چرا اردوغان همچنان می درخشد؟

نویسنده: ولی اله زرگری، کارشناس سیاسی

دیپلماسی ایرانی:

مقدمه:

انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی ترکیه در ۱۴ مه ۲۰۲۳ (۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲) برگزار شد، دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در ۲۸ مه ۲۰۲۳ با حضور دو نامزد ریاست جمهوری که بیش‌ترین رای را کسب کردند بین رجب طیب اردوغان و قلیچدار اوغلو برای تعیین رئیس‌جمهوری برگزار شد. مشارکت ۸۸٫۴۸ درصدی مردم ترکیه در این انتخابات بالاترین میزان مشارکت در تاریخ انتخابات ترکیه بوده است.

در این انتخابات مجموعا بیش از ۶۴ میلیون نفر در ترکیه واجد شرایط رای دادن هستند که از این میزان حدود ۳ میلیون ۷۰۰ هزار نفر را اتباع خارج نشین این کشور تشکیل می دهند.

انتخابات ریاست جمهوری به شکل کنونی از زمانی آغاز شد که اردوغان و حزب عدالت و توسعه دست به همه پرسی تغییر قانون اساسی و تبدیل ترکیه از نظام سیاسی پارلمانی به ریاستی زد؛ در سال ۲۰۱۸ اردوغان و حزبش در این همه پرسی پیروز شده و دوران ریاست ۵ ساله جدید وی آغاز شد. این نخستین بار در طول 22 سال گذشته و حکومت بی رقیب اردوغان و حزبش است که کاندیدای حزب مخالف توان رقابت جدی را به دست آورده است. 

حزب عدالت و وتوسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در انتخابات دوم نوامبر 2002 با کسب 34 درصد آرای شهروندان ترکیه به حزب حاکم این کشور تبدیل شد. در انتخابات بعدی در 22 ژوئیه 2007 همین حزب با نزدیک به 47 درصد آرا، قدرت خود را تثبیت کرد تا در 12 ژوئن 2011 میزان آرای خودش را به 50 درصد برساند و این امر همچنان ادامه دارد؛ این وضیعت به طورطبیعی تا 5 سال آینده ادامه خواهد داشت.

حتی اگر در انتخابات 14 می 2023 هم اکثریت اش را از دست می داد باز هم یکی از  بزرگترین احزاب  سیاسی این کشور می توانست در سپهر سیاسی این کشور به ایفای نقش بپردازد.

اهمیت نقش حزب عدالت و توسعه در حیات سیاسی این کشور، زمانی  مشخص می شود که می دانیم در مقطعی عمر متوسط حکومت‌ها در ترکیه 17 ماه بوده و حکومت های مستعجل یک ماهه را هم تجربه ترکیه است.

سئوال اصلی این است که راز ماندگاری حزب عدالت و توسعه در راس این کشور چیست؟ و چرا همچنان، پس از 22 سال این حزب عدالت و توسعه است که در سپهر سیاسی ترکیه دراوح می درخشد؟

سابقه تاریخی انتخابات در ترکیه

میزان سیاسی بودن جامعه ترکیه، سابقه طولانی انتخابات و دست به دست شدن اقتدار حکومتی از سوی صندوق رأی امری عادی در ترکیه است. در این کشور حتی احزابی که به دنبال کودتای نظامی موافق اراده ضمنی کودتاگران به حاکمیت می‌رسیدند در یک انتخابات بعدی براحتی از حاکمیت عزل می‌شدند مانند: انتخابات ترکیه در دهه 1960.

محافظه‌کاری جامعه ترکیه

جامعه ترکیه صفات مؤمن و محافظه‌کار را با خود دارد، نکته مهم این است که این ایمانداری و محافظه‌کاری چه تأثیری در رفتار انتخاباتی جامعه 85 میلیونی ترکیه دارد و اردوغان چه مقدار از موفقیت سیاسی شگرف خود و حزبش را مدیون این محافظه‌کاری است.

