برخورد دوگانه اعراب با وضعیت جدید ایران

افزایش نفوذ ایران در منطقه، جهان عرب را که برای رقابت در به دست گیری جایگاه رهبری منطقه تلاش می کند، دچار شکاف کرده است، این شکاف هر روز بیش از گذشته، چهره نگران جهان عرب را در بحث های و رویدادهای مختلف سیاسی منطقه به نمایش می گذارد.

گفتاری از دکتر حمید احمدی، استاد دانشگاه، کارشناس مرکز مطالعات خاورمیانه و تحلیل­گر مسائل خاورمیانه برای دیپلماسی ایرانی:

نگرانی های اعراب از نفوذ ایران در خاورمیانه امری طبیعی است، اوج این نگرانی ها با طرح مسئله هلال شیعه از سوی ملک عبدالله پادشاه عربستان ابراز شد، در مسئله عراق نیز مصری ها و عربستانی ها پیشتر بسیار از حضور و نفوذ ایران در این کشور اظهار نگرانی می کردند و بر این اساس نگرانی اعراب از نفوذ و ایران در برخی کشورهای منطقه امری مداوم بوده است.

افزایش سطح نگرانی ها عربی از اقدامات و نفوذ ایران در ماه های اخیر مسئله ای است که با وضعیت حماس و وضعیت فلسطین در ارتباط است، موضوع فلسطین، حساسیت قدیمی اعراب در منطقه بوده است، کشورهای عربی از دهه هشتاد میلادی نسبت به نفوذ جمهوری اسلامی ایران میان اسلام گرایان فلسطینی ابراز نگرانی می کردند و به عنوان راهکار کاهش این نگرانی ها دست به تشکیل گروه حماس زدند که پس از چند سال، حماس نیز با ایران ارتباط برقرار کرد و اکنون گروه های اسلام گرا در سرزمین های اشغالی بیشتر حامی و همراه ایران هستند.

درگیری های اخیر اسرائیل و حماس در نوار غزه و تضادهای درونی میان دولت خودگردان فلسطین و حماس نیز بر روند رو به رشد نگرانی ها دامن زد، کشورهای عربی منشا همه اختلافات و درگیری ها در منطقه را در نفوذ ایران جستجو می کنند، نگرانی کشورهای عربی از نفوذ ایران در چند سال گذشته با ناامنی های دامنه دار در عراق رو به گسترش گذاشت، پس از آن با درگیری حزب الله و اسرائیل ادامه یافت و اکنون به نقش آفرینی حماس در صحنه فلسطین و ارتباط حماس و ایران مربوط می شود، البته مسائل دیگری نیز جهان عرب را در برابر ایران نگران می کند، به عنوان مثال این کشورها ترسی نهفته از ارتباط گروه های افراطی اسلام گرای منطقه با ایران دارند که البته این نگرانی در مقایسه با دیگر نگرانی های آنها چندان قابل توجه نیست.

حضور بیشتر شیعیان در صحنه سیاسی خاورمیانه، دیگر نگرانی اعراب از نفوذ ایران در رویدادهای منطقه است، در واقع آنها بر این باورند که فعال شدن شیعه در خاورمیانه می تواند موجب نفوذ و تاثیرگذاری بیشتر ایران در منطقه شود.

روابط ایران و امریکا؛ برخوردی دو گانه
به نظر می رسد که کشورهای جهان عرب با روابط ایران و امریکا برخوردی دو­گانه دارند، برخی از کشورهای عربی از برقراری مجدد روابط ایران و امریکا ابراز خرسندی می کنند چراکه بر این باورند که با این روابط ازدخالت و نفوذ ایران در فلسطین و لبنان می کاهد و این امر به نفع اعراب است. کشورهایی چون مصر، عربستان و حتی اردن- کشورهایی که در بطن جهان عرب از اقتدار زیادی برخوردارند- موافق با روابط امریکا و ایران هستند چراکه این رابطه ایران را از رادیکالیسم دور و میانه رو می کند.

اما برخی دیگر از کشورهای عربی که با ایران مسائلی ذاتی، بنیادین و به ویژه ارضی دارند- مانند امارات عربی متحده- چندان از بهبود روابط تهران و واشنگتن چندان خرسند نیستند چراکه معتقدند با بهبود این روابط، جایگاه و قدرت ایران تثبیت می شود و جایی برای طرح ادعاهای این کشورها وجود ندارد، این دسته از کشورهای عربی همواره خواهان انزوای بیشتر ایران و درگیر شدن این کشور با کشمکش های مختلف در سطح منطقه هستند تا جایی برای طرح ادعاهای ارضی همچون مسئله جزایر سه گانه باقی باشد.

اما در مجموع اکثر کشورهای عربی از تعامل مجدد امریکا و ایران خرسند هستند و آن را عاملی در میانه روی جمهوری اسلامی ایران در منطقه می دانند.

نزدیکی اعراب به عراق
عراق در دید کشورهای جهان عربی، کشوری عربی و جزیی از امت عرب است و نوع نگاه اعراب به عراق مشابه علاقمندی ایران به کشورهایی چون ارمنستان و تاجیسکتان و ... در حوزه تمدن ایرانی است.

کشورهای عربی منطقه علاقمندند که جهت سرنوشت عراق را در چهارچوب جهان عرب مشخص کنند، چراکه قومیت گرایی در عراق خطر تجزیه این کشور و انتشار خطر به سایر کشورهای عربی را تقویت می کند، ضمن اینکه حضور قدرتمند شیعیان در اداره این کشور، اعراب را در محو حمایت های عربی عراق نگران می سازد.

اما از سوی دیگر کشورهای عربی خاورمیانه در سایه نزدیکی بیشتر به عراق، دور کردن این کشور از ایران و کاهش نفوذ ایران در این بخش از خاورمیانه را دنبال می کنند، با این حال تاثیرگذاری بر سرنوشت عراق به عنوان کشوری عربی در اولویت اول کشورهای جهان عرب است.