شورای امنیت و مداخله بشردوستانه جنگ در غزه

نویسنده: نرگس خان گل زاده سنگرودی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: حملات متجاوزانه و ضدبشردوستانه رژیم صهیونیستی در نوار غزه یکی از مسائل و معضلات مهم روابط بین‎الملل در عصر کنونی است که به وجدان بشریت و حیثیت ذاتی انسانی خدشه اساسی وارد کرده است. در واقع گستردگی این حملات و وخامت اوضاع و ژرفای نقض آشکار مبانی حقوق بشری به گونه ای است که مداخلات جدی بشردوستانه را می‎طلبد. 

ابتدا به این موضوع پرداخته می‎شود که مداخله بشردوستانه چیست و متصدی اجرای آن در بحران غزه چه کشورها و نهادهایی است؟ و این کشورها یا نهادها به چه اقداماتی برای تحقق حقوق بشر و اعاده صلح و امنیت در این منطقه مبادرت می ورزند؟ تعریفی که از مداخلات بشردوستانه ارائه شده متفاوت است؛ طبق فرهنگ واژگان حقوق بین‎الملل امروزه مداخله بشردوستانه عبارت است از مداخله زورمدارانه یک کشور در کشور دیگر به منظور حمایت از افرادی که حیات‎ شان در معرض تهدید و رفتارهای غیرانسانی است در اینجا حقوق اساسی بشر و به ویژه حق حیات مورد تاکید است و دایرة‎المعارف حقوق بین‎الملل نیز مداخله بشردوستانه را این‎گونه تعریف کرده است؛ استفاده از زور توسط یک دولت علیه دولت دیگربه منظور حمایت از جان و آزادی اتباع دولت دیگر که یا نمی خواهد یا نمی تواند این اقدام را انجام دهد.

در زمینه مداخله بشردوستانه در حقوق بین ‎الملل سنتی کشورها به طور یکجانبه متصدی تحقق مداخلات بشردوستانه بودند که این مهم طبق دکترین حاکمیت و عدم مداخله در امور داخلی کشورها با موانعی رو به رو بود اما دو مورد استثناپذیر بود؛ مداخله در حمایت از اتباع در خارج از کشور و هم‎چنین مداخله بشردوستانه در حمایت از اتباع دولت‎ های دیگر. 

در حقوق بین ‎الملل معاصر مفهوم مداخله بشردوستانه تحول یافت و دیگر کشورها متصدی اعمال مداخلات بشردوستانه نیستند و امروزه شورای امنیت تنها متصدی مداخلات بشردوستانه است؛ به عبارتی طبق ماده 39 از فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد در صورت هر گونه اقدام متجاوزانه یا تهدیدی علیه صلح شورای امنیت می‎تواند مداخله کند. 

شایان ذکر است که در زمینه مداخله بشردوستانه تنها شورای امنیت حق مداخله دارد و هرگونه اقدام توسط سایر کشورها یا سازمان ‎های بین ‎المللی یا منطقه ‎ای حتی اگر اخلاق مدارانه قلمداد شود، بر اساس اصل عدم مداخله مورد محکومیت دیوان بین ‎المللی دادگستری و سایر مجامع قضایی قرار می‎گیرد؛ به عبارتی ایفای نقش گسترده برای حفظ صلح و امنیت بین ‏الملل از رهگذر اقدامات قضایی، اقدامات پیش دستانه، قانون‎گذاری و... در صلاحیت انحصاری شورای امنیت سازمان ملل متحد است. 

غزه در ماه ‎های اخیر مورد حمله متجاوزانه اسرائیل قرار گرفته به گونه ‎ای که اگر حقوق بشر و اقدامات بشردوستانه سازمان ملل به طور جدی محقق نشود حق حیات تمامی ساکنین این منطقه مورد تهدید جدی قرار می‎ گیرد. در خصوص بحران غزه پس از ماه ‎ها جنگ، 10عضو غیردائم شورای امنیت قطعنامه آتش بس را تنظیم کردند که همه اعضای دائم شورای امنیت آن را تایید کردند و ایالات متحده آمریکا نیز پس از وتو کردن سه قطعنامه گذشته، این بار رای ممتنع داد و در نهایت این قطعنامه به تصویب رسید. قطعنامه فوق‎الذکر خواستار آتش بس فوری بین اسرائیل و گروه فلسطینی حماس در غزه و آزادی فوری و بی ‎قید و شرط اسرا و در نهایت آتش بس پایدار شده است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز اظهار داشت که شورای امنیت قطعنامه‎ایی در مورد غزه که خواستار آتش بس فوری و آزادی بی‎قید و شرط گروگان‎ها را تصویب کرده و تصریح کرد که قطعنامه مذکور باید اجرا شود و عدم اجرای آن نا بخشودنی است. لیندا توماس گرینفیلد، نماینده ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل اظهار داشت که با همه بخش‎ها قطعنامه موافق نبوده‎ اند و به همین دلیل به آن رای ممتنع داده‎ اند وی هم‎چنین مدعی شد که حماس دلیل تاخیر در تصویب قطعنامه آتش بس است چرا که اگر ماه‎ها پیش اسرا را آزاد می‏کرد، آتش بس زودتر تصویب می شد. به جز موضع حمایتی و جانبدارانه آمریکا از اسرائیل، سایر کشورها به صراحت به لزوم اجرا شدن قطعنامه و ضرورت پایبندی به اصول حقوق بشردوستانه تاکید کردند. 

آنچه در مورد روال مداخله بشردوستانه توسط شورا امنیت صادق است شامل این مهم می شود که ابتدا صدور قطعنامه و دستور آتش بس و سایر شیوه‎های دیپلماتیک در دستور کار قرار می‎گیرد و اگر این اقدامات مکفی نباشد – مانند بحران‎های سومالی، رواندا، بوسنی و هرزگوین – آنگاه شورای امنیت نیروهای حافظ صلح را روانه می‏کند تا ضمن توقف خشونت، صلح وامنیت را اعاده کنند و صرفا به این هدف بشردوستانه و نه اقداماتی فراتر از آن مبادرت ورزند. ایتالیا و شماری از سایر کشورها عضو سازمان ملل خواستار روانه کردن نیروهای حافظ صلح به نوارغزه بوده‎اند.

در نهایت در صورت ادامه بحران و تجاوزات در غزه سناریو احتمالی شورای امنیت روانه کردن نیروهای حافظ صلح به این منطقه برای اعاده صلح و تحقق اصول بشردوستانه خواهد بود چرا که جامعه بین ‎الملل به درستی این نقض فاحش حقوق بشر را درک کرده و نسبت به آن واکنش جدی نشان خواهد داد.