سابقه تاریخی نشان داد که نجم الدین اربکان بعنوان پدر جنبش بازگشت به خویشتن اسلامی در ترکیه هرگز نتوانست میزان آرای خودش در انتخابات را به 22 درصد برساند. (21 ممیز 4 درصد در انتخابات 24 ماه دسامبر 1995) باید بخاطر داشت که نجم الدین اربکان تنها یک سیاستمدار محافظه‌کار مسلمان نبود بلکه دکترای رشته مکانیک با سابقه تحصیل و کار در صنایع اتوموبیل‌سازی آلمان داشت و در ترکیه نیز ابتکارات موفقی برای توسعه صنایع کشور به کار بسته بود. نکته دیگر، آنکه، درجه محافظه‌کاری جامعه ترکیه در همه دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه و در همه زمینه‌ها، سیر نزولی داشته است. ولی موفقیت های اردوغان و حزبش با اشاره به رأی دادن از سر محافظه‌کاری و تعصب دینی حتما بخشی از واقعیت است اما به تنهایی نمی‌تواند اقتدار 21 ساله یک حزب در کشور متلاطمی مثل ترکیه را توضیح دهد.

رای دهندگان ثابت

حزب عدالت و توسعه دارای یک فشر رأی دهنده ثابت است که مثل طرفداران متعصب یک تیم فوتبال، در هر هوایی طرفدار حزب و رهبر محبوب خود هستند. ارقام مربوط به انواع انتخابات و رفراندوم‌ها از 21 سال گذشته، این مدعا را تأیید می‌کند.

حزب عدالت و توسعه به مراتب کمتر از هر حزب دیگر ترکیه، از حمایت ایدئولوژیکی و بیش از هر حزب دیگری، متکی به آرای حمایتی براساس دستاوردهای مادی و رفاه عمومی است. 

آزادی انتخابات، دانش رأی دهندگان و وجود آلترناتیو برای دادن رأی

داشتن حق رأی به معنی قطعی بودن نتیجه انتخابات به نفع دموکراسی و توسعه نیست و نمونه‌های تاریخی رأی دادن مردم به آلترناتیوهای جنگ طلب و نژادپرست کم نیست. 

ترکیه از نیمه دهه 1940 دارای انتخابات چند حزبی بوده و منهای موارد مداخله نظامیان در امور دولتی، سرنوشت اقتدار سیاسی در مرکز و ایالتها و شهرها از طریق ریخته شدن آرای مردم به صندوق‌های رأی تعیین شده است. از نظر تخصیص بودجه دولتی به احزاب اپوزیسیون و امکان تمرین مدیریت سیاسی و اجرایی در مقام حزب اپوزیسیونی در این کشور وجود داشته است. 

نبود انسجام در میان اپوزیسیون ترکیه

این ادعا قبل از همه چیز، نشانی از پیچیدگی دموکراسی و نیاز دموکراسی به حداقلی از مجریان و مدیران لایق است و الا نه داشتن حق انتخاب به معنی انتخاب "درست" و نه به معنی انتخاب شایسته‌ترین‌ها و نه وجود درایت در میان انتخاب کنندگان به معنی تضمین وجود تیم‌هایی از شایستگان در امر اداره کشور است.

بود و نبود توانایی کافی برای اداره کشور در میان اوپوزیسیون امروزی ترکیه، موضوعی محل اختلاف در فضای سیاسی ترکیه امروز است. اما بدیهی است که اگر کسی به حزب حاکم رأی می‌دهد به معنی عدم اعتماد وی به توانایی رهبری کشور از سوی اوپوزیسیون است.

هرچند در اهمیت، بودن در اپوزیسیون و کار از پایین برای رسیدن به رأس هرم قدرت، قابل چشم پوشی نیست. 

