فرصتی برای خزر

رئیس جمهور سفر دوره ای به سه کشور افغانستان، ترکمنستان و قرقیزستان را آغاز کرد. دکتر محمود احمد نژاد پس از دیدار با حامد کرزای همتای افغانی خود کابل به عشق آباد می رود و با قربان قلی بردی محمد اف رئیس جمهور ترکمنستان نیز ملاقات خواهد کرد وی سپس به بیشکک مرکز جمهوری کوچک قرقیزستان و محل برگزاری نشست رهبران سازمان همکاری های شانگهای که مقرر شده است در 25 مرداد ماه برگزار شود، می رود.

 اگر چه ایران همراه با کشورهای پاکستان، هند و مغولستان عضویت ناظر در پیمان شانگهای را دارد اما این گونه نشست ها موجب می شود روسای جمهوری کشورهایی که عضویت دائم یا عضویت ناظر در این سازمان مهم منطقه ای دارند دور هم جمع شوند.

 این فرصت مهم برای رئیس جمهور کشورمان نیز فراهم آمده است تا براساس برنامه ریزی از پیش تعیین شده با رهبران کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان به طور رسمی دیدارو گفت و گو کند. همچنین برگزاری نشست سازمان شانگهای موجب شد تا رئیس جمهور کشورمان به همراه هیأتی عالی رتبه از دو کشور مهم افغانستان و ترکمنستان نیز دیدار کند.

درخصوص اهمیت و جایگاه ممتاز افغانستان همین بس که ریچارد نیکسون رئیس جمهور اسبق آمریکا زمانی گفته بود « هرکس افغانستان را داشته باشد آسیای مرکزی را خواهد داشت» پس از حادثه یازدهم سپتامبر و حمله آمریکایی ها  به افغانستان و سقوط حکومت طالبان اهمیت این کشور دو چندان شده است.

جایگاه ممتاز این کشور که به دروازه طلایی ورود به آسیای مرکزی معروف است سبب شده است تا قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای رقابت سختی را برای باز کردن جای پای آغاز کنند.

 ذکر این نکته اینجا لازم به نظر می آید که ایران و افغانستان دارای پیوندهای ژرف تاریخی، فرهنگی و میانی است و سفر محمود احمد نژاد به کابل وانجام گفت وگو با همتای پارسی زبان خود در راستای تحکیم این رابطه بسیار سودمند به نظر می آید.

رئیس جمهور در راه سفر به بیشکک یک دیدار مهم با همتای ترکمن در عشق آباد نیز خواهد داشت اهمیت این دیدار از آن جهت است که صفر مراد نیاز اف رئیس جمهور پیشین جمهوری ترکمنستان با خودداری از حضور در نشست بزرگ رهبران کشورهای ساحلی خزر که مقرر شده بود در تهران برگزار شود عملاً برگزاری نشست بزرگ خزر را عقیم گذاشت.

 نیازااف مدعی شد تنها زمانی در نشست رهبران کشورهای حاشیه خزر شرکت خواهد کرد که تکلیف ریاست جمهوری در ایران تعیین شود. انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری در ایران در دو مرحله برگزار شد و محمود احمد نژاد به مقام ریاست جمهوری رسید اما صفر مراد نیاز اف به علت عارضه قلبی در پاییز سال گذشته درگذشت و بجای وی قربان قلی بردی اف به مقام ریاست جمهوری رسید.

 در مقایسه سیاست خارجی جمهوری ترکمنستان در زمان ریاست جمهوری نیاز اف و محمد اف انعطاف نرمش های را در زمان بردی محمد اف هم در سیاست خارجی وهم در سیاست داخلی این جمهوری می تواند دید.

 موضع گیری نیاز اف در بحث خزر بسیار سخت گیرانه بود سیاست انعطاف ناپذیر نیاز اف جمهوری ترکمنستان را به انزوای کامل سیاسی برده بود با مرگ وی و برگزاری انتخابات ریاس جمهوری « قربان قلی بردی نیاز اف» با عنوان دومین ریاست جمهور ترکمنستان نیز تا حدودی از بین رفت.

نشانه های انفعال در سیاست خارجی را می شود در سفر 25 خرداد رئیس جمهور تازه کار جمهوری ترکمنستان جستجو کرد.

بردی محمد اف درست یک هفته پیش از برگزاری نشست وزیران خارجه کشورهای ساحلی خزر که چیزی پیش در ایران و به ابتکار وزارت امورخارجه برگزار شد به تهران آمد وی دراین سفر یک روزه با احمد نژاد پیرامون مسایلی مختلف بویژه چگونگی تعیین رژیم حقوقی مناسب درمورد خزر به گفت وگو نشست این نشان می دهد که رئیس جمهور جدید جمهوری ترکمنستان برخلاف خلف خویش سیاست انفعالی در بحث خزر پیش گرفته است.

 البته از آنجا که قربان قلی بردی محمد اف نزدیک یک دهه معاون اول صفر مراد نیاز اف بود پس از نشستن برصندلی وی دست به همان کارهایی می زند که نیاز اف می زد. رئیس جمهور جدید جمهوری ترکمنستان چندی پیش خودش به خودش عالی ترین مدال کشورش که طلایی یک کیلویی بود را داد.

علت این امر هم قدردانی از زحمات خودش برای کشورش بود.

 آقای بردی محمد اف همچنین یک هفته پیش وزیران صنایع و انرژی ، مسکن و حمل ونقل را به دلیل کم کاری عزل و تحویل مقام های قضایی داد. شاید پس از تثبیت مقام ریاست جمهوری قربان قلی بردی محمد اف نیز سیاست سخت گیرانه ای در قبال همسایه ها بویژه ایران بگیرد.

با این وجود رئیس جمهور ایران در این سفر باید راهکارهای تقسیم دریای خزر و رسیدن به اجماع برای تعیین رژیم حقوقی مناسب برای این پهنه آبی را با همتای ترکن خود بررسی کند. صرف نظر از بحث خزر ایران و ترکمنستان از قابلیت های خوبی برای ارتقای سطح همکاری های خود دارند دو کشور بیش از 1200 کیلومتر مرز مشترک آبی و خاکی دارند.

بعلاوه ایران در مسیر ترانزیت کالاها و منابع انرژی جمهوری ترکمنستان قرار دارد و این جمهوری هم می تواند دروازه ورود ایران به بازارهای آسیای مرکزی باشد.

 درحال حاضر و براساس آخرین آمارها حجم روابط تجاری واقتصادی ایران و جمهوری ترکمنستان یک میلیارد و دویست میلیون دلار است و این نمی تواند برازنده دو کشور همسایه و دوست باشد.

نکته مثبت سفر رئیس جمهور به جمهوری ترکمنستان سفر چندی پیش سید محمد علی شهیدی در رأس یک هیأت عالی رتبه سیاسی به عشق آباد برای فراهم کردن مقدمات سفر دکتر محمود احمدی نژاد به جمهوری ترکمنستان است. به نظر می رسد رئیس جمهور با برنامه ریزی کامل دست به این سفر زده است.

به هرحال محمود احمدی نژاد و دیگر رهبران کشورهای ساحلی خزر که در نشست بیشکک شرکت کرده اند فرض مناسبی خواهند داشت تا علاوه بر مسایل مورد علاقه درخصوص رژیم حقوقی دریای خزر نیز تبادل نظر کنند اگر چه رئیس جمهور جمهوری آذربایجان غایب این نشست است.