در بغداد چه خبر است؟

دیپلماسی ایرانی: دیروز سه‌شنبه حسین امیرعبداللهیان تهران را به مقصد بغداد ترک کرد. این سفر وزیر امور خارجه ایران به دعوت فؤاد حسین همتای عراقی وی صورت گرفت. انجام این سفر توسط رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به عراق، آن‌هم تنها به فاصله کوتاهی از سفر فؤاد حسین به آمریکا و دیدار و رایزنی‌های وی با مقامات دولت بایدن درباره مسائل متعدد که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با ایران در ارتباط است، می‌تواند اهمیت گفت‌وگوهای دو طرف (امیرعبداللهیان و فؤاد حسین) را در بغداد بیشتر نمایان کند. با هر عینک تحلیلی که به حضور امیرعبداللهیان در بغداد نگاه شود، باید سه موضوع مشکلات ارزی، نشست بغداد با هدف احیای روابط تهران - ریاض و واسطه‌گری‌های عراق در میانه تنش ایران و ایالات متحده را اولویت‌های رایزنی سکانداران سیاست خارجی دو همسایه دانست.

دیپلماسی ارزی

در میان سه موضوع اشاره‌شده، به نظر می‌رسد مسئله ارزی بیش از همه به کانون گفت‌وگوهای امیرعبداللهیان و فؤاد حسین بدل شود. در همین رابطه چندی پیش وال‌استریت‌ژورنال و فیگارو به نقل از مقام‌های آمریکایی و عراقی گزارش دادند که آمریکا با هدف جلوگیری از انتقال غیرقانونی دلار به برخی کشورهای تحت تحریم در خاورمیانه به‌ویژه ایران، محدودیت‌های شدیدتری را برای بانک‌های خصوصی عراق وضع کرده است. این اتفاق سبب کاهش ارزش دینار عراق مقابل دلار و افزایش تورم در این کشور شد. در‌حال‌حاضر ارزش برابری دینار عراق در برابر دلار آمریکا حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است. به ‌همین‌ دلیل فؤاد حسین، وزیر امور خارجه و جانشین نخست‌وزیر عراق، به‌عنوان سرپرست هیئتی از سوی این کشور راهی واشنگتن شد تا بتواند بر این مشکل فائق آید.

این هیئت شامل علی العلق، سرپرست بانک مرکزی بود که اولین کمیته عالی هماهنگی چارچوب توافق‌نامه استراتژیک ایالات متحده و عراق هم به شمار می‌رفت. این هیئت عراقی حاضر در آمریکا، به نمایندگی از دولت محمدشیاع السودانی تعهداتی را ارائه دادند و در کنارش به شرح اقدامات اخیر خود در مبارزه با قاچاق ارز با مقامات دولت بایدن پرداختند. همچنین پیشنهاد کاهش شروط و محدودیت‌های دلاری بانک فدرال آمریکا بر عراق و انجام تدریجی این مطالبات از سوی بغداد ارائه شد تا نظام بانکی و بانک‌های عراق بتوانند خود را با شرایط جدید عرضه دلار وفق دهند و به تاجران اطمینان دهند که هدف از اقدامات آمریکا محدودسازی یا بلوکه اموال آنها نیست. هیئت عراقی دهم فوریه/ 21 بهمن‌ماه هم اعلام کرد تدابیر لازم را برای اصلاح نظام بانکداری این کشور در دستور کار خود قرار خواهد داد و اصلاحات مدنظر ایالات متحده را خواهد پذیرفت.

حال با بازگشت فؤاد حسین از آمریکا و مجموعه رایزنی‌های صورت‌گرفته با دولت بایدن به نظر می‌رسد که حسین امیرعبداللهیان هم برای آگاهی از آنچه در واشنگتن گذشته دعوت وزیر امور خارجه عراق را پذیرفته است. در همین رابطه رامین اسماعیلی مهم‌ترین دستور کار سفر حسین امیرعبداللهیان به عراق را بررسی کرده و حل‌وفصل بحران ارزی معرفی می‌کند. به‌خصوص که این کارشناس حوزه اقتصاد و تجارت خارجی معتقد است معضل ارزی هم در ایران با دلاری که از کانال ۵۰ هزار تومان گذشته است و همچنین تداوم بحران اقتصادی و معیشتی ناشی از کاهش ارزش دینار عراق در برابر دلار آمریکا خود‌به‌خود سایه سنگینی بر دیدار امیرعبداللهیان و فؤاد حسین خواهد داشت.

