شکست سخت اسرائیل از غرور خام خود

دیپلماسی ایرانی: در طرف اسرائیلی، این یک ناکامی سیستمی کامل بود. اسرائیلی ها به این عادت کرده بودند که با استفاده از ابزارهای پیچیده جاسوسی شان، دقیقا و با جزئیات بدانند فلسطینی ها سرگرم چه کاری هستند. آنها دیوار بسیار پرهزینه ای میان غزه و جوامع اسرائیلی این سوی مرز کشیده بودند. اطمینان داشتند که حماس از انجام یک حمله عمده بازداری شده؛ اینکه حماس جرات این کار را ندارد چرا که در هم کوبیده خواهد شد، چرا که فلسطینی ها هم رو در روی حماس می ایستند که موجب یک جنگ تازه شده است. همچنین اسرائیلی ها باور داشتند که اکنون حماس در حال و هوای دیگری است: بر یک آتش بس درازمدت تمرکز کرده است که هر دو طرف آن از یک تدبیر "زندگی کن و بگذار زندگی کنند" بهره می برند. روزانه حدود 19 هزار کارگر فلسطینی از غزه به اسرائیل می رفتند و این به اقتصاد غزه کمک می کرد و یک منبع مالیاتی هم بود.

اما روشن شد که همه اینها یک فریب بزرگ بود. این است که مردم شوکه شده اند و همانند یازدهم سپتامبر 2001، این احساس وجود دارد که "چگونه ممکن است یک گروهی که اسرائیل و متحدانش آن را تروریستی می دانند، بتواند چنین کاری انجام دهد؟ چطور ممکن شد که آنها جامعه اطلاعاتی قدرتمند اسرائیل و نیروهای دفاعی توانمند آن را شکست دهند؟" ما فعلا پاسخ خوبی برای این پرسش ها نداریم اما اطمینان دارم که بخشی از دلایل این رخداد، به یک غرور (خام) باز می گردد. این باور اسرائیلی ها که صرف وجود نیرو و قدرت، بازداری حماس را موجب می شود و اینکه اسرائیل نیازی به چاره کردن مشکل درازمدت ندارد.

در پاسخ به این سوال که "چرا حماس دست به این نوع حمله زد و منطق راهبردی آن چیست؟" من تنها می توانم گمانه زنی کنم. کاملا صادقانه بگویم که خود من هنوز در شوک هستم اما فکر می کنم که باید بافت و زمینه کنونی را در نظر بگیرید. جهان عرب در حال کنارآمدن با اسرائیل است. عربستان سعودی درباره عادی سازی با اسرائیل سخن می گوید. ایالات متحده آمریکا به عنوان بخشی از این توافق، به اسرائیل فشار می آورد که امتیازاتی به حکومت خودمختار فلسطینی – دشمن حماس – بدهد. بنابراین حماس و حامیان ایرانی اش فرصتی دیدند تا کل این فرایند را مختل کنند که به نظر برای هر دوی آنها عمیقا تهدیدکننده بود.

من باور ندارم که حماس از دستورات ایران پیروی می کند اما فکر می کنم که آنها هماهنگ عمل می کنند و نفع مشترکی در مختل کردن روندی دارند که در جریان بود و از حمایت بالایی هم در میان جمعیت های عرب برخوردار می شد. ایده شان این بود که آن رهبران عربی را که با اسرائیل صلح کرده یا می خواستند صلح کنند، شرمنده کنند و ثابت کنند که حماس و ایران، کسانی هستند که می توانند شکست نظامی را به اسرائیل تحمیل کنند.

