روابطی که غم‌بار است

چشم انداز سیاست خارجی دولت چهاردهم با کشور ترکیه

۲۵ تیر ۱۴۰۳ | ۰۹:۰۰ کد : ۲۰۲۷۱۳۲ نگاه ایرانی خاورمیانه
علی سعادت آذر در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: سیاست خارجی ایران در قبال ترکیه به شدت امنیتی شده؛ فاقد مکانیسم های شتابدهنده اقتصادی، قاچاق زده و گلوگاه فرار سرمایه های ملی است. صحبت از دامنه این ناکارامدی ها در قبال ترکیه بسیار است که نیازمند نگارشی طولانی است؛ چه تلاش می شود تیتر وار به آنها بپردازم. حجم تجارت و موازنه تجاری ایران و ترکیه در دو دهه گذشته از ۲۲ ملیارد دلار به زیر ۴ ملیارد دلار رسیده است. البته همین ۴ ملیارد دلار هم گزافه گویی و آمار سازی است و بیشترین سهم این اعداد و ارقام مربوط به اقتصاد قاچاق است. ضمن آنکه اقتصاد قاچاق به ورشکستگی اقتصادی بسیاری از واحدهای تولیدی و ظهور نوکیسه های اقتصادی در حاشیه مرز منجر شده است.
چشم انداز سیاست خارجی دولت چهاردهم با کشور ترکیه

نویسنده: علی سعادت آذر، مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد مسایل ترکیه

دیپلماسی ایرانی: مقدمه ای کوتاه عرض می کنم؛ یکی مهمترین چالش های اساسی جمهوری اسلامی چالش سیاست خارجی است. اگر بپذیریم سیاست خارجی پیگیری منافع ملی یک کشور در محیط بین المللی است آنگاه اگر بگوییم که ایران کشوری فاقد سیاست خارجی است بیراه نگفته ایم‌؛ چرا که کمتر هدفی در آن با رویکرد منافع ملی مورد پیگیری است.

ضمن آنکه سیاست خارجی جمهوری اسلامی، گروگان نهادهای داخلی بیشماری است که آن را فلج و ناکارآمد کرده است. این حوزه ی بسیار مهم تحت تاثیر گروه های فشار، نهادهای دینی، گروه های نظامی و افراد متنفذ و ده ها عامل دیگر است. بگذریم؛ در این مقال حرف بسیار است. در نتیجه دستگاه دیپلماسی ایران تقریبا شبیه به یک "اداره مسافرت خارجی برای عده ای آسایش طلب" شده تا یک نهاد بازیساز.

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال همسایگان راهبردی و مهم، به ویژه ترکیه، ورشکسته تر از آن است که در کلان سیاست خارجی عرض کردم.

سیاست خارجی ایران در قبال ترکیه به شدت امنیتی شده؛ فاقد مکانیسم های شتابدهنده اقتصادی، قاچاق زده و گلوگاه فرار سرمایه های ملی است. صحبت از دامنه این ناکارامدی ها در قبال ترکیه بسیار است که نیازمند نگارشی طولانی است؛ چه تلاش می شود تیتر وار به آنها بپردازم.

همان طور که ذکر شد روابط دو کشور تحت تاثیر برداشت هایی امنیتی از دو کشور (بیشتر از طرف ایران) است. دستگاه سیاست خارجی ایران از نظرات مغرضانه ایران شهری های افراطی مملو بوده که هر مسئله کوچکی را در ۴۵ سال گذشته به افترای "پان" منور کرده اند و سیگنال های منفی را به طرف مقابل فرستادند.

به جای آن که با رویکردی فرهنگی به اشتراکات زبانی ده ها ملیون ایرانی به عنوان فرصت و پل روابط دو کشور بپردازند، سلطه نیروهای امنیتی از یک سو و ایرانشهری‌های افراطی آن را به خاکستر تبدیل کرده است.

ضمن آنکه رفتار دو کشور در قبال گروه های تروریستی منطقه ایجاد شکاف های عمیقی را باعث شده که گاه به اندازه یک قطع روابط پیش رفته است.

به جای این که مرزهای دو کشور مرزهای اقتصادی و فرهنگی باشد، امنیتی و سیاسی است. دیوارکشی مرزهای های ایران توسط ترکیه گواه این ادعاست.

