گسست اتحادیه اروپا توهم است/جنگ فرسایشی اوکراین ادامه خواهد یافت

گفت وگو از: ابوالفضل پازوکی، پژوهشگر علوم سیاسی در دانشگاه ایالتی دورتموند

دیپلماسی ایرانی: اتحادیه اروپا روزهای سختی را تجربه می کند. جنگ اوکراین، صعود جریان‌های پوپولیست و دست راستی افراطی، رقابت چین و امریکا و توجه کمتر واشنگتن به آتلانتیک و تمرکز بیشتر بر پسفیک، و همچنین تشدید اختلافات درونی اعضا بر سر پرونده های گفته شده در کنار بحران مهاجرت همگی سبب شده است تا این اتحادیه خود را در یک بزنگاه مهم تاریخی ببیند. آینده این اتحادیه چه خواهد شد؟ آیا بحران‌های گفته شده سبب خواهد شد تا اعضای این اتحادیه به اتخاذ سیاست‌های سخت مجبور شوند. در این رابطه گفت وگویی اختصاصی با پروفسور متیوس کورتمن، استاد علوم سیاسی در دانشگاه ایالتی فنی دورتموند انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

همان طور که می دانید، جنگ اوکراین، خونین ترین و گسترده ترین جنگ در خاک اروپا بعد از جنگ جهانی دوم است. با گذشت بیش از دو سال از آغاز آن آیا چشم انداری برای صلح یا آتش بس بین طرفین وجود دارد یا اینکه درگیری ها به مناطق دیگر اروپا هم خواهد کشیده شد؟

به نظر من، تا جایی که دو طرف به این درک و فهم نرسند که پایان درگیری ها چه قدر می تواند به منافع ملی‌شان کمک کند ما همچنان شاهد درگیری ها خواهیم بود. شواهد و قرائن حاکی از آن است که متأسفانه دو طرف جنگ بر ادامه آن تا نیل به اهداف استراتژیک شان مصر هستند. به عبارت دیگر، جنگ به احتمال زیاد چند سال دیگر هم ادامه خواهد یافت. همچنین، باید نقش کلیدی بازیگران خارجی همچون قدرت های غربی در حمایت از اوکراین برای ادامه جنگ هم از یاد نبرد؛ چراکه در صورت توقف این دست حمایت ها از سوی قدرت‌های غربی همچون آمریکا، اوکراین چاره ای جز دراز کردن دست صلح به سوی روسیه نخواهد داشت. 
نکته ای دیگری که مایل هستم در اینجا بدان بپردازم، این است که آینده سیاسی رئیس جمهور پوتین نیز تا حدود بسیار زیادی وابسته به سرنوشت این جنگ است و پیروزی در این میدان می تواند آینده سیاسی وی و متحدانش در هیئت حاکمه روسیه را تضمین کند. بنابراین، پوتین خود را برای یک نبرد فرسایشی آماده کرده است.

جمهوری فدرال آلمان پس از جنگ جهانی دوم به طور کلی سیاست خارجی اقتصاد محور و دوستانه ای را تا قبل از جنگ اوکراین در صحنه منطقه ای و بین المللی دنبال می کرد. اما با آغاز درگیری ها در اوکراین، سیاست خارجی آلمان نیز دستخوش تحولات مهمی شده است. نظرتان پیرامون اثر جنگ اوکراین و روسیه بر سیاست خارجی آلمان چیست؟

