معماى توقف تانکرهاى سوخت رمزگشايى شد

ديپلماسى ايرانى: آنچه روابط تهران – کابل را بعد از سال ها از حالت سکون و يکنواختى خارج کرد، يک رشته سوءتفاهم هاى سياسى بود که دو کشور ترجيح مى دادند باب سويه سياسى اش را باز نکنند تا رويشان به يکديگر باز نشود. در مدت چند هفته اى که تانکرهاى سوخت در پشت مرزهاى ايران مانده بود و صداى تاجرهاى افغان و سپس مصرف کنندگان سوخت در افغانستان را درآورد، هيچ دليل روشنى براى توقف تانکرها از قول دو طرف بر زبان نيامد و يک طرف مى گفت مساله اى نيست و قضايا به زودى مرتفع مى شود و طرف ديگر اگر خيلى دست بالا مى گرفت، لب به گلايه مى گشود و مى گفت اين رسم همسايگى و دوستى چندساله نبود.

ايران بهترين شکل مواجهه را با اعتراض هاى رخ داده در افغانستان برگزيد و اگرچه در مقطعى، سفير ايران در کابل از دولت افغانستان خواستار دستگيرى عوامل معترض در مقابل ساختمان سفارت شد و بگومگويى را با رسانه هاى اين کشور دامن زد، اما روى هم رفته رفتار طرف ايرانى موجب جلوگيرى از برخوردها و اعتراض هاى بعدى و در نتيجه، فراموشى تيرگى ها و بدبينى هاى رايج شد.

کار به جايى رسيده بود که مسئولان تجارت و اتاق بازرگانى افغانستان که زير فشار افکار عمومى و رسانه هاى کشورشان قرار داشتند، اعلام کردند در صورت ادامه توقف تانکرهاى سوخت، تمام مراودات اقتصادى با ايران را معلق مى کنند و براى جايگزين کردن مسير ترانزيت سوخت نيز به همسايگان ديگرشان رو مى زنند. حتى اين شرايط هم سبب نشد که دليل خاصى براى توقف چند هفته اى تانکرها اعلام شود و دو طرف ترجيح دادند به جاى گشودن و تعميق موضوع به رفع مشکل بپردازند.

حالا با گذشت يک ماه پر ابهام و بى ديالوگ، اختلاف هاى ترانزيتى تهران و کابل با یک قرارداد جدید برای صادرات و ترانزیت محصولات سوختی حل شده و افغان ها اميدوارند بعد از اين قرارداد نوسانات مشابهى روابط دو دولت را تحت الشعاع قرار ندهد.

طبق وعده اى که هفته گذشته مبنى بر سفر قريب الوقوع يک هيات بلندپايه افغان براى مذاکره درباره مناقشات ترانزيتى داده شده بود، عصر روز شنبه عمر زاخیلول وزیر مالیه و عبدالهادی ارغندیوال وزیر اقتصاد افغانستان به ایران آمدند و با مسعود میرکاظمی وزیر نفت دیدار و گفتگو کردند.

گفته مى شود مذاکرات سوختی مقام هاى دو کشور پشت درهای بسته در وزارت نفت و با محوریت نحوه انتقال سوخت به افغانستان - شامل مکان و زمان تحویل محصولات نفتی – انجام شده است. گزارش هاى کلى منتشر شده از اين ديدارها حاکى است دو طرف ابتدا درباره چارچوب قرارداد نهایی به توافق رسیده اند و مذاکره روی برخی از مسائل حقوقی و قراردادی زمان بيشترى را به خود اختصاص داده است. از شنيده ها اين طور برمى آيد که قیمت فروش فرآورده های نفتی و ترانزيت نيز در این مذاکرات محل بحث بوده است.

تنها موضوعى که تا امروز مکتوم مانده بود و افغان ها را نگران مى کرد، مشخص نبودن گره کار در دو ماه گذشته بود. اغلب رسانه هاى متمايل به غرب در افغانستان معتقد بودند که ايران به راستى از ارسال مواد سوختى به افغانستان نگران است و اين نگرانى بيشتر از اين جهت است که نيروهاى امريکايى از آن برخلاف منافع و مصالح تهران استفاده کنند. درواقع بالا رفتن نياز افغانستان به سوخت و افزايش يکباره حجم صادرات مواد نفتى به اين کشور، ايران را نگران کرده بود که چرا افغانستان بيش از ميزانى که در گذشته مصرف مى کرد، سوخت وارد مى کند؟ اگرچه دولت افغانستان و نیروهای ناتو اعلام کردند که اين مواد تنها به مصرف شهروندان مى رسد، اما این اظهارات نتوانست شک و تردید مقام هاى ایرانی را رفع کند.

