زنان سازمان ملل و امیدهای تازه

ديپلماسى ايرانى: تاسیس نهاد سازمان ملل برای عدالت جنسیتی و توانمندسازی زنان یا به اختصار "زنان سازمان ملل" در شصت و پنجمین سال تاسیس سازمان ملل شاید مهمترین گام در ارتقاء مکانیزم‌های موجود در سازمان ملل در جهت پیشرفت زنان باشد و اگرچه بسیاری از فعالان حقوق زنان در دنیا ان را با تاخیری بیش از حد می‌دانند ولی امیدوارند تشکیل این نهاد در حوزه‌های مهمی مثل خشونت، نمایندگی سیاسی و توسعه اقتصادی و محیط زیستی پیشرفتهای قابل ملاحظه‌ای ببار بیاورد.

البته وضعیت ایده آل وقتی است که نیازی به وجود تشکیلاتی مستقل برای زنان نه در سازمان ملل و نه در هیچ کجای دیگر نباشد و عدالت جنسیتی در تمام ارگان‌ها نهادینه شده باشد و زنان به عنوان نیمی از جمعیت جهان  حضوری موثر در همه عرصه‌ها داشته باشند ولی تا آن روز که به نظر نمی‌رسد چندان نزدیک باشد، وجود نهادهایی مربوط به زنان که فرایند جریانسازی جنسیتی را تقویت و نظارت کنند، ضروری به نظر می‌رسد.

سازمان ملل در مورد بهبود وضعیت زنان اقدامات زیادی انجام داده¹ از جمله: برگزاری چهار کنفرانس بین المللی زنان از سال 1975 تا 1995؛ تصویب کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان در سال   1979 ؛ تصویب و پیگیری کار پایه پکن 1995در 12 حوزه نگران کننده² (اقتصاد، آموزش و تعلیم، بهداشت، مناقشات مسلحانه، فقر، خشونت علیه زنان، اقتصاد، تصمیم گیری، مکانیسم‌های نهادین، حقوق بشر، رسانه‌ها، محیط زیست و دختر بچه‌ها) ؛ قطعنامه شورای امنیت در مورد زنان، صلح و امنیت در سال 2000؛ اهداف توسعه هزاره هدف سوم: ارتقاء عدالت جنسیتی و توانمند سازی زنان³.

اما سازمان ملل از بدو تاسیس خود با چالش‌های زیادی در زمینه ارتقاء عدالت جنسیتی روبرو بوده است و علیرغم همه تلاش‌هایش نتوانسته نتایج مورد نظر را ایجاد کند. نابرابری جنسیتی عمیقا هنوز در همه جوامع ریشه دوانده و زنان هنوز به شغل مناسب دسترسی ندارند و برای کارهایی خاص و با دستمزد کمتر بکار گرفته می‌شوند. هنوز در بسیاری نقاط جهان به حداقل اموزش و بهداشت دسترسی ندارند و از خشونت و تبعیض رنج می‌برند و در یروسه تصمیم گیری در اقتصاد و سیاست نقش اندکی دارند.

همچنین دبیرخانه و نهاد‌های موجود در سازمان ملل که به زنان مربوط است در طول حیات خود کارنامه‌ای درخشان در مورد زنان نداشته است؛ نهادهای مربوط به زنان از جمله یونیفم یا صندوق توسعه ملل متحد برای زنان سازمان قدرتمند با منابع مالی قابل توجهی نیست. در حالی که صندوق کودکان ملل متحد با بودجه 3 میلیارد دلاری با 10500 کارمند، قابل مقایسه با مجموع سازمان‌های مربوط به زنان سازمان ملل با 300 کارمند و بودجه 220 میلیون دلار نیست. همچنین هیچ کدام از نهادهای زنان مستقل نبوده و زیر نظر آژانس دیگری قرار دارد؛ مثلا یونیفم تحت نظارت سازمان عمران ملل متحد است.  

بعد از چهار سال تلاش فعالان زن و لابی‌های بسیار در جولای 2010 تاسیس نهاد "زنان سازمان ملل" در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید.

تاسیس این نهاد جدید در راستای اقدامات بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، در اصلاح ساختار سازمان ملل در جمع کردن منابع و برنامه‌ها برای تاثیر بیشتر است.

 نهاد زنان سازمان ملل از ادغام چهار بخش موجود مربوط به زنان شامل: بخش ارتقای زنان، موسسه بین المللی پژوهش و آموزش برای پیشرفت زنان، دفتر مشاور مخصوص در موضوعات جنسیتی و پیشرفت زنان و صندوق توسعه سازمان ملل متحد برای زنان⁴  ایجاد شده است.

