اتم برای صلح در خاورمیانه: الزامات فنی و قانونی

علاقه مندی شدیدی به قدرت هسته ای در خاورمیانه ظهور یافته است. مصر، شورای خلیج فارس و ترکیه این موضع را اعلام کرده اند. در این میان مصر و ترکیه گفت و گو ها و مذاکراتی را در این خصوص با برخی از کشورهای دارای توان هسته ای را آغاز کرده اند. عربستان نیز از دهه 1970 تمایل خود را ابراز داشته است.

 

مفروضات اصلی برای تحقق تقاضای مذکور، ساخت نیروگاه هسته ای با توان یک گیگا وات برای کشورهای علاقه مند خواهد بود. براساس قرارداد منعقده با کشور سازنده نیروگاه هسته ای سوخت نیروگاه تامین می شود. سوخت مصرف شده به کشور تامین کننده بازگردانده می شود و انتقال تکنولوژی جهت ایجاد حداقل مهارت بومی در کشور مورد نظر انجام می گیرد.

 

سازمانی برای نظارت بر این تاسیسات ایجاد می شود که از پیش شرط های لازم (سخت گیری، فرهنگ و اصول اخلاقی و انضباط) برای مدیریت موثر فناوری قدرت هسته ای را برخوردار خواهند بود.

 

ساخت و راه اندازی نیروگاه هسته ای مورد، به 200 تا یک هزار پرسنل با تجربه کافی ( کاملا آموزش دیده با سه سال تجربه)، طیف وسیعی از مهارت ها( مهندسی هسته ای، حفاظت از تشعشعات، آمادگی برای وضعیت های اضطراری و ...) خواهد داشت.

 

الزامات حقوقی و مقرراتی نیز به 30 تا 50 نفر پرسنل دارای تخصص حرفه ای کافی برای استقرار، طراحی، تصدی گری، راه اندازی، آموزش، ایمنی، حفاظت و ... نیاز دارد. البته این وظایف لزوما بر عهده یک سازمان نخواهد بود. علاوه بر این، الزامات مربوط به شبکه برق، مدیریت زباله ها و نمک زدایی نیز وجود دارد.

 

جمهوری ترکیه: این کشور قریبا 30 درصد از بودجه تحقیقات و توسعه خود را به این امر اختصاص می دهد. دو راکتور تحقیقاتی در این کشور وجود دارد که نیروگاه 250 کیلو وات آن با 6 پرسنل فعال و نیروگاه 5 مگاواتی دوم در حال حاضر غیر فعال است.

 

علاوه بر موارد فوق، فرآوری سنگ معدنی اورانیوم (تاسیسات آزمایشی اورانیوم کوپروباسی)، تبدیل (تاسیسات آزمایشی سوخت هسته ای)، تولید سوخت (آزمایشگاه کاربردی هسته ای)، غنی سازی در سطح آزمایشگاه و آزمایشات مربوط به فرآوری در ترکیه انجام می گیرد.

 

9 مرکز تحقیقاتی دولتی بالقوه به تاسیسات قدرت هسته ای مرتبط می باشند. 15 دانشگاه به امر آموزش و تحقیق در این زمینه مشغول هستند. ارتباط قوی میان سازمان انرژی اتمی ترکیه TAEK با دانشگاهها وجود دارد. TAEK   نهاد نظارتی و مدیریتی انرژی هسته ای در ترکیه است.

 

پادشاهی عربستان سعودی: این کشور هیچ راکتور تحقیقاتی، تبدیلی یا غنی سازی ندارد. شبیه سازی راکتور هسته ای در دانشگاه ملک عبدالعزیز این کشور انجام گرفته است. برخی آزمایشات بالقوه مرتبط به بازفرآوری، معدن کاوی و فرز کاری نیز انجام شده است.

 

 استفاده از ایزوتوپ برای مصارف پزشکی از دیگر فعالیت ها در این رابطه است.( در سال 2001، 44 دوربین اشعه گاما در عربستان سعودی وجود داشت) سه موسسه تحقیقاتی ملی و 3 دانشگاه مرتبط به آموزش هسته ای در این کشور وجود دارد. 

 

بازرس کل سازمان انرژی انرژی اتمی در سال 2001 گفت که 14 سعودی با سطح دکترا در آنجا کار می کنند. تاریخ طولانی شکست طرح های تاسیسات انرژی هسته ای موجب شده این کشور سیستم نظارتی و مدیریتی نسبتا توسعه یافته ای داشته باشد.

