مرز باریک توهین و انتقاد
مذاکره، امید، مخالفت؛ سه‌گانه‌ای در فضای سیاسی امروز ایران
دیپلماسی ایرانی: در پی دور نخست مذاکرات میان ایران و ایالات متحده در عمان، فضای سیاسی و دیپلماتیک کشور وارد مرحله‌ای تازه شده است؛ مرحله‌ای که اگرچه هنوز با ابهاماتی همراه است، اما نشانه‌هایی از گشایش و بازگشت عقلانیت به سپهر تصمیم‌گیری خارجی در آن قابل مشاهده است. کاهش محسوس التهاب در عرصه عمومی، رسانه‌ای و حتی بازارهای مالی، گواهی بر این تحول تدریجی اما مهم است. دیگر خبری از فضای پرتنش پیشین نیست؛ در عوض، زمزمه‌هایی از گفت‌وگو، امید و چشم‌اندازی ولو محتاطانه از آینده به نظر می‌رسد. گرچه این گفت‌وگوها به‌صورت غیرمستقیم انجام شده، اما نفس آغاز مذاکره، به‌ویژه پس از دوره‌ای از انسداد دیپلماتیک و بن‌بست ارتباطی، خود حامل پیامی استراتژیک است: اینکه ایران همچنان ظرفیت بازگشت به تعامل را دارد. این رویداد برای جامعه‌ای که مدتی است زیر فشارهای روانی، اقتصادی و دیپلماتیک قرار دارد، پیام‌آور روزنه‌ای از امید بوده، امیدی که هنوز شکننده است، اما در عین‌حال واقعی و قابل احساس است. در نگاه افکار عمومی، نوعی تغییر در افق دید نسبت به مناسبات جهانی شکل گرفته است. جامعه اگرچه همچنان محتاطانه به تحولات می‌نگرد، اما این‌بار منتظر نتیجه‌ای عملی است؛ نتیجه‌ای که بتواند نشانه‌ای ملموس از تغییر در مسیر سیاست‌ورزی باشد. البته این فضای تازه، بدون صداهای مخالف نیست. انتقادهایی از سوی برخی جریان‌های سیاسی و فکری شنیده می‌شود؛ جریاناتی که مذاکره با آمریکا را در ذات خود، همواره نامشروع می‌دانسته‌اند. اما باید توجه داشت که نفس وجود نقد، نشانه‌ای از پویایی اجتماعی است. اگر این مخالفت‌ها در چارچوب عقلانیت و دلسوزی برای منافع ملی بمانند، می‌توانند حتی به غنای مسیر مذاکرات کمک کنند. مشکل از آنجا آغاز می‌شود که مرز میان نقد و تخریب نادیده گرفته شود و سخنانی به میان آید که به انسجام ملی لطمه می‌زند. در چنین شرایطی، وحدت و هوشیاری در برابر تهدیدات بیرونی و رقابت‌های درونی، اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند. آنچه اکنون ضرورت دارد، تثبیت آرامش نسبی موجود و تلاش برای تبدیل آن به یک روند پایدار است. سه مؤلفه در این مسیر کلیدی‌اند: نخست، استمرار گفت‌وگو به‌عنوان راهبردی اجتناب‌ناپذیر؛ دوم، اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف برای جلب اعتماد عمومی؛ و سوم، توجه به مصالح کلان کشور، فراتر از منافع جناحی. تحقق این سه عنصر می‌تواند امید تازه دمیده‌شده در کالبد جامعه را به بار بنشاند و کشور را در مسیری معقول و متوازن قرار دهد. در راستای بررسی دقیق‌تر این فضا، پای سخن دو چهره در عرصه سیاست و امنیت ملی نشسته‌ایم؛ منصور حقیقت‌پور، نماینده ادوار و عضو اسبق کمیسیون امنیت ملی مجلس نهم و احمد بخشایش‌اردستانی، نماینده ادوار نهم و دوازدهم و عضو کنونی همین کمیسیون (امنیت ملی و سیاست خارجی)؛ آنچه از دل این گفت‌وگو برمی‌آید، نه‌تنها تحلیلی از شرایط موجود است، بلکه بازتابی از نبض تحولات روز در بستری از تجربه، تحلیل و چشم‌انداز است.