نقش‌های اصلی این نهاد تازه تاسیس عبارتند از:

حمایت از بخش‌های کمیسیون مقام زن درتدوین سیاست‌ها، استاندارها و هنجارهای جهانی

کمک به دولت‌ها در اعمال این سیاست‌ها، آمادگی برای ارایه کمک‌های فنی و مالی مورد تقاضای کشورها و مشارکت موثر با جامعه مدنی

پاسخگو ساختن سازمان ملل نسبت به تعهداتش در مورد عدالت جنسیتی و ایجاد نظام پایش فراگیر

این نهاد دولت های عضو را در ارتقای عدالت جنسیتی با توجه به اولویت‌های ملی و سیاست‌ها و استاندارهای بین المللی کمک می‌کند؛ جامعه مدنی را مشارکت مى‌دهد؛ حمایت سیاسی و مالی در جهت رسیدن به اهداف بین المللی برای زنان فراهم می‌آورد. زنان سازمان ملل تمامی نهادهای سازمان ملل در حوزه‌های مربوط به عدالت جنسیتی حکایت و تقویت می‌کند. در سطح منطقه‌ای و کشوری تمام آژانس‌های سازمان ملل در زمینه عدالت جنسیتی هماهنگ خواهد کرد. 

زنان سازمان ملل بر روی محو تبعیض علیه زنان، توانمندسازی زنان و کسب برابری بین زنان و مردان به عنوان شریک و بهره‌مند از توسعه، حقوق بشر، اقدامات بشردوستانه و صلح و امنیت تاکید دارد. 

کار نهاد زنان سازمان ملل در چارچوب کارپایه عمل پکن 1995 (12 حوزه نگران کننده) و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان خواهد بود.

فعالان حقوق زنان تاسیس این نهاد را به صورت نهادی مستقل مثل سایر نهادهای سازمان ملل با بودجه کافی (حداقل یک میلیارد دلار) قدرت لازم (معاون و زیر نظر مستقیم دبیر کل) و برنامه مشخص و با ظرفیت عملیاتی در همه کشور‌های در حال توسعه قدم بزرگی در جهت بهبود زندگی زنان می‌دانند. به خصوص که در قطعنامه مربوطه بندی وجود دارد که به اهمیت مشارکت جامعه مدنی تاکید شده و این نهاد باید در کشورها با گروه‌های زنان و سازمان های جامعه مدنی که در توانمند سازی زنان و عدالت جنسیتی فعال هستند مشارکت موثر داشته باشد.

شروع کار این نهاد از ژانویه 2011 خواهد بود و در سپتامبر 2010 خانم میشل بچلت⁵ توسط دبیر کل سازمان ملل به عنوان رئیس نهاد جدید برگزیده شد. او که اولین زنی است که در شیلی به ریاست جمهوری رسید، فرزند یکی از نظامیان طرفدار آينده بود که در زندان شکنجه و کشته شد. وی پزشک متخصص اطفال است که همه دوران جوانی اش را در تبعید گذراند. کارنامه در خشان او در رهبری و توجه او به رشد اقتصادی همراه با توسعه اجتماعی نوید بخش تاثیر او در محقق شدن اهداف این نهاد تازه تاسیس است.  

مهمترین نقش او نه تنها تحقق اهداف نهاد زنان سازمان ملل بلکه جلب نظر و ایجاد اراده قوی در مورد جریان سازی جنسیتی در دبیرخانه و تمامی نهاد‌های سا زمان ملل است. عدالت جنسیتی هم خود یک هدف است و هم وسیله تحقق سایر اهداف توسعه.

نهاد زنان سازمان ملل متشکل از نمایندگان 41 کشور است که به طور دوره‌ای هر سه سال در هیئت اجرایی عضو هستند. پنجاه و چهار عضو شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد⁶، اعضای "هيئت اجرايی" زنان سازمان ملل متحد را انتخاب می‌کنند.

اعضای ۴۱ نفره "هيئت اجرايی" تشکيلات زنان سازمان ملل متحد از پنج قاره انتخاب می‌شوند⁷ که ۱۰ عضو آن از کشورهای آسيايی، ۱۰ عضو از کشورهای افريقايی، چهار عضو از کشورهای اروپای شرقی، شش عضو از کشورهای امريکای لاتين و کارائيب، پنج عضو از کشورهای اروپای غربی و همچنين شش عضو از کشورهای مشارکت کننده خواهند بود.  