همان طور که صدراعظم شولس در مصاحبه ای جنگ اوکراین را نقطه عطفی در سپهر سیاست خارجی آلمان توصیف کرد، من نیز با این توصیف کاملا همراه و همدل هستم به طوری که می توان سیاست خارجی برلین را به عصر قبل از جنگ و پس از جنگ اوکراین تقسیم کرد. همان طور که شما در پرسشتان به درستی اشاره کردید، برلین قبل از این جنگ یک نوع سیاست همکاری اقتصادی برای ایجاد نوعی از وابستگی متقابل اقتصادی که بتواند ضامن صلح در قاره سبز باشد پیگیری می کرد. از همین رو، خانم آنگلا مرکل، صدراعظم سابق آلمان، قراردادهای متعدد اقتصادی با روسیه را نهایی کرد تا رقابت این دو کشور رقیب ذیل همکاری های اقتصادی که منافع مادی بسیاری برای هر دو طرف داشته باشد، محدود و قابل کنترل باشد. اما جنگ اوکراین پایانی بود بر این دکترین سیاست خارجی آلمان.

بی شک، آلمان یکی از کشورهای مهم و تعیین کننده در اتحادیه اروپاست و نوع نگرش و کنش آن می تواند بر سیاست خارجی اتحادیه تاثیرات ژرف بگذارد. از همین رو، رئیس جمهور اشتانمایر اخیرا نگرانی برلین از گسترش اختلافات بین اعضا بر سر مسئله اوکراین را اعلام داشته است. به نظر شما در صورت ادامه یافتن جنگ، دامنه این اختلافات می تواند آنطوری زیاد شود که گسست عمیق بین اعضا را باعث شود؟

به نظر من، سطح این اختلافات آنقدر نیست که بتواند باعث ایجاد رویارویی استراتژیک بین اعضا شود. البته این به معنای نبود برخی نظرات متفاوت در سطح اعضا نیست، به طور مثال مجارستان و یا اسلواکی نگاه کمی متفاوتی به این درگیری دارند. حتی ایتالیا، تحت رهبری ملونی. او حتی قبل از انتخاب به عنوان نخست وزیر از ضرورت مذاکره و به رسمیت شناختن دغدغه ها و منافع مسکو سخن می گفت. اما با این وجود، اتحادیه توانسته است تا یکپارچگی و همصدایی خود در قبال این جنگ را حفظ کند.

تا چه میزان سیاست خارجی آلمان به طور ویژه و اتحادیه اروپا، به طور کلی تحت تاثیر رویکرد ایالات متحده در قبال جنگ اوکراین است؟

ببنید به طور کلی، چه آلمان و چه اتحادیه اروپا بازیگران مستقل در سطح روابط بین الملل هستند اگر چه آمریکا مهمترین متحد راهبردی اتحادیه اروپاست. متحد استراتژیک بودن به معنای تحت سلطه قرار گرفتن و یا از بین رفت سیاست و منافع مستقل نیست. نکته ای که باید در نظر داشت این است که مرکزیت آتلانتیک در روابط بین الملل کم رنگ شده و جای خود  را به پسفیک داده است. در حال حاضر، دغدغه اصلی و استراتژیک آمریکا معطوف به این منطقه و رقابتی است که با چین دارد و اروپا دیگر از آن اهمیت سابق در نزد واشنگتن برخوردار نیست. کشورهای اروپایی با این  واقعیت در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ به طور کامل آشنا شده اند. حتی انتخاب فردی همچون بایدن هم نتوانست رویکرد کلی واشنگتن را تغییر دهد. بنابراین، اتحادیه اروپا مسئول تشخیص منافع و نوع رویکردهایش در قبال این جنگ است. سخنان چندی پیش امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه مبنی بر ضرورت استقلال این اتحادیه درزمینه سیاست خارجی و دفاعی موید همین امر است.

انتخابات پارلمانی اروپا اوایل ماه ژوئن برگزار خواهد شد، نظرتان پیرامون این انتخابات و مسائل مربوط به آن همچون بحران مهاجرت چیست؟

همان طور که شما در پرسش تان مطرح کردید، یکی از مباحثی که این انتخابات را تحت شعاع خود قرار داده موضوع مهاجرت است که افتراق آرای گسترده ای را میان اعضا و احزاب دامن زده و رشد چشمگیر احزاب پوپولیستی را باعث شده است. اما با توجه به ساختار پیچیده و هیبریدی اتحادیه و توازن قوای فعلی می توان این طور پیش بینی کرد که احزاب طرفدار اتحادیه بیشترین آرا را از آن خود کنند و احزاب پوپولیستی نمی توانند در حال حاضر تغییرات استراتژیکی را به وجود آورند.