با این وجود اسماعیلی نتیجه سفر وزیر امور خارجه ایران به عراق در حوزه ارزی را منوط به دستاوردها و خروجی مذاکرات وزیر امور خارجه این کشور (عراق) در واشنگتن می‌داند و در تبیین بیشتر این مسئله، این تحلیلگر اقتصاد و تجارت خارجی بین‌الملل به «شرق» می‌گوید: «اگر بغداد توانسته باشد برخی معافیت‌های تحریمی را برای تعدیل مشکلات ارزی ایران فراهم کند تا بغداد بتواند کمک‌هایی را به ایران داشته باشد، این سفر می‌تواند نتیجه‌ای روی بازار ارز به دنبال داشته باشد، در غیر این صورت سفر حسین امیرعبداللهیان تأثیر مشخصی نخواهد داشت». البته این کارشناس معتقد است مشکلات ارزی در ایران و عبور دلار از کانال ۵۰ هزار تومان به پارامترهای متعددی بستگی دارد که مهم‌ترین آن ناشی از بستن مسیر ارزی در افغانستان، امارات متحده عربی و عراق است.

 پیام‌رسانی بغداد

یکی دیگر از موضوعات دیدار امیرعبداللهیان و فؤاد حسین به تحرکات دیپلماتیک بغداد در تنش تهران‌-‌واشنگتن باز‌می‌گردد. در این رابطه وزیر امور خارجه عراق در جریان سفر اخیر خود به ایالات متحده سعی کرده است پیام‌های دو طرف ایرانی و آمریکایی را با هدف تعدیل تخاصم و آماده‌کردن بسترها برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای منتقل کند.

در همین زمینه فؤاد حسین در زمان حضور در واشنگتن تماس‌هایی را با حسین امیرعبداللهیان برای نقل و انتقال مواضع دو طرف ایرانی و آمریکایی انجام داد. البته فؤاد حسین پس از بازگشت از واشنگتن در گفت‌وگو با شبکه رووداو و در پاسخ به این سؤال که در دیدار با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در مورد چه چیزی رایزنی کردید؟ عنوان کرد: «من و مالی درباره پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران بحث کردیم». وزیر امور خارجه عراق در ادامه و برای پاسخ به این پرسش که آیا آمریکایی‌ها از طریق شما به ایران پیام دادند؟ تأکید کرد: «وقتی مسئول پرونده مذاکرات هسته‌ای با من دیدار می‌کند و وزیر امور خارجه ایران با من تماس می‌گیرد بدانید که بدون شک ما در حال تبادل نظر در‌این‌باره هستیم. در یک‌ گفت‌وگوی تلفنی با وزیر امور خارجه ایران تبادل نظر کردیم».

وی در پاسخ به این پرسش که آیا پیامی برای ایرانی‌ها دارید؟ خاطرنشان کرد: «مذاکرات کنونی ادامه دارد و متوقف نشده است». وزیر خارجه عراق در پاسخ به این سؤال که در مورد برجام گفت‌وگو کردید؟ گفت که این پرونده یکی از مسائل مورد گفت‌وگو بود. فؤاد حسین در مورد اینکه آمریکا نسبت به ایران انعطاف نشان داده است و برخی معافیت‌ها از‌جمله ارسال ۵۰۰ میلیون دلار به ایران از طریق کشور ثالث یعنی عراق، تأکید کرد: «هرگز. این یک توافق قدیمی است و به زمانی برمی‌گردد که من وزیر دارایی بودم. این توافق از قبل بود. برای مثال ایران کالایی از ترکمنستان می‌خرد و ما به جای آن پرداخت می‌کنیم».

اگرچه سجاد سیف‌زاده تحرکات دیپلماتیک عراق برای میانجیگری بین ایران و ایالات متحده، به‌خصوص درباره احیای برجام را قابل دفاع می‌داند و آن را مثبت ارزیابی می‌کند، اما به باور این کارشناس شرایط کنونی به‌خصوص در شش ماه اخیر عملا اجازه میانجیگری را از همه کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای سلب کرده است. از نگاه سیف‌زاده، آمریکایی‌ها در حال حاضر با این تصور که تهران توان چانه‌زنی بالایی ندارد و در سایه فشار، اجماع و انزوا توان امتیازگیری بیشتر را از ایران دارند، به دنبال آن هستند که فضا را برای مذاکرات جدید و تحمیل توافقی گسترده‌تر به تهران فراهم کنند.

از‌این‌رو عراق نه به‌عنوان «میانجیگر»، بلکه به زعم این کارشناس صرفا در مقام یک «پیام‌رسان» صرف عمل کرده است. چون این مفسر مسائل عراق به «شرق» می‌گوید اساسا بغداد توان میانجیگری در تنش تهران‌-‌واشنگتن را ندارد. ضمن اینکه وی معتقد است فعلا این تنش «میانجی‌ناپذیر» جلوه می‌کند. به همین دلیل سیف‌زاده تأکید دارد که سفر حسین امیرعبداللهیان به عراق و رایزنی بیشتر او درباره مذاکرات صورت‌گرفته بین فؤاد حسین و رابرت مالی احتمالا نمی‌تواند به خروجی عملی دست پیدا کند، مگر اینکه از منظر این تحلیلگر، تهران پیش‌شرط‌های مدنظر دولت بایدن را بپذیرد.