منصور حقیقت‌پور: اراده ملی و منافع کشور بر کارشکنی‌ها غلبه می‌کند
در پیوست آنچه گفته شد، منصور حقیقت‌پور هم طی گپ‌وگفتش با «شرق»، از ابعاد مختلف مذاکرات و چالش‌های آن سخن گفت و تحلیلی از وضعیت داخلی و خارجی ایران ارائه داد. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم با اشاره به اینکه این مذاکرات به‌طور طبیعی چالش‌های زیادی به همراه دارد، تأکید کرد که باید از تمام فرصت‌های دیپلماتیک استفاده کرد. به گفته‌اش، «مذاکرات هسته‌ای حتی اگر چالش‌های زیادی داشته باشد، می‌تواند در راستای حفظ منافع ملی و تقویت موقعیت ایران در سطح جهانی مؤثر باشد. اگر اراده‌ای جدی در این مسیر وجود داشته باشد، امکان موفقیت هم وجود دارد».
در ادامه، نماینده ادوار مجلس هرچند اذعان دارد که مخالفان داخلی و خارجی همیشه در تلاش هستند تا مذاکرات را پیچیده‌تر کنند، اما او باور و تأکید دارد که هیچ‌کدام از این کارشکنی‌ها نمی‌تواند روند مذاکرات را متوقف کند. این فعال سیاسی ادامه می‌دهد که «همیشه مخالفانی هستند که در هر مسیری سنگ‌اندازی می‌کنند، اما در نهایت، اراده ملی و منافع کشور بر این کارشکنی‌ها غلبه می‌کند». زمانی که درباره آینده مذاکرات و احتمال دستیابی به توافق پرسیده شد، حقیقت‌پور تصریح کرد «مخالفان داخلی و خارجی هیچ‌گاه دست از تلاش برای مختل‌کردن مذاکرات نمی‌کشند، ولی هیچ‌کدام از این تهدیدات نمی‌تواند تأثیری جدی بر تصمیم‌گیری‌های راهبردی کشور داشته باشد. به همین دلیل، باید به روند مذاکرات امیدوار بود و در همین مسیر پیش رفت».
در مورد تأثیر مذاکرات بر وضعیت اقتصادی کشور، این فعال سیاسی یادآور شد که «توافق در مذاکرات می‌تواند به کاهش فشارهای اقتصادی و تحریم‌ها کمک کند و اگر مذاکرات به یک توافق پایدار برسد، وضعیت اقتصادی کشور بهبود خواهد یافت. این چیزی است که در بازارها هم به وضوح مشاهده می‌شود. در واقع، تأثیرات مثبت مذاکرات قابل مشاهده است و این نشان‌دهنده این است که می‌توان به نتیجه مطلوب رسید». اما یکی از نکات مهمی که این نماینده ادوار مجلس به آن اشاره کرد، لزوم توجه به حمایت داخلی از روند مذاکرات بود و در این باره متذکر می‌شود «در این شرایط حساس جهانی، هرگونه اختلاف داخلی می‌تواند به ضرر منافع ملی تمام شود. همه ما باید از مذاکرات حمایت کنیم و اجازه ندهیم اختلافات داخلی به روند مذاکرات آسیب بزند».
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم همچنین درباره فشارهای خارجی به ویژه از سوی اسرائیل هم خاطرنشان کرد «ما در منطقه‌ای قرار داریم که همواره فشارهایی از سوی کشورهای مختلف به ایران وارد می‌شود، اما با دیپلماسی و هوشمندی می‌توان این فشارها را مدیریت کرد. ایران قادر است در برابر این فشارها با قدرت و استراتژی مناسب واکنش نشان دهد». در نهایت، استاندار پیشین به اهمیت حمایت همه‌جانبه از سیاست‌های دولت در عرصه دیپلماسی پرداخته و می‌گوید: «ما برای دستیابی به منافع ملی باید از یکدیگر حمایت کنیم و اجازه ندهیم که اختلافات داخلی بر تصمیمات راهبردی کشور تأثیر بگذارد. فقط با همبستگی داخلی می‌توانیم در سطح جهانی موفق باشیم».