بی شک، شکل گیری اتحادیه اروپا پس از جنگ ویرانگر جهانی دوم، نمونه ای از یکی از موفق ترین اتحادیه های منطقه‌ای با مشارکت قدرت‌های اصلی و فرعی است که توانسته است تا کشورهایی که به طور تاریخی در حال نزاع و کشمکش با یکدیگر بودند را به متحد سیاسی و اقتصادی تبدیل کند. نتیجه این همکاری ها هم چیزی جز ثبات و رفاه اقتصادی برای اعضا نبوده است. اما با توجه به روند تحولات دو دهه اخیر، به طور ویژه برگزیت، که آهنگ سریع هم گرفته بسیاری از صاحب‌نظران و کارشناسان مسائل اروپا را به این باور سوق داده که موجودیت آن در درازمدت به شدت در خطر است. شما با این نگرانی ها تا چه میزان موافق هستید؟

صادقانه، من زیاد با این نظرات که مبتنی بر خطر فروپاشی اتحادیه است هم دل نیستم. شما اگر به تاریخ اتحادیه رجوع کنید خواهید دید همیشه سخن از فروپاشی و شکست اتحادیه در زمانی نه چندان دور بوده اما دهه ها گذشته و اتحادیه همچنان پابرجاست، علی رغم همه مشکلات و تنگناها. در برگزیت شما ببینید که انگلستان چه قدر از لحاظ اقتصادی متحمل ضرر شد. الآن افکار عمومی این کشور را تحلیل کنید تا ببنید کدام طرف بیشتر ضرر کرد اتحادیه اروپا یا بریتانیا؟! 

این بدین معناست که جناب عالی به آینده این اتحادیه امیدوار هستید؟

کاملا همین طور است، و ما نه تنها گسست در اتحادیه را شاهد نخواهیم بود بلکه کشورهای بیشتری به این اتحادیه خواهند پیوست.

در حال حاضر مهمترین کشمکش و نزاع در عرصه روابط بین الملل مربوط به رقابت بین دو ابر قدرت یعنی چین از یک سو و آمریکا از سوی دیگر است. رویکرد و جایگاه اتحادیه اروپا در  این نزاع چیست؟

این طور به نظر می رسد که پیرو افزایش رویکرد استقلال گرایانه اتحادیه اروپا در عرصه روابط بین الملل، این اتحادیه در تلاش است تا به عنوان سومین قدرت و قطب پس از چین و آمریکا مطرح شود. اتحادیه اروپا اهرم های قدرتمند اقتصادی برای بازیگری به عنوان سومین قطب را دارد اما یکی از بزرگترین موانع پیش روی اتحادیه اروپا نبود قدرت منسجم سیاسی و تا حد زیادی نظامی است. از یاد نباید ببریم که هدف اولیه شکل گیری اتحادیه همکاری های اقتصادی بود – برای فهم بیشتر به شکل گیری جامعه اروپایی به توافقات مربوط به زغال سنگ و فولاد به عنوان اولین اتحاد که سنگ بنای اتحادیه اروپایی امروز را گذاشت بنگرید – و از همین جهت است که اعضا استقلال سیاسی و نظامی خود را تا حد زیادی حفظ کرده اند. همین امر وضعیت عدم انسجام سیاسی لازم و کافی برای ایفای چنین نقشی در عرصه روابط بین الملل را موجب شده است. حال باید دید که آیا این اتحادیه می تواند در سال های آتی با وجود مشکلات گفته شده در قامت نیروی سوم ظاهر شود یا خیر.