 میانجیگری بغداد

در کنار دو موضوع یادشده به‌عنوان دستورکارهای سفر امیرعبداللهیان به عراق، بی‌شک باید به تلاش‌های این کشور برای ازسرگیری نشست بغداد با هدف احیای روابط ایران و عربستان هم اشاره کرد. در این راستا محمدشیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، روز یکشنبه در سمیناری در حاشیه نشست امنیتی مونیخ از ادامه نشست بغداد با هدف احیای روابط تهران‌-‌ریاض خبر داد. السودانی با تأکید بر اینکه عراق کلید حل مشکلات منطقه است، گفت ایران همسایه ما‌ست و روابط تاریخی با آن داریم. وی تصریح کرد که برقراری روابط متوازن و متعادل با ایران و آمریکا بر اساس قاعده منافع ملی عراق امری مطلوب است. نخست‌وزیر عراق درباره مذاکرات تهران و ریاض نیز خاطرنشان کرد که تلاش‌ها برای نزدیک‌کردن رویکردهای ایران و عربستان ادامه دارد و به‌زودی دیدارهای دو طرف از سر گرفته خواهد شد.

پیش از این فؤاد حسین، وزیر خارجه عراق، در گفت‌وگو با تلویزیون العربی تأکید کرد که نشست‌های قبلی مسئولان ایرانی و سعودی در بغداد در سطح امنیتی و اطلاعاتی بود و اکنون درصدد برگزاری نشستی جدید هستیم و روابط تهران و ریاض مثبت‌تر از قبل شده است. وی بیان کرد که فیصل بن‌فرحان و حسین امیرعبداللهیان، وزرای خارجه عربستان و ایران درخصوص ازسرگیری دیدارها رایزنی کرده‌اند.

فؤاد حسین گفت: «امیدواریم دو طرف درخصوص برگزاری نشست‌های دوجانبه توافق کنند و همان‌طور که محمدشیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق گفت ما آماده تسهیل این روند هستیم». گمانه‌زنی‌ها درباره ازسرگیری نشست بغداد زمانی تقویت شد که در همین باره الجزیره به نقل از فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان، عنوان کرد موضع ریاض در روابطش با تهران روشن است و ما در حال گفت‌وگو با ایران هستیم.

قبل‌تر هم یکی از محورهای مهم سفر 13 بهمن فیصل بن‌فرحان به عراق، تلاش برای ازسرگیری نشست بغداد عنوان شد. حال باید دید انجام این سفر و گفت‌وگوهای حسین امیرعبداللهیان با فؤاد حسین درباره نشست بغداد می‌تواند به ازسرگیری نشست‌ها بین مقامات تهران و ریاض منجر شود؟ مهم‌تر از آن باید دید فضای سیاست خارجی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای که در شش ماه آخر رنگ و بوی به‌شدت ضدایرانی پیدا کرده است، تا کجا مجال تنفس دیپلماتیک را خواهد داد؟ چون تا به این لحظه که اجماع‌سازی و تلاش برای تقابل با ایران در دستور کار قرار دارد و از‌این‌رو غیرمحتمل خواهد بود که ریاض هم بخواهد برخلاف آن عمل کند.

این نکته‌ای است که علی لقمانی نیز در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت به آن اذعان دارد و پیرو آن تأکید می‌کند: «وضعیت دیپلماتیک تهران در نقطه‌ای شکننده قرار گرفته است». بنابراین به باور این تحلیلگر مسائل غرب آسیا، نه فضا برای تحرکات مثبت دیپلماتیک مانند نشست بغداد فراهم است و نه حتی در صورت ازسرگیری این نشست‌ها در عراق و دیدار احتمالی مقامات دو طرف ایرانی و عربستانی می‌توان به نتیجه ملموس و عملی دل‌خوش بود. البته سجاد سیف‌زاده هم تهران و هم بغداد را بسیار مشتاق و متمایل به ازسرگیری گفت‌وگوها بین مقامات ایرانی و عربستانی می‌بیند؛ به دلیل آنکه این کارشناس باور دارد فشارهای ماه‌های اخیر ایران را به نقطه متفاوت در دیپلماسی رسانده، در نتیجه تهران بسیار راغب است که با ادامه این مذاکرات، به کاهش فشارها علیه خود در منطقه دست پیدا کند.

در کنار نکات مطرح‌شده، این تحلیلگر مسائل عراق به اهداف بغداد هم در میانجیگری بین ایران و عربستان نقبی می‌زند و به «شرق» می‌گوید که عراق به واسطه ادامه نشست‌های بغداد برای احیای روابط دو قدرت منطقه خاورمیانه، ضمن افزایش وزن سیاسی و دیپلماتیک خود در منطقه و جهان، به دنبال آن است که از تبعات تداوم تنش بین دو طرف (تهران و ریاض) که تأثیری مستقیم و جدی بر عراق دارد، جلوگیری کند./شرق