به محض آن که مسئله فلسطین در کانون توجه قرار گیرد، عرب های اطراف خاورمیانه شاهد خواهند بود که سلاح های آمریکایی در دستان اسرائیلی ها، شمار بزرگی از فلسطینیان را می کشد. این یک واکنش بسیار قدرتمند تولید می کند و رهبرانی همچون محمد بن سلمان، مایل به ایستادن در برابر این مخالفت نیستند. برای چنین کاری، او نیاز دارد که برخیزد و به مردم خودش بگوید که "راهش این نیست. روش من، برای فلسطینی ها دستاوردهای بسیار بیشتری از روش حماس دارد که فقط مشکل تولید می کند!" به نظرم انتظار این مقدار جسارت از یک رهبر عرب، آن هم در هنگامه چنین بحرانی، یک انتظار بیش از حد است.

در پاسخ به این سوال که "چه گزینه هایی برای اسرائیل وجود دارد؟" باید بگویم که اسرائیلی ها پنج بار دیگر هم در چنین شرایطی قرار گرفتند و یک دفترچه راهنمای روشن دارند. آنها نیروهایشان را بسیج می کنند، از هوا حمله می کنند و به غزه آسیب می رسانند. تلاش می کنند تا رهبری حماس را فلج کنند و اگر این کار برای توقف راکت اندازی حماس و پذیرش گفت وگو برای آزادی گروگان ها کفایت نکرد، سپس به نظرم باید منتظر یک حمله همه جانبه به غزه باشیم. در حال حاضر، این گزینه دو مشکل دارد: یکی اینکه اسرائیل در یک منطقه شدیدا پرجمعیت خواهد جنگید و بنابراین اعتراض بین المللی علیه تلفات شهروندان که توسط اسرائیل و با سلاح های فن آوری پیشرفته آمریکایی حاصل می شود، موج محکومیت را علیه اسرائیل و آمریکا برخواهد گرداند و فشار بر اسرائیل برای توقف حمله را افزایش می دهد. دوم اینکه اگر اسرائیلی ها در یک جنگ تمام عیار پیروز شوند، در آن صورت حاکم غزه خواهند بود و باید به سوال هایی پاسخ دهند: چطور باید از اینجا خارج شویم؟ چه زمانی خارج می شویم؟ به سود چه کسی عقب می کشیم؟ یادمان باشد که اسرائیلی ها یک بار در سال 2005 از غزه عقب کشیدند و نمی خواهند دوباره به آنجا برگردند.

بنیامین نتانیاهو بسیار از جنگ حذر دارد. بسیار محتاط است که جنگ های همه جانبه سر نگیرد. بنابراین به نظرم ترجیح وی، نیروی هوایی است تا حماس را به اندازه کافی تنبیه کند تا با آتش بس و سپس گفت وگو برای بازگرداندن گروگان ها موافق کند. به عبارت دیگر بازگشت به همان وضع پیشین: این چیزی است که وی تلاش می کند بدست آورد. او تلاش خواهد کرد از نفوذ آمریکا، مصر و قطر برای توقف حماس استفاده کند. اگر این نتیجه نداد، که تردید دارم نتیجه بدهد، بعد به سراغ دیگر گزینه ها خواهد رفت.

تردید من به این دلیل است که حماس می خواهد اسرائیل را وادار به تلافی گسترده کند تا منازعه تشدید شود: یک خیزش در کرانه غربی، حملات حزب الله، یک شورش در اورشلیم. به عبارت دیگر، حماس همراستای هیچ واکنشی از اسرائیل عمل نخواهد کرد که هدفش بازگشت به وضع پیشین باشد. هنگامی که بحث تشدید مطرح است، طرفی را که باید بیشتر از همه مراقبش باشیم، حزب الله است. اگر آمار کشتار فلسطینی ها افزایش یابد، حزب الله برای پیوستن به ماجرا وسوسه می شود. آنها 150 هزار راکت دارند و می توانند آن را بر سر شهرهای اصلی اسرائیل بریزند و این کار به یک جنگ تمام عیار نه تنها درغزه بلکه درلبنان هم منجر خواهد شد و در چنین هنگامه ای، همه درگیر خواهند شد.