هر تحلیلگری هم دم از فضای فرهنگی و زبانی و اشتراکات زیستی دیگر، در این روابط بزند محکوم است به "پان بودن".

حجم تجارت و موازنه تجاری ایران و ترکیه در دو دهه گذشته از ۲۲ ملیارد دلار به زیر ۴ ملیارد دلار رسیده است. البته همین ۴ ملیارد دلار هم گزافه گویی و آمار سازی است و بیشترین سهم این اعداد و ارقام مربوط به اقتصاد قاچاق است. ضمن آنکه اقتصاد قاچاق به ورشکستگی اقتصادی بسیاری از واحدهای تولیدی و ظهور نوکیسه های اقتصادی در حاشیه مرز منجر شده است.

درحالی که طرف ترکیه ای بیشترین تلاش را برای دور زدن برخی تحریم ها نیز انجام داده است اما روابط دو کشور روابطی اقتصاد محور نیست.

سالانه مبالغ و رقم های هنگفتی ارز از کشور به سمت ترکیه سرازیر می شود اول با مقاصد توریستی است و استانبول که چه عرض کنم شهر مرزی وان تبدیل به مفری برای مردم شده تا ابتدایی ترین حقوق و آزادی های فردی را در آنجا دنبال کنند و دوم خرید ملک و سرمایه گذاری های ایرانیان در این کشور برای اخذ اقامت، پاسپورت یا کسب درآمد است.

چالش مهم دیگر در روابط ایران و ترکیه، کادر به غایت ضعیف و ناتوان سیاسی ایرانی مستقر در سفارت آنکاراست. پیشینه همین سفیرمان را در ترکیه مطالعه کنید و صادقانه به هشتاد ملیون ایرانی گزارش دهید که سفیر چه قابلیت هایی در قبال ترکیه دارد؟ چه شناخت و دانشی دارد؟ چه کرده است؟

البته که قبلی ها هم اینگونه بودند و به جز مواردی استثنا؛ هیچ کدام از آنها قابلیت پیگیری منافع کشور در ترکیه را نداشتند. به عنوان فردی که سال ها این حوزه را مطالعه کردم و ۴ سال در کمسیون اقتصادی دو جانبه بودم عرض می کنم که تراز تجاری ۴ ملیارد دلاری ایران ترکیه برای جمعیتی قریب به ۲۰۰ ملیون نفر در دو سوی مرز؛ از شرم آور هم شرم آورتر است.

هزاران ایرانی در خاک ترکیه زندگی می کنند. موج اول مهاجرت ایرانیان به ترکیه از شهرهای ترک نشین ایران شروع شد اما اکنون موضوع کمی متفاوت است و همه شهروندان ایرانی به این کشور تردد دارند و انحصار ارتباطی به شهر یا منطقه خاص وجود ندارد.

البته که نمی توان از نقش مافیای اقتصادی در ایجاد انحصارهای تجاری هم غافل شد.

ترکیه کشوری مسلمان است که اشتراکات فرهنگی و اجتماعی بسیاری با ایران دارد که در حوزه های سیاسی منافع بسیاری می توان تعریف و بازتعریف کرد، کشوری با بیش از ۸۰ ملیون جمعیت و زیرساخت های ارتباطی گسترده می تواند به یکی از فرصت های مهم سیاست خارجی ایران تبدیل شود.

پس از انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری در ایران و انتخاب فردی از شهر ارومیه (استان آذربایجان غربی) پیام اردوغان برای توسعه روابط دوکشور در کنار حسن همجواری می تواند، محرک اشتیاق فردی آشنا به مرزهای ایران و ترکیه نیز باشد. رئیس جمهوری از مرزی ترین و البته بین المللی ترین استان کشور و با شناخت عمیق از وضعیت اسفناک فعلی روابط منطقه ای.

ابتدا باید از مرزهای دو کشور امنیت زدایی کرد؛ مشکلات فریز شده گروه های تروریستی را یک بار برای همیشه حل و فصل کرد و روابط اقتصادی فرهنگی را جایگزین تنش های امنیتی و سیاسی کرد.

