره جویا شوند.

از قرار کسب نظر و جلب موافقت مقامات آن کشور در مسائل و مناقشات منطقه امری واجب و غیر قابل اجتناب شمرده می شود.

اتحادیۀ اروپا ناگهان در مذاکراتش برای قبول عضویت آن کشور در آن اتحادیه، به رغم مخالفت صریح نیکولا سرکوزی، رئیس جمهور فرانسه با آن ، نرمش بی سابقه ای از خود نشان می دهد و تنها خواهان تغییر چند ماده در قانون جزای آن کشور می گردد.

شماری از نمایندگان کنگرۀ آمریکا به تدریج و یکی از پی دیگری آراء شان را از طرح « نسل کشی ارامنه »  پس می گیرند و آن لایحه به صورت غیر قابل طرح در پارلمان آمریکا در می آید. 

در ملاقات جورج بوش و اردوغان، بوش با صراحت کم نظیری اعلام می کند که  پ ک ک « دشمن مشترک » آمریکا و ترکیه است و قول می  دهد علاوه بر برچیدن پایگاه های پ کاکا در شمال عراق، در زمینه های اطلاعاتی هم با ترکیه همکاری خواهد کرد. 

همۀ اینها در چشم اندازی از رشد اقتصادی مداوم 6/8 درصدی کشور و افتتاح خط لولۀ انتقال گاز آذربایجان به یونان، از طریق خاک ترکیه و رشد قابل ملاحظۀ سرمایه گذاری خارجی در آن کشور جریان دارد.

حال برای بسیاری از ناظران مسائل ترکیه این پرسش مطرح است که آیا حزب عدالت و توسعه و کادر رهبری آن به رموز سحر و جادو و علوم خفیه مجهز است که هر لحظه از آستین خود چیز شگفت انگیزی بیرون می آورد و تماشاچیان را به اعجاب و تحسین وا می دارد؟

رأی دهندگان ترک با کنار نهادن آن توهمات به حزبی رأی دادند که در مدت زمان بسیار کوتاه  منشأ و مبتکر تحولات ملی و منطقه ای عظیمی شده و دولت آن به  وزنه ای مهم و مؤثر در موازنۀ جهانی تبدیل شده است.

رجب طیب اردوغان پس از کسب مجوز از مجلس برای حمله به مواضع "پ ک ک" در داخل عراق، با درایت بی نظیری از آن مجوز در داخل و خارج به نفع منافع کوتاه و دراز مدت کشور و دولت خود استفاده کرده است.

سفر رجب طیب اردوغان به آمریکا و دیدار وی با جورج بوش  از دیدگاه آقای اردوغان چنان رضایت بخش تلقی شد که او در کنفرانس مطبوعاتی که بلافاصله بعد از مراجعتش تشکیل داد با خوشحالی اعلام داشت:« در این سفر هر آنچه می خواستیم به دست آوردیم ».

اما با نگاهی دقیق تر به ترکیۀ امروز به نظر می رسد که همۀ این شگفتی ها ریشه در انتخابات 22 ژوئیه دارد که در آن جامعۀ ترک توانست با روی آوری به حزب عدالت و توسعه به یکی از « ترس » های دیرین خود غلبه کند. این ترس ناسیونالیسم ترک نام دارد که خود میراث ناسیونالیسم عثمانی بوده است.

ناسیونالیسم به معنای رایج این اصطلاح در غرب ریشه های عمیقی در تاریخ ترکیه دارد. این صفت مادۀ متحد کنندۀ اقوام پراکندۀ ترک در هفتصد سال پیش و دوران سلجوقی بوده و سنگ بنای تشکیل دولت عثمانی و سرانجام دستمایۀ استیلای 500 سالۀ آن بر نیمی از جهان متمدن آن روزگار در قالب امپراتوری عظیم عثمانی شد که تا پایان جنگ اول جهانی عمر کرد. 

ناسیونالیسم را در غرب صفتی منفی و آن را منشأ ظهور فاشیسم می دانند. نمونه های بارز آن را هم حکومت های آلمان هیتلری و ایتالیای موسولینی ذکرمی کنند.

از آنجا که عادات دیرین یک شبه تغییر نمی کند با فرو پاشی امپراتوری عثمانی و جایگزینی آن با جمهوری نوین ترکیه در 1923 نیز ناسیونالیست های عثمانی پس از مدتی سرگردانی ناگزیر « عثمانیسم » را رها کرده به « کمالیسم » روی آوردند.

همان تعصبی را که نسبت به ریشۀ « عثمانی » خود ابراز می داشتند به هویت جدید و « ترک » بودن معطوف کردند.

این روحیۀ ملیت پرستی افراطی حتی در قوانین جزای آن کشور نیز انعکاس یافت و مادۀ 301 آن که « توهین به مفاخر ملی و تحقیر ترک بودن » از جرائم هولناک محسوب می گردد و ممکن است مجازات های وخیمی در پی داشته باشد. 

در طول 84 ساله تاریخ جمهوری ترکیه بر اساس همین توهمات « ملیت پرستی » کهن بوده است که جنایات بی شماری به دست گروهی متعصب صورت گرفته که از نمونه های اخیر آن قتل روزنامه نگار ارمنی و راه یافتن حزب ملیت پرست « م ه پ » به رهبری "دولت باغچه لی" به مجلس آن کشور بوده است.

پیروزی قاطع چند ماه پیش حزب عدالت و توسعه با صبغه و سلیقۀ اسلامی در جامعه ای به شدت سکولار که اصول بنیادی آن از سوی یک ارتش نیرومند متعصبانه حراست می گردد و فرماندهان آن آشکارا تهدید به براندازی حکومت می کنند از سوی غالب ناظران مسایل آن کشور بسیار بیش از آن که نشانۀ بلوغ سیاسی ترکان و پیروزی دموکراسی در آن کشور تلقی گردد آن را نمایانگر رهائی آن ملت از ناسیونالیسم فلج کننده و قبول روحیۀ تساحل و تسامح، به ویژه آزاد اندیشی و زیستن در فضای یک جامعۀ دموکراتیک دانستند.

با این دستاوردها دیگر ژنرال ها و نگهبانان خود خواندۀ میراث آتاترک هم به نظر می رسد که دست از شک و شبهه سابق کشیده و از دیدن همسران روسری به سر مقامات دولت جدید در میهمانی ها و مراسم رسمی چندان مشمئز نمی شوند. آیا این ها نشانۀ رهائی از ترس های کهن نیست؟