احمد بخشایش‌اردستانی: نقد جایز است، توهین نه
برخلاف آنچه حقیقت‌پور درباره مواضع مخالف مذاکراه عنوان کرد، احمد بخشایش‌اردستانی در گپ‌وگفتش با «شرق»، فضای کنونی جامعه را نه دوقطبی، بلکه نشانه‌ای از پویایی و تحرک اجتماعی دانست. به باور نماینده مجلس دوازدهم، «در هر جامعه‌ای با وقوع یک رخداد یا شکل‌گیری یک پدیده، طبیعی است که گروه‌های مختلف دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشند. چنین وضعیتی نه تنها غیرعادی نیست، بلکه نشانه‌ای از زنده‌بودن جامعه است». از منظر این عضو کمیسیون امنیت ملی، «هم‌اکنون ممکن است بخشی از جامعه از وضعیت مذاکرات راضی باشند، در حالی‌که بخش از مردم هم نقدهایی نسبت به مذاکرات دارند». به گفته این استاد دانشگاه، «بخشی از این انتقادات ریشه در تجربیات قبلی مرتبط با برجام دارد؛ بخشی نیز از رویکردی برمی‌خیزد که مذاکره با قدرت‌های سلطه‌گر و زورگو را ذاتاً نادرست می‌پندارد. افزون بر این، برخی نگرش‌ها هم به باورهای فکری و رسوبات ذهنی نسبت به تعامل با جهان بازمی‌گردد».
به زعم بخشایش‌اردستانی، «جامعه‌ای سالم، جامعه‌ای یکدست و هم‌نظر نیست؛ بلکه جامعه‌ای است که گروه‌های متکثر در آن حضور داشته باشند تا از رهگذر تبادل آرا، پدیده‌های اجتماعی عمق پیدا کنند و قابل مدیریت شوند. در همین چارچوب، تیم مذاکره‌کننده‌ای که با مأموریت مشخص وارد گفت‌وگو شده، رکن اصلی تصمیم‌گیری است و در کنار آن، طبیعی است که سایر جریان‌ها نیز دیدگاه‌های خود را مطرح کنند. البته چنانچه این دیدگاه‌ها منطق و استدلال درستی داشته باشد، در روند مذاکرات مورد توجه قرار خواهد گرفت». علیرغم آنچه عنوان شد، این بهارستان‌نشین، نسبت به برخی اظهارنظرها خارج از دایره ادب انتقاد دارد و از نگاه این استاد دانشگاه، چنین سخنانی، نه در شأن فضای نقد سیاسی است و نه کمکی به اصلاح امور می‌کند. اردستانی ادامه می‌دهد که «باید موضع رهبری معیار قرار گیرد. همان‌گونه که امام علی(ع) تأکید کرده‌اند، نباید از رهبر جلوتر رفت یا عقب‌تر ایستاد. وقتی مقام معظم رهبری مجوز مذاکره را صادر کرده‌اند، هرگونه هجمه یا توهین به فرایند مذاکره، نه‌تنها فاقد مشروعیت سیاسی و اخلاقی است، بلکه می‌تواند به انسجام ملی نیز آسیب بزند. نقد باید وجود داشته باشد، اما در چارچوبی که به اعتبار کشور لطمه نزند».
