عصر جدید براى ترکيه در خاورميانه و اروپا

مردم ترکیه در حالی خود را برای انتخابات ریاست جمهوری آماده می کنند که هم اکنون کشورشان وارد عصر جدیدی از اهمیت و وزن سیاسی در عرصه های منطقه ای و جهانی شده است.

احتمال پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا هم اکنون یکی از موضوعات مورد بحث در دستور کار اتحادیه اروپا است. گرچه مشکلات زيادى بر سر راه عضويت ترکيه در اتحاديه اروپا قرار دارد اما ترک ها اکنون خود را بیش از هر زمانی در گذشته به رویای اروپایی شدن کشورشان نزدیک می بینند.

توضيح عکس:رجب طيب اردوغان رهبر حزب اسلامگراى عدالت و توسعه و نخست وزير کنونى ترکيه به همراه همسر محجبه اش امينه

همین موضوع با عث شده است که آنکارا خود را در منطقه خاورمیانه واجد اعتبار بیشتری دانسته و حتی تلاش های جدیدی را نیز برای ایفای نقشی کلیدی تر به عنوان یک پشتیبان صلح در این منطقه آغاز کند.

ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا اصلاحات اقتصادی، سیاسی و حقوقی متعددی را متعهد شده است. هم اکنون به نظر می رسد که موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا برای اقشار مختلف ترکیه به یک ضرورت و عزمی ملی تبدیل شده است و سیاست سازان گرفته و حتی شهروندان عادی این کشور مصمم هستند تا به منظور عملی کردن ملاک های "کوپنهاگ" برای عضویت در اتحادیه اروپا و تحمل مشکلات ناشی از برنامه هایی که صندوق بین المللی پول اجرای آنها رادر ترکیه ضروری دانسته است، با یکدیگر متحد و هماهنگ باشند.

تحولات ترکیه همچنین با عث شده است تا این کشور از حکومت داری به سبک جنگ سرد که به مدت نیم قرن حکم فرما بود، فاصله گرفته و ملاک های رایج در سیاست خارجی و داخلی خود را تغییر دهد.

 با مدرنیزه و دموکراتیزه شدن ترکیه از داخل، سیاست مداران این کشور انگیزه بیشتری برای ایفای نقشی عمده تر در سیاست های منطقه ای پیدا کرده اند. به همین دلیل آنکارا به هدف کاهش تنش های احتمالی با همسایگانش هم که شده، در تلاش است تا دیپلماسی فعال تری را در خاورمیانه به کار گیرد.

به عقیده برخی از ناظران منطقه ای ترکیه در حال تبدیل شدن به مدلی بارز در خاورمیانه برای کشورهای مسلمان دیگری است که اصلاحات و مدرنیزه سازی را در دستور کار خود دارند.

در واقع این فاکتور یکی از دلایلی است که طرفداران اروپایی پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا برای اثبات این جانب داری خود اقامه می دارند. بر اساس این رویکرد در صورت ورود ترکیه به این اتحادیه، این کشور می تواند به عنوان کاتالیزوری برای انتقال تجارب اروپایی ها در زمینه دموکراسی، توسعه اقتصادی و صلح از اروپا به خاورمیانه عمل کند.

ترکيه همچنين نشان داده که دعوا یا تقابل ميان امنيت و دموکراسى – و يا اسلام و دموکراسى –  قابل حل و آشتى دادن است. به نظر مى رسد که کشورهاى اسلامى نيز تا حدى قيوميت ترک ها را پذيرفته اند. شايد بتوان انتخاب يک ترک به عنوان دبيرکل سازمان کنفرانس اسلامى با راى اکثريت اعضاى اين سازمان در سال 2005 را نمونه اى از اين اقبال دانست.

ترکیه در مسائل منطقه ای نیز تلاش می کند تا تصویری از یک مبلغ صلح را از خود ترسیم کند و بر همین اساس اخیرا سیاست هایش را نسبت به بسیاری از مباحث و مشکلات منطقه ای تغییر داده است.

برای مثال رجب طیب اردوغان، نخست وزیر اسرائیل طی چندی است که با صراحت بیشتری از سیاست های اسرائیل در سرزمین های اشغالی انتقاد می کند و این در حالی است که همچنان سعی دارد به روابط دیپماتیک با این رژیم پایبند بماند.

دولت ترکیه همچنین طی سال های اخیر با جدیت بیشتری دستیابی به نقش یک میانجیگر را در نزاع اسرائیلی و فلسطینی دنبال می کند. آنکارا همچنین نشان داده است که مایل است در صورت گفت و گوهای احتمالی میان اسرائیل و سوریه در آینده، به عنوان یک طرف سوم در تسهیل روند این گفت وگوها نقش داشته باشد.

از سوی دیگر هر زمانی که بحث مذاکره احتمالی میان آمریکا و ایران مطرح می شود، ترک ها در صحنه سیاسی خاورمیانه فعال تر می شوند و اعلام کرده اند که مایلند تا انتقال دهنده پیام های احتمالی میان دو طرف باشند.

در مورد موضوع عراق نیز ترکیه تلاش کرده است که دغدغه های کشورهای اسلامی و آمریکا را مورد توجه قرار دهد. این کشور در اشغال عراق توسط نیروهای آمریکایی مشارکت نکرد.

 با این حال تا کنون تلاش های زیادی را صرف بسیج حمایت های منطقه ای برای ایجاد یک عراق با ثبات صرف کرده است. سیاست سازان ترک بر اساس یک روند قانونی کشورهای همجوار عراق را برای گفت وگو در مورد آینده منطقه گردهم آوردند.

