جهان نيازمند تجديد نظر در ايمنى راکتورهاست
ديپلماسى ايرانى: دکتر على پذيرنده، استاد دانشگاه و کارشناس فيزيک هسته‌اى معتقد است که گرچه مطالعات زيادى براى بالا بردن سطح ايمنى تاسيسات هسته‌اى انجام شده است، اما اين مطالعات نمى‌تواند حوادث غيرمترقبه را پيش بينى کند. او مى‌گويد تجديدنظر جدى درباره ايمنى راکتورها لازمه امروز حيات بشرى است.
با توجه به اين که در بحث استفاده از انرژى هسته‌اى بحث ايمنى بسيار مهم است و اقدامات ايمنى بسيارى در اين خصوص انجام مى‌شود، آيا مى‌توان گفت که در استفاده از انرژى هسته‌اى خطرى وجود ندارد؟
هرچند مطالعات زيادى از لحاظ برنامه ریزی و امکانات ایمنی و شبیه سازی انجام مى‌گيرد که چه طور مى‌توان نيروگاه‌ها را در حال کار و در شرايط اضطرار ايمن کنيم، مع الوصف پديده‌هاى طبيعى مثل سونامى و زلزله‌ها تمام محاسبات را به هم مى‌ريزد. مثلا سيستم خنک کننده قطع مى‌شود و اين فاجعه رخ مى‌دهد. البته ممکن است فاجعه در حد کوچکى باشد، اما مى‌تواند بسيار گسترده هم باشد. بنابراين بايد سوانح طبيعى را به حساب آورد. در مورد بوشهر مثلا ضريب G يعنى ضريب جاذبه و شتاب زمين و زلزله‌هايى که ممکن است در آن منطقه رخ دهد، خود سوال مهمى است. آيا نيروگاه بوشهر در مکان مناسبى ساخته شده است يا نه؟ چون زمانى که آلمانى‌ها نيروگاه بوشهر را ساختند، اين ضريب را نيم جى (0.5G ) در نظر گرفتند. يعنى اگر زلزله اى رخ دهد، حدود نيم جى مى‌تواند به زمين شتاب دهد، ولى بعد‌ها متوجه شدند که ممکن است بيش از اين مقدار باشد. به طورى که زلزله ژاپن به ما نشان داد که پيش بينى‌ها هميشه درست از آب در نمى‌آيد.
دقيقا چه اتفاقى در نيروگاه‌هاى ژاپن رخ داده است؟
نيروگاه يک مدار خنک کننده دارد و اين مدار خنک کننده نقش بسيار اساسى در سيکل اول ايفا مى‌کند. سيکل اول انرژى حرارتى که در داخل توليد مى‌شود را به خارج هدايت مى‌کند که بعد از آن براى توليد انرژى برق استفاده مى‌کنند. ميزان انرژى توليدى در اين سيکل بسيار بالا است. مثلا در بوشهر اين مقدار سه هزار مگاوات است. در مورد نيروگاه‌هاى ژاپن هم احتمالا اين انرژى همين حدود يا کمتر بوده باشد. اگر يک ثانيه در انتقال اين انرژى تاخير رخ دهد، سه هزار مگاوات انرژى در آن جا ذخيره مى‌شود و هنگامى‌که اين مدار اول شکسته شود و راه آن بسته شود يا آب آن به خارج از شبکه برده شود، اين حرارت در جاى خود مى‌ماند تا اين که بخواهند دوباره راه اندازى کنند، ممکن است گرماى بسيار زيادى در راکتور جمع شود و حتى موجب ذوب قلب راکتور شود و اين فوق العاده خطرناک است. در اين مورد آب تجزيه مى‌شود و ئيدورژن ايجاد مى‌شود و انفجار اول آن مربوط به تجمع ئيدروژن بود.
ذوب شدن قلب راکتور مى‌تواند چه آثار و عوارض انسانى داشته باشد؟
البته اين راکتور به طور جدى ذوب نشده، اما اگر ذوب شود و اورانيوم به خارج از راکتور راه پيدا کند، مسئله بسيار پيچيده مى‌شود. چون مواد راديو اکتيو به ويژه آن‌ها که حالت گازى دارند يا به همراه بخار به هوا برده مى‌شوند، مى‌توانند در سطح زمين پخش شوند. البته اين بستگى به جهت باد دارد. اين اتفاق بسيار خطرناک است و مى‌تواند در دراز مدت به حيات بشر صدمه بزند.