جایگزینی نخبگان سیاسی آشنا به مسائل ترکیه نیز گره گشا خواهد بود. حضور ترکیه در مجامع مهم منطقه ای و بین المللی، تقابل این کشور با اتحادیه اروپا، پل ارتباطی غرب و شرق بودن این کشور، دین و زبان مشترک، زیرساخت های ارتباطی ترکیه و ده ها مورد دیگر؛ همگی فرصت هستند اما برای سیاست خارجی با رویکرد منافع ملی، نه اداره مسافرت های خارجی که وزیرش بعد از ۸ سال اعتراف کرد سهمی در آن نداشته؛ که البته نداشته است.

کلید واژه ها: ترکیه ایران و ترکیه ترکیه و ایران تجارت ترکیه و ایران روابط ایران و ترکیه روابط اقتصادی ایران و ترکیه علی سعادت آذر دولت چهاردهم همسایگان همسایگان ایران سیاست خارجی ایران سیاست خارجی


( ۱۸ )

نظر شما :

خسرو ۲۵ تیر ۱۴۰۳ | ۱۱:۰۹
در ایران یکصد سال پیش به اشتباه ، مبنای ملت سازی را دشمنی با ترکها و عربها قرار دادند(در حالی که دشمن تاریخی ایران که قسمت‌های زیادی از ایران را جدا کرد و ایرانیان زیادی را کشت روسیه بود ) و این اشتباه باکم و زیادش امروز هم دنبال می‌شود که بر خلاف منافع ملی ایرانیان است چون میلیونها نفر ترک ایرانی در همه ایران زندگی می‌کنند که درصد بزرگی از سیاسیون و نظام یون و اقتصادیون را تشکیل می‌دهند اعراب اسلام را به ایران ارزانی داشتند و بطور کلی بیش از سی کشور مسلمان ترک و عرب در اطراف ایران وجود دارند دوستی و همکاری با کشورهای ترک و عرب باید هدف استراتژیک ایران باشد نه ابزار تاکتیکی --- اشتباه در ملت سازی ، موجب وهن و تنفر اقوام ایرانی شده است این با اصلاح موارد نژادپرستانه موذیانه در کتابهای درسی و ... برنامه ریزی صادقانه انجام پذیر است نه شعار
کوروش داریوش راده ۲۵ تیر ۱۴۰۳ | ۱۳:۲۵
آفرین مقاله خوبی بود ولی الان احسان موحدیان ناراحت می شود. گناه داره. از این مقالات منتشر نکنید. از انتخاب پزشکیان ناراحته و این مقاله هم قلب مهربانش را فشار می دهد.
معلم ۲۵ تیر ۱۴۰۳ | ۱۵:۰۹
اایرانشهرری ها چشم دیدن هیچ کس رو ندارند ولو به قیمت نابودی ایران عزیز
یاسین ۲۵ تیر ۱۴۰۳ | ۲۲:۲۵
حالا شما فقط بجای کوبیدن ایران و خودتحقیری از عدم تلاش های ترکیه هم بگو. چرا ترکیه راه اهن خودشو به ایران متصل نمیکنه ؟ ها؟
چمران ۲۶ تیر ۱۴۰۳ | ۰۹:۱۴
در دهه شصت ناگهان تمام لباس فروشیها در سراسر ایران بویژه تهران پر از منسوجات ترکیه شده بود و در نتیجه تمام کارخانهای پارچه بافی و ریسندگی در تمام کشور یکی بعد از دیگری ورشکسته شده و سدها هزار کارگر از کار بیکار. کارخانجات بافندگی و ریسندگی بهشهر، یزد، اصفهان، قائمشهر با سابقه چندین ساله از دور خارج شده و یا زیان ده شدند. آیا اینها همه نتیجه 22 میلیارد تجارت با ترکیه توسط کسانی که خود را همزبان با ترکیه دانسته و ترکیه میعادگاه و کعبه آنانست، نبوده است. یک بلوچ یا گیلانی و مازندرانی و یا فارس چه زبان و مذهب مشترکی با باشندگان آناتولیا که به دروغ ودسیسه انگلیس ابلیس ترکیه نامیده شده است دارد؟ مگر ما که ترکی نمی دانیم مردم ایران نیستیم؟! ایران بایستی با پیشه نمودن سیاست موازنه منفی رابطه اش را با اروپا متعادل نماید.
حبیبی ۲۶ تیر ۱۴۰۳ | ۰۹:۳۱
بسیار درست و بجا نوشتید ولی خیلی مختصر بود و راه حل دقیقی ندادید. اینکه دولت جدید باید چه اقدامات را در این خصوص دنبال کند.