درخصوص روند مذاکرات، فضای تحلیلی ارائه‌شده از سوی این نماینده مجلس دوازدهم، گویای نوعی خوش‌بینی نسبت به آینده است. به اعتقاد او، الگوی مذاکرات حاضر از نوع «برد-برد» تعریف شده و دو شاخص اصلی در آن وجود دارد؛ نخست، لغو تحریم‌ها که ایران خواستار آن است؛ و دوم، کنترل فعالیت‌های هسته‌ای با هدف عدم ساخت سلاح هسته‌ای که از سوی طرف مقابل (آمریکا) دنبال می‌شود. در ارزیابی‌های عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، «ایالات متحده نیز تلاش دارد از مذاکرات به عنوان فرصتی برای نشان‌دادن برتری سیاسی خود نسبت به دولت پیشین استفاده کند؛ به‌ویژه آنکه ترامپ به دنبال اثبات این نکته است که در گرفتن امتیاز موفق‌تر از دولت اوباما خواهد بود».
بخشایش‌اردستانی در ادامه به موقعیت اروپا در این معادله اشاره و تصریح می‌کند «اگر ایران وارد روند مذاکره نمی‌شد، کشورهای اروپایی بدون تردید سازوکار ماشه را فعال می‌کردند؛ زیرا در قبال تعلل در مذاکره، موضعی سخت‌گیرانه‌تر از آمریکا دارند». این بهارستان‌نشین به «شرق» خبر داد «پیش از سفر به عمان، مذاکره‌کنندگان دیداری با اعضای کمیسیون امنیت ملی داشتند و پس از بازگشت نیز، نشست مشترکی با حضور مذاکره‌کنندگان برگزار شد که در این جلسه، تخت‌روانچی گزارشی درباره روند گفت‌وگوها و محتوای مذاکرات ارائه کرد». آن‌طور که اردستانی از جلسه روز یکشنبه کمیسیون متبوعش (امنیت ملی) با معاون سیاسی وزارت خارجه (تخت‌روانچی) می‌گوید: «گویا بنابر گزارش‌ها، مذاکرات به صورت غیرمستقیم انجام گرفته و یادداشتی دوصفحه‌ای از سوی ایران به طرف عمانی ارائه شده تا به طرف آمریکایی تحویل داده شود و پاسخ آمریکا نیز به همین ترتیب دریافت شده و همه چیز در مسیر عادی پیش رفته است».
این استاد دانشگاه در تبیین فضای کلی مذاکرات، بر «تمایل جدی دو طرف برای ادامه روند گفت‌وگوها» تأکید دارد و در توضیحات بیشتر به «شرق» اطلاع داد که «هرچند در این دور اول (عمان)، بحث‌ها بیشتر شکل ظاهری مذاکرات را در بر می‌گرفت، اما در دور بعدی که در یکی از کشورهای اروپایی برگزار می‌شود، قرار است وارد جزئیات محتوایی و بحث تناظر امتیازات شوند». از نگاه عضو کمیسیون امنیت ملی، «شیوه مذاکرات، چه مستقیم و چه غیرمستقیم در اصل ماجرا تفاوتی ندارد؛ مهم آن است که اصل گفت‌وگو حفظ شود، همان‌گونه که کشورهای بزرگ نیز با وجود تضاد منافع، به مذاکره تن می‌دهند». در ادامه، به موضوع تبادل نامه‌ها میان ایران و ایالات متحده نیز پرداخته می‌شود. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که این نامه‌نگاری‌ها در فضایی محترمانه صورت گرفته، اما حاوی پیام‌هایی صریح و حتی تهدیدآمیز نیز بوده است. به اعتقاد بخشایش‌اردستانی، ایران با هوشمندی تلاش کرده پیام‌هایی راهبردی را از طریق این کانال دیپلماتیک منتقل کند. در پایان گپ و گفت «شرق»، به رویدادهای پیش‌رو اشاره شد که به ادعای این نماینده، سفر قریب‌الوقوع چهارشنبه این هفته رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به تهران از جمله مهم‌ترین تحولات آینده نزدیک خواهد بود و قرار است در این سفر، آژانس آخرین ارزیابی خود از سطح غنی‌سازی و میزان پایبندی ایران به تعهدات فنی را ارائه کند تا برپایه آن، درخصوص ادامه مسیر مذاکرات تصمیم‌گیری شود./شرق
نظر شما :