 

در حال حاضر سه تاسیسات ترکیه تحت نظارت سازمان بین المللی انرژی هسته ای قرار دارد. ترکیه و آژانس بین المللی انرژی اتمی از سال 2001 سه پروژه فنی مرتبط به انرژی هسته ای در زمینه منابع انسانی، حفاظت فیزیکی و پیشگیری قاچاق، ایمنی هسته ای را آغاز کرده اند.

 

 AERI نهاد نظارتی و مدیریتی انرژی هسته ای عربستان سعودی در شهرک علمی و فناوری ملک عبدالعزیز قرار دارد.

 

این نهاد تجارب قبلی اندکی شامل برخی مطالعات آکادمیک در رابطه با محل استقرار تاسیسات انرژی هسته ای و حفاظت از تشعشات داشته است. شواهدی در خصوص فقدان فرهنگ ایمنی در این زمینه وجود داشته است. توافقنامه پادمان با عربستان هنوز اجرایی نشده است. یک طرح همکاری فنی بسیار کلی میان عربستان با آژانس بین المللی انرژی اتمی از سال 2001 وجود داشته است.

 

 ترکیه و عربستان، هر دو ظرفیت ساختاری کافی برای استقرار تاسیسات انرژی هسته ای را دارند. تولید برق ترکیه در سال 2006 معادل 5/40 گیگا وات تولید برق و عربستان 1/29 گیگا وات بود.

 

 اکثر کشورهای خاورمیانه شبکه های انتقالی برق کوچکتری دارند اگرچه توسعه شبکه ارتباطی برق در میان این کشورها موضوعی با اهمیت است. اطلاعاتی در خصوص ثبات شبکه های برق وجود ندارد.

 

کمبود برق را در عربستان سعودی به علت فقدان ظرفیت لازم دانسته اند و ترکیه نیز نرخ بالای اتلاف برق( 16 درصد) داشته است. هر دو کشور ترکیه و عربستان مقادیر کمی از زباله های دارای آلودگی کم را مدیریت می کنند. تاسیسات انباره ی فعلی عربستان سعودی اتاقی با حجم 40 متر مکعب است.

 

 نتایج تحقیقات انجام گرفته در سال 1997 نشان داد که مقادیر قابل توجهی عنصر رادیو اکتیو در سیستم فاضلاب داخلی آن کشور دفع شده است.

 

برنامه مدیریت زباله در ترکیه بسیار پیچیده تر بوده و عملیات مختلفی روی آن انجام می گیرد. به علاوه ترکیه تجربه مدیریت سوخت مصرف شده در راکتورهای تحقیقاتی خود را داشته است. شواهد اندکی وجود دارد که این دو کشور بصورت جدی در فکر راه کردن برنامه هسته ای باشند.

 

جمهوری عربی مصر: این کشور در زمینه انرژی اتمی از قابلیت فنی سطح بالایی برخوردار است. 2 راکتور هسته ای با 60 پرسنل دارد، و از یک تاسیسات نسبتا پیچیده تولید سوخت برخوردار می باشد. AEA (سازمان انرژی هسته ای مصر) دارای 850 پرسنل دانشگاه دیده بسیار ورزیده دارد.

 

بخش دانشگاهی آن نسبت به ترکیه اندکی ضعیف تر است اما چارچوب مدیریتی و نظارتی هسته ای مصر نسبتا جامع است. هرچند توان بازرسی و انتظامی این کشور نیاز به توسعه بیشتری دارد.

مصر پروژه های خاص همکاری فنی زیادی را ( 33 طرح از سال 2000) با آژانس بین المللی انرژی اتمی در جهت بهبود تمام جوانب برنامه هسته ای خود آغاز کرده است.

 

در خاتمه می توان گفت که ترکیه و مصر پایه فنی و نظارتی و مدیریتی نسبتا توانایی برای شروع طرح های تاسیسات انرژی هسته ای دارند. پایه فناوری آنها خیلی متفاوت از ایران نیست.

 

 در مصر تامین مالی طرح ها احتمالا عنصر محدود کننده در است. عربستان سعودی از موضع فنی و نظارتی و مدیریتی بسیار ضعیف تری کار را شروع می کند.در این کشور توسعه مهارت های فنی احتمالا عامل محدود کننده است.