از اضطراب بروکسل تا انبساط خاطر مسکو

دیپلماسی ایرانی: در حالی که عرصه بین الملل با چند چالش و بحران ویرانگر دست و پنجه نرم می کند توجه بسیاری از تحلیلگران به تاثیر نتیجه انتخابات نوامبر 2024 آمریکا معطوف است و این عقیده وجود دارد که پیروزی احتمالی ترمپ تغییرات شگرف و غیرقابل پیش بینی در عرصه بین الملل موجب خواهد شد. شواهد موجود حکایت از آن دارد که با ادامه روند کنونی بخت و اقبال ترامپ برای ورود مجدد به کاخ سفید از رقبای جمهوری خواه و دمکرات بالاتر است.

افزایش احتمال بازگشت دونالد ترامپ به رهبری آمریکا بر اساس آخرین نظرسنجی ها باعث ایجاد احساسات نگران کننده و حتی کابوس در اروپا، به ویژه در شرق قاره سبز و همچنین در اوکراین و احتمالاً امید در مسکو می شود. بر کسی پوشیده نیست که چند ویژگی خاص از جمله گرایش‌های انزواطلبانه جمهوری‌خواهان ترامپ، روحیه معامله‌گری، درک نادرست از اهمیت روابط خوب با متحدان، حتی تهدید به خروج از ناتو یا تهدید به عدم اجرای تعهدات ایالات متحده اگر هر کشور اروپایی عضو ناتو مورد حمله روسیه قرار می گرفت و غیره موید موضوع فوق الذکر است. در عین حال صرفاً شخصیت غیر قابل پیش بینی  خودشیفته  ترامپ نیز  دلهره های کاملاً تاریکی برای برخی از رهبران اروپایی ایجاد می کند که در نتیجه شروع به صحبت در مورد دفاع از اروپا بدون حمایت  آمریکا کرده‌ و برخی دیگر، مانند ماکرون، حتی در حال بررسی اعزام نیروهای زمینی به اوکراین هستند که بلافاصله باعث ایجاد غوغا در میان متحدان شده است.

واقعیت این است که برخی تغییرات و اتفاقات در جهان آثار بسیار گسترده و متنوعی دارند مثلا اختراع مارک زاکربرگ از سویی عمیقاً رابطه و تعامل اجتماعی را تغییر داده و مراکز اقتدار را جابه جا کرده و احزاب سنتی را با چالش های اساسی مواجه کرده و از طرف دیگر تخصص را تضعیف کرده و مهمتر از آن تا حد زیادی موجب تغییر در نقش رهبران سیاسی شده است. 

با همه این احوال همچنان نقش رهبران سیاسی بویژه کشورهای قدرتمند در ریل گذاری و مدیریت تحولات بین المللی و تنظیم روابط بین رقبای مهم و صاحبان قدرت نظامی و اقتصادی تعیین کننده است.

در مورد شخصیت ترامپ حرف و حدیث های زیادی وجود دارد که به برخی اشاره شد و موضوع مهمتر این که در مورد این شخصیت نفرت جدی وجود دارد. روشی که او سعی کرد نتایج رای گیری 2020 را باطل کند به رهبران سیاسی قاره سبز نشان داد که او برای دموکراسی، نهادها و حقیقت حداقل احترام قائل است. 

همچنین اروپا و بویژه رهبران ناتو نگران روابط نزدیک ترامپ با پوتین، شی یا اردوغان و غیره هستند. 

در عین حال که با روی کار آمدن او، شکاف های ایدئولوژیک در ایالات متحده نه تنها می تواند گسترش یابد، بلکه برای دموکراسی داخلی و جهانی هم خوب نخواهد بود. 

البته نگرانی از شخصیت ترامپ به پوتین هم سرایت کرده است. او چندی پیش در پاسخ به این سوال که او کدام یک از این دو، بایدن و ترامپ، را به عنوان رئیس جمهوری آمریکا ترجیح می دهد، پاسخ داد که بایدن، زیرا ترامپ غیرقابل پیش بینی تر است، اگر چه گفته شده که پوتین به کمپین انتخاباتی ترامپ که باید بیش از حد با پوتین و روسیه مرتبط به نظر نرسد، پاسخ مثبت داده است. اما این که صرف نظر از آنچه پوتین فکر می‌کرد، حقیقتی وجود دارد – حتی اگر اطلاعات کافی در مورد سبک رهبری ترامپ در دوره اول وجود داشته باشد – غیرقابل پیش‌بینی بودن او یک واقعیت است و این امر برای متحدان وی ناخوشایند است، اما برای مخالفان نیز بسیار دشوار است.

اواسط ماه گذشته نشست وزرای دفاع ناتو برگزار شد که علاوه بر موضوعات جدی از جمله اوکراین و جنگ اسرائیل و حماس، موضوع دیگری نیز مطرح شد و آن بحث هزینه های دفاعی کشورهای عضو بود. در صورت انتخاب مجدد ترامپ به ریاست جمهوری، چه باید کرد تا با ترامپ مقابله کرد. البته همین نگرانی بر مباحث رهبران سیاسی و نظامی اروپا و ایالات متحده در کنفرانس امنیتی مونیخ 2024 حاکم بوده است چرا که  اروپایی‌ها با وحشت به نظرسنجی‌ها نگاه می‌کنند و ترامپ را جلوتر از بایدن در ایالت‌های کلیدی می‌بینند و تعجب می‌کنند که در چهار سال آینده چگونه با این مرد برخورد خواهند کرد. 

برای درک بهتر نگرانی اروپا کافی است به اذعان یکی از نزدیکان سابقش اشاره کنیم. جان بولتون، رئیس اسبق شورای امنیت ملی ترامپ در کتاب خود فاش می کند که ترامپ نه تنها نسبت به ائتلاف بدبین است، بلکه کاملاً خصمانه است. به طور کلی، ترامپ در دوران ریاست جمهوری خود ثابت کرده که نسبت به همه اتحادهای سیاسی – نظامی ایالات متحده بدبین است. او نه اتحاد با ژاپن را دوست داشت، نه از اتحاد با کره جنوبی که می خواست نیروهای آمریکایی را خارج کند و نه اتحاد دیگری که ایالات متحده باید در آن پول، نیرو و تجهیزات نظامی کمک کند. اما ناتو هدف اصلی است. به گفته بولتون، ترامپ در مقطعی اعلام می‌کرد که من پیاز یخ‌زده به ناتو نمی‌دهم و چندین بار اعلام می‌کرد که می‌خواهد آمریکا را از ائتلاف حذف کند. 

به هر حال باید پذیرفت که به غیر اندک رهبران سیاسی در چهار گوشه جهان، ذهنیت خوبی در مورد آمدن مجدد ترامپ وجود ندارد و در سطح بالای معادلات ژئوپلیتیک سیاسی و اقتصادی بیشترین نگرانی متوجه رهبران اتحادیه اروپایی و ناتو است. 

البته نباید فراموش کرد که همین هفته پیش ویکتور اوربان، نخست وزیر مجارستان با سفر غیر رسمی خود و بدون پذیرفته شدن از سوی بایدن به دیدار ترمپ رفت و طرفین از یکدیگر به تفصیل تمجید کردند. 

نکته پایانی این که حضور مجدد ترامپ در کاخ سفید بر سلسله تحولات خاورمیانه، بحران غزه و نوع تعامل و تقابل واشنگتن و تهران تاثیر شگرفی خواهد داشت که هوشیاری لازم رهبران کشورهای منطقه را می طلبد.