عباسی ۲۶ تیر ۱۴۰۳ | ۰۹:۳۴
مواردی که نویسنده محترم گفتند درست است ولی واقعیت امر این است که تحریم های ایران و عدم پذیر اف ای تی اف نیز ضربه اساسی را به مبادلات تجاری ایران و ترکیه زده است. دور زدن تحریم ها هم به صورت نهادمند و قانونمند انجام نمی شود و همانطور که نویسنده گفته باعث ایجاد رانت و سواستفاده کاسبان تحریم شده است
خداپرست ۲۶ تیر ۱۴۰۳ | ۱۱:۱۵
رویکرد دولت چهاردهم در تنظیم مناسبات با ترکیه، قفقاز و آسیای مرکزی که در دولت های قبلی یا مغفول مانده و یا با بی تدبیری منحرف شده (البته در دولت شهید رئیسی و وزارت شهید امیر عبداللهیان سعی در بهبود فضای منفی بوجود آمده شد.) باید تمرکز بر منافع مشترک با ترکیه و این کشورها باشد که یکیاز اصلی تریم اقدامات باید تعامل با ساختاری به نام سازمان کشورهای ترک زبان باشد و به جای مقابله یا انکار موجودیت واقعی این ساختار ایران باید با این سازمان همکاری و حتی در صورت تصویب مجلس عضویت ناظر در این سازمان باشد که در این صورت فضای منفی به وجود آمده بین ایران با ترکیه، جمهوری آذربایجان و .... بسیار تعدیل و مثبت خواهد شد.
حسن ۲۶ تیر ۱۴۰۳ | ۱۵:۵۰
در پاسخ به یاسین و چمران: 1- ترکیه قطعا" از اتصال راه اهن خود با ایران استقبال می کند و الان هم متصل است. 2- شکست صنعت پوشاک ایران در مقابل واردات ترکیه به توسعه مناسبات با ترکیه بر نمی گردد بلکه به سیاست اشتباه کشور در این صنعت مربوط می شود. الان خیلی از مراودات در این زمینه واردات پوشاک نیست بلکه سرمایه گذاری مشترک است بسیاری از کالاهای ترکیه که الان در ایران بفروش می روند در خود ایران با کارگر، مهندس و خیط ایرانی تولید می شود. سرمایه و برند از ترکیه است. در ضمن کی گفته واردات پوشاک از ترکیه را فقط ترکهای ایران انجام می دهند؟ این مسائل اصلا ربطی به ترک و فارس ندارد صحبت پول و سود در میان است و هر کسی بتواند این کار را می کند.
مهدی ۲۶ تیر ۱۴۰۳ | ۱۵:۵۶
با خواندن این نویسه الان علی پانترکه سر از پا نمیشناسه در ایران چیزی به نام ترک وجود ندارد ، آنچه هست آذری های ایران هستند که زبان و فرهنگ شان با ترکان اناتول کاملا متفاوت است و برای ارتباط نیاز به مترجم دارند ، پروژه انگلیسی کشورهای ترک همانند دالان جعلی زنگزوره که محکوم به شکست هست
ایرانی ۲۶ تیر ۱۴۰۳ | ۱۶:۱۰
در حسن نیت ترکیه همین بس که باعث نابودی کشور همسایه ی خودش سوریه شد، اصلا بحث ترکیه از ترک بودن و اسلامیت جداست ترکیه بازوی ناتو در منطقه است همون طور که در حمله به عراق به کمک امریکا اومد در حمله به افغانستان در حمله به لیبی ، ولی به هر حال ایجاد مناسبات با همسایه امری ضروریست ، ولی بدبینی امنیتی ایران به ترکیه ریشه در واقعیت دارد ، راستی چرا از ترکیه نمی پرسین که دیوار برای چه کشیدی
قربانی ۲۷ تیر ۱۴۰۳ | ۰۰:۰۹
با سلام بخشی از صادرات ترکیه به ایران صادرات مجدد کالاهای اروپایی بود و متقابلا واردات نفت از ایران و صادرات به اروپا و ..که مورد تحریم های شدید آمریکا قرار گرفت ترکیه راه حل های تاکتیکی اقتصادی را به راه حل های استراتزیک ترجیح می دهد . چون ناتوان است