اکونومیست در اين باره نوشت: "همزمان با افزایش نیروهای امریکایی در افغانستان و ازدیاد عملیات های نظامی ناتو در نقاط مختلف این کشور، واردات سوخت از ایران در سال 2010 بیش از دو برابر افزایش داشته که به باور ایران این یک امر تصادفی نیست و اين ميزان سوخت بیش از نیازمندی مردم است. از آنجا که امریکایی ها در افغانستان و پاکستان در تلاش براى ایجاد و تقويت جنبش هاى جدایی طلبانه در میان بلوچ ها هستند، ايران نگران است که با دست هاى خودش به اين روند کمک رسانى کند."

وزير ماليه افغانستان نيز بعد از بازگشت به کشورش در يک نشست خبرى ضمن تشريح توافقات حاصل شده با ايران گفت: "طرف ایران تشویش از این داشت، سوختى که از ایران وارد افغانستان می شود به قوای آیساف داده شود. البته تشویشی بود که واقعیت نداشت. ما در این مورد دلایل قانع کننده اى ارائه کردیم. افغانستان به اين دليل سوخت از راه ایران وارد می کند که ارزان تمام می شود. آیساف و ناتو پول کافی در اختیار دارد و می تواند از راه های دیگر سوخت وارد کند. همچنين تحريم هاى وضع شده بر ایران این اجازه را به آیساف و ناتو نمی دهد که سوخت را از طریق ایران وارد افغانستان کنند."

نکته ديگرى که ماحصل مذاکرات سوختى ايران و افغانستان به شمار مى رود، احتمال منتفى شدن تهيه گازوئيل موردنياز افغانستان از کردستان عراق و جايگزين شدن ايران به جاى آن است. ایران در اين مذاکرات عنوان کرد که سوخت منطقه کردستان بی کیفیت است و با موافقت طرف افغانى و بر اساس یک قرارداد تازه، مقرر شد گازوئيل ایرانى جايگزين گازوئيل عراقى شود.

حميد حسينى رئیس اتحادیه فرآورده‌های نفتی ایران با بیان اینکه خود عراق به طور متوسط روزانه یک میلیون لیتر گازوئیل از ایران وارد می‌کند، به هيات افغان گفت: "این کشور (عراق) ظرفیت مازادی برای صادرات گازوئیل به افغانستان ندارد و سوخت صادراتی به افغانستان به هیچ‌ وجه از استانداردهای لا‌زم برخوردار نیست."

اين استدلال نتيجه بخش بود و متعاقب آن وزير ماليه افغانستان اذعان کرد که "سوخت توليد شده در ايران کيفيت و استاندارد مطلوب را دارد و قيمت آن نيز مقرون به صرفه است؛ بنابراين منطق حکم مى کند که عمده سوخت مورد نياز افغانستان از ايران وارد شود." با اين توافق احتمال تعلیق ترانزیت سوخت مایع از کردستان عراق به افغانستان وجود دارد. ‌ 

آنچه از فحواى مذاکرات و گفته هاى مسئولان دو کشور دريافت مى شود اين است که دو عامل اصلى زمينه ساز تنش هاى اخير و تعليق ترانزيت سوخت از ايران به افغانستان بوده است؛ مورد اول نگرانى ايران از مصرف سوخت ارسالى توسط ناتو و آيساف و مورد دوم انگيزه ايران براى فروش فرآورده هاى نفتى به افغانستان به جاى ساير فروشندگان. ظاهرا اين دو مقوله دغدغه هاى اصلى ايران در توقف تانکرها طى دو ماه گذشته بوده است.

در پايان تنها اين پرسش باقى مى ماند که اگر تصورات ضد امريکايى و نگرانى هاى امنيتى يکى از علل مشکلات ترانزيتى دو ماه گذشته محسوب مى شده، مسئولان افغانستان چه تضمينى در اين باره به تهران داده اند و آيا اين مشکل مجددا در آينده سر باز نخواهد کرد؟