چرا آراء حزب عدالت و توسعه بیشتر است؟

کارسازمانی و توجه به افکار عمومی، در نظر داشتن حساسیت های فکری و نظری درجامعه ترکیه، برانگیختن احساسات ملی و میهنی ترکیه و از همه مهمتر حضور رهبری قاطع در راس حزب عدالت و توسعه  را می توان از عوامل مهم در گرایش بیشتر و اقبال عمومی آن دید.  

به جرات می توان ادعا کرد که کسانی که به آقای رجب طیب اردوغان رأی می‌هند، موارد زیر را بیشتر مد نظر دارند:

- شخصیت کاریزماتیک شخص آقای اردوغان، در مقابل سایر رقبا.

- اولویت اول، تامین امنیت است. بزرگ نمایی توانمندیهای نظامی و دفاعی کشور در ایام تبلیغات انتخاباتی در این راستا ارزیابی می شود. 

- سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه، در مقابل سیاست های اعلامی اپوزیسیون منسجم تر و مورد اقبال افکارعمومی کشور است.

- شخص آقای اردوغان و حزب عدالت و توسعه بیش از حد بر کارت‌ برنده احیای غرور ملی مانور داده‌اند. (از خوابگاه های دانشجویی یا اوتوبان، قطار سریع‌السیر تا صنایع نظامی و فضایی)

- مدیریت، هنرمندانه افکار عمومی جامعه.

- عامل اسلامگرایی در جامعه ای که اکثریت آن مسلمان هستند.

اردوغان بعد ازحل و فصل بحران پناهجویان با اتحادیه اروپا، جنگ روسیه – اوکراین را تبدیل به یک فرصت کرده است. با وتوی عضویت سوئد روابط خود را هم با غرب و هم روسیه ادامه داده، با بهره گیری از کارت پناهجویان جلوی انتقادات احتمالی اروپا را سد کرده خود را در داخل کشور به عنوان لیدری که دنیا را رهبری می کند، نشان می دهد.

نهایت اینکه، باخت احزاب مخالف، حزب حاکم در انتخابات پارلمان ملی ترکیه که همزمان با انتخابات ریاست جمهوری بود، موجب افزایش بیشتر طرفداران آقای اردوغان در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری شد، چرا که آنها با از دست دادن اکثریت مجلس ملی، برنامه هایی که برای اعمال فشار بر ایشان در نظر گرفته بودند، نقش بر آب شد.

حزب عدالت و توسعه و اقتدار کاریزماتیک رجب طیب اردوغان، ابدی نخواهد بود و بخصوص اگر ترکیه بعداز اردوغان، بتواند سر و سامانی به اقتصاد و امر مهم توسعه کشور بدهد، اقتدار این حزب و رهبر آن به درازا خواهد کشید. می توان اذعان داشت که  دو عامل،  ناتوانی اپوزیسیون در بازی سیاسی و مهارت‌های رجب طیب اردوغان در سخنوری و بازی قدرت، در کنار یکدیگر این طول عمر بی‌سابقه در تاریخ انتخابات ترکیه را موجب خواهند شدند.

حالا آقای رجب طیب اردوغان به مدت ۵ سال دیگر فرصت دارد تا با حمایت شرکای خود در ائتلاف جمهور (حزب عدالت و توسعه، حرکت ملی گرا، ینی دن رفاه، هدی پار و اتحاد بزرگ) و با تکیه بر اختیارات گسترده نظام ریاستی، ترکیه را اداره کند. بر اساس شعارها و مطالبی که در کمپین های انتخاباتی اردوغان اعلام شده بود، سیاست خارجی و اهداف منطقه ای ترکیه در سالیان آتی، دستخوش تحول چندانی نخواهد شد. اما باید دید آقای اردوغان در چیدمان کابینه، از چه چهره هایی استفاده خواهد کرد، وی قبلا اعلام کرده بود که کابینه جوان با نیروهای جدید اعلام خواهد کرد. هرچند در حال حاضر، نیم نگاهی هم به انتخابات شهرداری ها که در سال 2024 برگزار خواهد شد، دارد.