سعید هاشمی ۲۷ تیر ۱۴۰۳ | ۰۱:۰۶
رهبری انقلاب در دیدار سال گذشته (اردیبهشت ا۴۰۲) با مسولان وزارت خارجه و سفرا بر اهمیت سیاست خارجی و دیپلماسی سیاسی بسیار تاکید کردند و اینکه یکی از راه حل های اساسی مشکلات کشور همین حوزه ی سیاست خارجی ست! مساله ی وجود و تربیت نیروی متخصص، کارآمد، دلسوز نظام و کشور در این عرصه را که به عنوان نماینده ی مردم ایران در عرصه ی بین الملل حضور دارند، امری بسیار مهم و حیاتی شمردند!
کوروش ۲۷ تیر ۱۴۰۳ | ۰۴:۴۶
دولت ما کلا ناکارآمد است. ولی طرف مقابل هم با پشتیبانی از داعش، با سد زدن روی سرشاخه های دجله و فرات و ارس، با شکایت‌های گازی، با پشتیبانی از ادعاهای سرزمینی باکو علیه ایران و مرز ایران و ارمنستان، با حمایت از پانترکیسم، با نشان دادن نقشه های توران بزرگ و ... ضربه های زیادی به رابطه دو کشور وارد کرده است. برای خیلی از کشور تنها یک مورد از این ها کافی است تا قطع رابطه کنند و به نظر می‌رسد ایران صبر و بردباری نشان داده است. بنابراین طرف مقابل اگر بیشتر مقصر نباشد کمتر هم نیست.
ناشناس ۲۷ تیر ۱۴۰۳ | ۱۰:۱۴
سیاست دولت شهید ریسی همکاری و افزایش مراوده سیاسی اقتصادی فرهنگی و اجتماعی با کشورهای همسایه بوده است و اتفاقا اولین سفر ریسی اجلاس سازمان همکاری‌های شانگهای (کشور فارسی زبان)تاجیکستان بود ،اما در خصوص عضویت در کشورهای ترک زبان ایران عملا با نگرش قومیتی و زبانی نژادی پان‌ترکیسم مخالف است و با سردمداران این نگرش تروریستی در عراق و سوریه جنگ میکند ،ایران به مدد تاریخ فرهنگ و تمدن نیاز به ملت سازی نداشته است ولی کشورهای ترک اقماری شوروی و کشورهای عربی خارج شده از تجزیه عثمانی نیاز به ملت سازی داشتند که هر دو آنها مبنا را بر قومیت و نژاد و زبان گذاشتند و شروع به دستبرد به مشاهیر ( نظامی ،مولاناو...)آداب رسوم ( شب یلدا ،نوروز و...)و فناوری ( بادگیر ،اسیاب بادی و...)ایرانی کردند پانترک هستید حداقل واقعیت و انصاف رعایت کنید در منابع درسی همین کشورها از دشمنی به تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران ( مانند باکو)به وفور یافت میشود اگر ایران سرزمین مادری تان است که عملا نیست حداقل سکوت کنید ،فضای منفی که ترکیه و باکو علیه ایران به وجود آوردند هیچگاه تعدیل نمی شود تا زمانیکه ایران از بین رود وجود ایران یعنی سدی در برابر تمامیت خواهی پان‌ترکیسم و تا نابودی ایران این دو کشور آرام و قرار نخواهند داشت
واقع‌نگر ۲۷ تیر ۱۴۰۳ | ۱۵:۲۵
می دانم نویسنده با تایخ مناسبات ایران و ترکیه آشنا نیست یا تغافل می کند. از مسایل دوران عثمانی در عصر قاجار نه صفویه و معاهدات ارزروم و مساله قطور و آرارات عصر پهلوی تا راه آهن پل قطور ایران که بیش از نیم قرن است به وان متصل است اما ترکها آن را به راه آهن سراسری خود متصل نکردند تا به امروز و مواضع ضد ایرانی پرتکرار ترکیه از جمله در مساله کریدورها
ناشناس ۳۰ تیر ۱۴۰۳ | ۲۰:۳۲
باز آب در لانه مورچگان ایرانشهری و فاشیست افتاد!
آبتین ۰۱ مرداد ۱۴۰۳ | ۰۱:۴۶
شما ایران را متهم میکنید که با خودش را به آب و آتش نمی‌زند که با کشوری که از دو تفکر مسموم پانترکیسم و داعش حمایت کرده و می‌کند رابطه سطح بالا داشته باشد؟ عجب!