این نوع گردهمایی ها به شدت مورد حمایت سازمان ملل قرار گرفته و این سازمان همچنان خواستار برگزاری نشست هایی از این دست در مورد معضل عراق است.

تاریخ معاصر منطقه خاورمیانه شاهد بروز و افول قدرت های منطقه ای مختلفی از جمله شاه ایران و جمال عبدالناصر بوده است. اما ترکیه درصدد است تا ذهنیت متفاوتی را از یک قدرت جدید در این منطقه به تصویر بکشد. ذهنیتی که در آن ساختارهای دموکراتیک به جای ابزارهای قلدرمآبانه نقشی اساسی را برعهده دارند.

با همه اینها ترکیه نیز در خاورمیانه به چالش هایی دسته و پنجه نرم می کند. یکی از این چالش ها که مهمترین هم هست موضوع کردها این کشور و گروه PKK در عراق است.

ترکیه چندی پیش تهدید کرد که به خاک عراق وارد خواهد شد تا مواضع نیروهای حزب کارگران کردستان ( PKK ) را مورد هدف قرار دهد.

اما مشکل این است که اوضاع امنتی عراق به شدت بحرانی است و در صورت ورود نیروهای ترکیه به شمال این کشور نمی توان از پیامدهای ناگوار این اقدام به راحتی خلاصی یافت.

ترک ها از این نگران هستند که در صورت ایجاد یک دولت کرد مستقل در شمال عراق سرکوب نیروهای PKK مستقر در شمال عراق بسیار مشکل خواهد بود. بنابراین نظامیان ترک هم اکنون در حال یافتن راه ها و یا بهانه هایی برای انجام یک عملیات گسترده علیه این نیروها هستند. اما ناظران منطقه ای معتقدند که به دلیل برخی ملاحضات موجود انجام چنین عملیاتی فعلا غیرممکن است.

در واقع باید کردهای عراق را پس از اشغال این کشور توسط آمریکا تنها برندگان این اقدام نظامی پرهزینه دانست. در حالی که هر روز ده ها نفر به واسطه وقوع عملیات ها و یا درگیری ها کشته می شوند، مناطق کردنشین عراق روزهایی آرام را سپری می کنند.

 اگرچه ترکیه سال ها است که یکی از متحدان مورد اعتماد آمریکا در منطقه محسوب می شود، اما در حال حاضر کردهای عراق نشان داده اند که اهمیت بیشتری برای واشنگتن دارند.

با این حال تصمیم سازان ترکیه نمی تواند بی تفاوت بنشیند و شاهد کشته شدن شهروندان کشورشان توسط نیروهای PKK باشند. اما آنان در پی یافتن راه حلی غیراز اقدام قهرانه هستند.

 در حال حاضر اگرچه بسیاری از کسانی که به نوعی با PKK همدردی می کنند، به دلیل حملات پی در پی این گروه به برخی اهداف در ترکیه، جانب دولت این کشور را گرفته اند، با این حال به هیچ وجه معلوم نیست که در صورت ورود نظامیان ترک به شمال عراق این حمایت جهانی همچنان وجود داشته باشد.

ترک ها توانسته اند از طریق گفت و گو، قائل شدن حقوق دولت محلی، به رسمیت شناختن زبان و رعایت حقوق بشر کردها در مناطق کرد نشین ترکیه آرامش حکم فرما کنند.

 اما در صورتی که دولت ترکیه این رویه را کنار بگذارد معلوم نیست که چه فجایعی رخ دهد. در حال حاضر حملات کردها از بیرون ترکیه برنامه ریزی شده و به اجرا درمی آیند تا از درون این کشور و این عامل تاثیر شگرفی بر حجم خشونت ها در ترکیه گذاشته است.

نباید فراموش کرد که در دهه های گذشته، زمانی که حملات انتحاری در جهان خریداری نداشت، این نوع حملات از سوی جدائی طلبان PKK ترکیه آغاز شد و حتی این گروه زنان را نیز در این حملات به کار گرفت. اما کردهای ترکیه در پی دستیابی به برخی از حقوقشان از این حملات دست کشیدند.

هم اکنون بسیاری از کردهای ترکیه در صلح و آرامش بسر می برند و ملی گرایی کردی را قبول ندارند. این بزرگ ترین مانع بر سر گروه PKK و حامیان تشکیل دولت کرد محسوب می شود. بنابراین در حال حاضر با توجه به اوضاعی که تشریح شد، حمله به کردستان عراق و سرکوب کردهای مستقر در این منطقه بدترین راه حل احتمالی محسوب می شود.

هر کشوری در جهان این حق را دارد که از خود در مقابل دشمنانش دفاع کند و ترکیه نیز از این حق مستثنی نیست. اما به نظر می رسد که در موقعیت کنونی بهترین گزینه ممکن برای مواجه ترکیه با کردهای استقلال طلب خارجی نیاز به ایجاد یک ائتلاف جهانی برای منزوی کردن PKK عراق داشته باشد.

آمریکا در این ائتلاف نقش مهمی ایفا خواهد کرد و ترکیه در عین حال می تواند با کمک و همراهی سازمان ملل و اتحادیه اروپا به رهبری کردهای عراق فشار بیاورد که در بازداشتن PKK از حملات جدید علیه ترک ها، اقدامی موثر را انجام برسانند. همچنین در صورت پیگیری دولت ترکیه، اقدام علیه PKK می تواند در راستای جنگ علیه تروریسم معرفی شده و از این طریق کنترل این گروه آسانتر شود.