معمولا کشورهای هر قاره  قبل از رای گیری رسمی به صورت دوره‌ای اعضا را تعیین می‌کنند و در این راستا ایران توسط گروه کشورهای اسیایی جز 10 کشور کاندید برای سهمیه آسیا بود؛ و چون تعداد کاندیداها به تعداد سهمیه تعیین شده این قاره برای عضویت در "زنان سازمان ملل" بود و هیچ کشور آسیایی دیگری داوطلب نامزدی در این انتخابات نبود، حضور ایران در کمیته حتمی به نظر می‌رسید.

اما انتشار خبر قرارگرفتن ایران در سهمیه کشورهای آسیایی برای عضویت در هیئت اجرایی، مخالفت‌های گستردهایی در بین ایرانیان فعال در حقوق زنان و نهادهای بین المللی حقوق بشر به دنبال داشت.

در واکنش به نامزدی جمهوری اسلامی برای عضویت در هیات اجرایی نهاد زنان سازمان ملل، سخنگوی عفو بین الملل در سازمان ملل، گفت: "جسارت ایران برای نامزدی در انتخابات هیات اجرایی کاملا تعجب آور است و تعجب آورتر اینکه گروه منطقه‌ای آسیا به این کشور اجازه داده است که چنین جسارتی کند و اظهار داشت که عضویت ایران در هیات اجرایی "توهین به زنان در سرتاسر جهان است که به نهاد زنان سازمان ملل امید بسته‌اند."

سخنگوی هیات نمایندگی ایالات متحده در سازمان ملل در مورد عضویت ایران در نهاد زنان این سازمان گفت: "ما و بسیار دیگری از کشورهای جهان، با توجه به سابقه نامناسب ایران در زمینه رعایت حقوق بشر و رفتار با زنان، نگران تبعات منفی عضویت این کشور در هیات اجرایی این نهاد هستیم."

در همین راستا دیپلمات‌های مستقر در مقر سازمان ملل متحد، ایالات متحده آمریکا، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، استرالیا و کانادا تلاش‌های دیپلماتیکی فشرده‌ای را برای جلوگیری از راهیابی ایران به هیات اجرایی نهاد زنان انجام دادند و کشور تیمور شرقی را تشویق به اعلام نامزدی برای سهمیه آسیا کردند.

و بالاخره در 10 نوامبر، در اين رقابت از 54 رای شورای اجتماعی و اقتصادی ایران با  19 رأی در برابر 31 رای عضویت را به کشور تيمور شرقی واگذار کرد.

و اعضای هیئت اجرایی بدین ترتیب انتخاب شدند:

آفریقا: آنگولا، کیپ ورد، کنگو، ساحل عاج، اتیوپی، لستو، لیبی، نیجریه و تانزانیا

آسیا: پاکستان، بنگلادش، هندوستان، چين، اندونزی، قزاقستان، ژاپن، کره جنوبی، مالزی و نهايتاً تيمور شرقی

 اروپای شرقی: استونی، روسیه، اوکراین، مجارستان

آمریکای لاتین و کاراییب: آرژانتین، برزیل، دومینیکن، السالوادر، گرنادا و پرو

اروپای غربی: دانمارک، فرانسه، ایتالیا، لوکزامبورگ و سوئد

کشورهای کمک کننده: مکزیک، نروژ، عربستان سعودی، اسپانیا، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا

سوزان رایس نماینده آمریکا در سازمان ملل از نتایج رای گیری استقبال کرد و گفت که عضویت ایران می‌توانست شروعی نامبارک برای یک آژانس برجسته سازمان ملل در زمینه پیشبرد حقوق زنان باشد.

اگر چه مخالفت‌هایی نسبت به حضور عربستان سعودی در هیئت اجرایی از طرف فعالان حقوق بشر ابراز شد ولی نه آمریکا و نه هیچ‌یک از نمایندگان دولت‌ها انتقادهای مشابهی را متوجه عربستان سعودی نکردند.

عربستان سعودی کرسی‌ای را به دست آورد که برای اهداکنندگان عمده کمک مالی به این نهاد جدید اختصاص داده شده بود. یک سخنگوی سازمان دیده بان حقوق بشر، در واکنش به انتخاب عربستان سعودی اظهار داشت که عربستان کرسی خود را خریداری کرده است.

***

در  پایان لازم است به دو نکته توجه شود: یکی کارنامه ایران در مورد زنان و دیگری مخالفت‌ها علیه عضویت ایران در این نهاد.