واقعه چرنوبيل هم به همين شکل رخ داده است؟
چرنوبيل وضعيت متفاوتى داشت. واقعه چرنوبيل بر اثر اشتباه اپراتور و رعايت نکردن نکات ايمنى بود. راکتور نيروگاه چرنوبيل، راکتور کربنى بود و گرافيت داشت. گرافيت آتش گرفت و فاجعه چرنوبيل به وجود آمد. در صورتى که نيروگاه‌هاى ژاپن يک نگهدارنده يا Containment دارند که ساختمان بتنى فشرده و بسيار محکمى‌است. نيروگاه چرنوبيل اين نگهدارنده را نداشت و انفجار باعث شد که سقف ساختمان کنده شود و مواد راديو اکتيو به صورت بخار و گاز به هوا برود. در صورتى که در اين مورد چنين اتفاقى نخواهد افتاد چون ساختمان بتنى اين مواد را در خود نگه مى‌دارد. مثل نيروگاه ترى مايلز آيلند در امريکا که سانحه اى شايد بدتر از چرنوبيل در آن اتفاق افتاد ولى به دليل اين که ساختمان نگهدارنده داشت توانستند در يک جا مواد راديو اکتيو را محفوظ کنند.
در نيروگاه بوشهر تا چه حد مسائل ايمنى رعايت شده است؟
طرح نيروگاه بوشهر متعلق به آلمانى‌ها است و بعد هم روس‌ها همان طرح را ادامه دادند. احتمال اين که در راکتورى مشابه بوشهر چنين اتفاقى بيفتد محدود خواهد بود. تنها مسئله اين سانحه نيست. چون ما نمى‌دانيم سانحه بعدى چگونه خواهد بود؟ جهت باد، شدت باد و بسيارى از عوامل ديگر بر ابعاد اين مسئله تاثيرگذار هستند. براى نيروگاه بوشهر قطعا سونامى‌رخ نخواهد داد ولى کسى نمى‌تواند پيش بينى کند که در صورت وقوع زلزله هشت ريشتر يا بالاتر چه اتفاقى خواهد افتاد؟ ما شاهد آن هستيم که در بعضى مناطق سال‌ها آتشفشان فعاليتى نداشته ولى ناگهان فعال شده است، اين پيش بينى را بسيار مشکل مى‌کند. در مورد نيروگاه بوشهر هم من به شخصه نمى‌توانم اظهار نظرى داشته باشم. اما به طور کلى بايد تجديد نظرى جدى در مورد ايمنى راکتورها در سطح دنيا که ممکن است تا پنجاه سال آينده به هزار عدد مى‌رسد بايد انجام شود.
در نهايت شما به عنوان کسى که با اين مسئله آشنايى داريد، تا چه حد تجديد نظر درباره ايمنى راکتورها را ضرورى مى‌دانيد؟
نظر شخصى من اين است که ما نمى‌توانيم انرژى را از زندگى خود حذف کنيم. کارى که مى‌توان کرد اين است که نظام کلى بين المللى ميان کليه کشورها ايجاد شود که اولا در مصرف انرژى صرفه جويى کنند. دوم اين که با توجه به اين که نمى‌توانيم مصرف سوخت‌هاى فسيلى را به علت مسائل محيط زيستى، گرم شدن هواى اطراف زمين قطع کنيم؛ منبع ديگر انرژى هم که قابل استفاده باشد در دسترس نيست، اجبارا بشر رو به راکتورهاى هسته‌اى آورده است. به نظر من بهترين راه اين است که مجمعى بين المللى ميان همه کشورها به ويژه آن‌هايى که خواهان در اختيار داشتن نيروگاه هسته‌اى هستند، به وجود آيد و همه نيروگاه‌ها تحت نظر يک کميته فنى قوى بين المللى باشد؛ خواه اين نيروگاه در بوشهر باشد، خواه در ژاپن. چون سانحه که رخ مى‌دهد براى تمام دنيا تبعات دارد.
البته در حال حاضر آژانس هست و نظارت مى‌کند اما نظارت فعلى تا حدى قوانين و مقررات و راهنمايى است و در حد اجرايى نيست. نيروگاه‌ها در هر جاى دنيا که باشند بايد استانداردهايى را از نظر تربيت پرسنل، امکانات و غيره رعايت کنند. يا به طور مثال تحريم‌ها نبايد شامل قطعات مورد نياز براى نيروگاه‌ها باشد. اين چيزى است که در هر شرايطى براى سالم نگه داشتن نيروگاه به طور بى طرفانه اعمال شود. الان ما مجبور شده ايم از تکنولوژى روسى استفاده کنيم. اگر روزى به قطعه اى آلمانى که در ساخت اوليه اين نيروگاه به کار رفته است نياز داشته باشيم، به دليل تحريم‌ها به ما نمى‌فروشند.
نظر شما :