در سوی دیگر، عربستان، مصر، اردن و نیز کشورهایی که توافق های ابراهیم را با اسرائیل امضا کرده اند – امارات و بحرین – همگی نفع خود را در آرام کردن اوضاع و حصول آتش بس می بینند چرا که هرچه این وضعیت طولانی تر شود، کارشان در حفظ روابط با اسرائیل دشوارتر می شود.

در پاسخ به این سوال که "آیا بی ثباتی سیاسی کنونی در اسرائیل، بر روند تصمیم گیری در این کشور تاثیر می گذارد یا نه؟" به نظرم این مسئله در حال حاضر در حاشیه است. این یک بحران عمیق با اجزایی تاکنون ناشناخته است و نخست وزیر با یک مشکل واقعی روبه روست نه تنها در دفاع از شهروندان بلکه در فرار از مقصرشناخته شدن به خاطر آنچه رخ داد. و نمی دانم چگونه می تواند از پس این کار برآید. او ناچار است راهی برای خلاص کردن خود در گذر این منازعه پیدا کند. او نمی تواند اجازه دهد که تندروها، راست های افراطی ائتلافش، سیر رخدادها را دیکته کنند چرا که آنها اسرائیل را به جاهای بسیار بد می کشانند. بنابراین نتانیاهو یا باید آنها را مهار کند، که تا به امروز قادر به این کار نبوده است، یا آنها را از ائتلاف بیرون کند. یئیر لاپید، رهبر جناح مخالف، امروز به او پیشنهاد پیوستن به یک دولت اضطراری محدود را داده است که شامل حزب لیکود نتانیاهو، حزب لاپید و حزب بنی گانتز می شود. شاید نتانیاهو این پیشنهاد را به عنوان راهی برای به حاشیه راندن تندروها، نمایش مسوولیت پذیری و همبستگی ملی کشور ببیند.

اینکه حمله حماس تقریبا در پنجاهمین سالروز حمله غافلگیرانه اعراب به اسرائیل در سال 1973 رخ می دهد (جنگ یوم کیپور)، نکته قابل توجهی است و تصادفی هم نیست. یادمان باشد که برای عرب ها، جنگ یوم کیپور، یک پیروزی تلقی می شد. مصر و سوریه به غافلگیرکردن ارتش اسرائیل موفق شدند، به عبور از کانال سوئز و پیشروی در بلندی های جولان موفق شدند تا جایی که بسیاری از اسرائیلی ها فکر کردند که کار اسرائیل تمام است. همچنین، گرچه در انتها، اسرائیل در آن جنگ غلبه کرد، پیروزی روزهای نخست آن جنگ، هنوز هم در جهان عرب جشن گرفته می شود. اینکه حماس، پنجاه سال بعد، بتواند نشان دهد که قادر به انجام همان کار است، جایگاهش در جهان عرب را به شدت تقویت می کند و چالش عظیمی برای کشورهایی است که رهبرانشان در این پنجاه سال با اسرائیل صلح کرده اند. همچنین قابل توجه است که حماس یک دشمنِ بسیار متفاوت است. در سال 1973، انور سادات، رهبر مصر، جنگ با اسرائیل را برای انجام صلح با اسرائیل نیاز داشت. حماس برای نابودی اسرائیل – یا تلاش برای تضعیف آن – دست به حمله زده است. حماس هیچ علاقه ای به صلح با اسرائیل ندارد.

این غرور خامی بود که موجب شد اسرائیلی ها در سال 1973 به این باور برسند که شکست ناپذیرند و ابرقدرت خاورمیانه اند و چون قدرتمند هستند، دیگر نیازی نیست نگرانی های مصر و سوریه را در نظر بگیرند. همین غرور، در سال های اخیر هم خودش را نشان داد حتی در شرایطی که کسانی به اسرائیلی ها می گفتند که اوضاع در رابطه با فلسطینی ها، قابل دوام نخواهند بود. آنها فکر می کردند که همه چیز را در کنترل دارند اما اکنون همه این تصوراتشان دود شده همانطور که در 1973 شد. حالا باید با این شرایط کنار بیایند.

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11