باید اذعان کرد که انتقادهایی نسبت به وضعیت حقوق زنان در ایران وجود دارد، ولی این انتقادات نباید دستاوردهای زنان ایران را نادیده بگیرد. آیا  ایران در این رابطه کارنامه بدتری از کشورهایی مثل عربستان، سودان، لیبی، کنگو دارد که عضویت آنها مورد اعتراض بشردوستانه امریکا، استرالیا، اتحادیه اروپا و یا سازمان‌های مدافع حقوق بشر قرار نگرفت؟ زنان ایران در بسیاری شاخص‌های آموزشی، بهداشتی، اقتصادی، هنری، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی در میان کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای اسلامی رتبه درخشانی دارند.

زنان ایران همیشه در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی و اموزشی و حتی اقتصادی پیشروتر از دولت‌ها بوده‌اند و علی‌رغم اینکه در بسیاری موارد نه تنها حکومت‌ها امکانات یا تسهیلاتی برای پیشرفت آنها و جلوگیری از تبعیض به وجود نیاورده‌اند و حتی در مواردی این پیشرفت را سد کرده‌اند؛ اما زنان ایرانی با حفظ و تاکید بر مسئولیت خانوادگی تلاش‌های قابل توجهی در راه توانمندی خود و بهبود وضعیت جامعه به عمل آورده‌اند.

در اینجا لازم است از کسانی که مخالف حضور ایران در نهاد زنان سازمان ملل بوده‌اند و حذف ایران را برای خود موفقیت بزرگی به حساب آورده اند سوال کرد آیا این موفقیت برای شماست یا برای زنان ایران؟ شما واقعا برای زنان ایران دل می‌سوزانید یا به دنبال اهداف سیاسی خود هستید آیا بار دیگر حقوق زنان ایران مورد معامله قرار گرفته است؟

نکته دیگر اینکه آیا حضور ایران در چنین نهادهایی او را بیشتر نسبت به وضعیت زنان حساس و پاسخگو نمی‌کرد؟ آیا در زمینه چالش‌های پیشروی زنان از کمک‌های فنی و تخصصی و حتی مالی این نهاد برای پیشرفت زنان بیشتر بهره نمی‌گرفت؟ اگر واقعا کسی برای حقوق زنان در ایران دل می‌سوزاند این فرصت را از زنان ایران نمی‌گرفت.

بهتر است زنان را از این دعوا بیرون بیاوریم و این استاندارد‌های دوگانه را باور نکنیم. حساب زنان را از مدعیان دفاع از حقوق آنها، چه دولتی و چه غیردولتی که برای منافع سیاسی خود زنان را بهانه کرده‌اند جدا کنیم.

 پانوشت‌ها:

1.برای آشنایی با تاریخچه فعالیت‌های سازمان ملل در باره زنان این لینک را ببینید:

http://www.un.org/en/globalissues/women/index.shtm

2. آخرین گزارش را در مورد این حوزه‌ها در این لینک ببیند:

http://www.unwomen.org/facts-figures

3. اهداف توسعه هزاره در زمینه ارتقای عدالت جنسیتی و توانمندی زنان: هدف: ریشه کنی نابرابری جنسیتی در آموزش ابتدایی ومتوسطه ترجیحا تا سال 2005 و در تمام سطوح تا سال 2015

سه شاخص در زمینه ارتقای عدالت جنسیتی عبارتند از:

نسبت دختران به پسران در تحصیلات ابتدایی، متوسطه و عالی

سهم زنان شاغل حقوق بگیر در بخشهای غیر کشاورزی

درصد کرسی‌های انتخابی زنان در مجالس ملی

4. Division for the Advancement of Women (DAW) International Research and Training Institute for the Advancement of Women (INSTRAW) Office of the Special Adviser on Gender Issues and Advancement of Women (OSAGI) United Nations Development Fund for Women (UNIFEM)

5. زندگینامه خانم بچلت را در این لینک ببینید:

http://www.unwomen.org/about-un-women/under-secretary-general/

6. 54 کشور عضو شورای اجتماعی-اقتصادی سازمان ملل را که این رای گیری را انجام داده اند را در این لینک ببینید.

http://www.un.org/en/ecosoc/about/members.shtml

7.در آن زمان، عفو بین الملل و برخی دیگر از نهادهای مدافع حقوق بشر با عضویت در نهاد جدید براساس سهمیه بندی منطقه‌ای مخالفت ورزیدند و توصیه کردند که نامزدی در این نهاد آزاد باشد و کشورهای عصو هیات اجرای این نهاد با توجه به عملکرد آنها در پیشبرد حقوق زنان انتخاب شوند.