هند، بازیگر موثر عصر جهانی شدن

دیپلماسی ایرانی: در سالیان اخیر و در فضای روابط بین‌المللی کنونی، هند تبدیل به عنصری جدی و قابل ملاحظه شده است. در مقایسه با دهه‌های پیشین، هند در سمت و سوی‌های بین‌المللی درخشش‌های قابل ملاحظه داشته است در حدود یک سالی که از بحران اشغال نظامی اوکراین توسط روسیه می‌گذرد، هند یکی از منحصر به فردترین موضع‌گیری‌ها را اتخاذ کرده و در عین نزدیکی کم سابقه با ایالات متحده و غرب، با آنها در مخالفت با ولکریست روسیه همراهی نکرده است. در رأی‌گیری در سازمان‌های بین‌المللی و مخصوصاً مجمع عمومی سازمان ملل متحد، هند نشان داده که مانند واشنگتن در مورد روسیه فکر نمی‌کند و درکارزار ضد روسی غرب مشارکتی ندارد. در عین حال، جانب روسیه را هم نگرفت و از اقدام روسیه حمایت نکرد و جالب آنکه در یک سال گذشته، از فضای ایجاد شده مخصوصاً در حوزه انرژی ارزان روسیه بهره‌برداری کرد. رفتار بین‌المللی هند را صرفاً نمی‌توان به موضوع اوکراین تقلیل داد؛ در عرصه‌های مختلف جهانی، هند، حضور دارد و حضور موثری را به نمایش می‌گذارد. باتوجه به گستردگی تحرک بین‌المللی هند این پرسش‌ جدی مطرح می‌شود که کنشگری بین‌ المللی هند چگونه قابل تجزیه و تحلیل است؟ در پاسخ به این سؤال ابتدا باید واقعیت کنشگری هند، سپس دلایل کنشگری هند و سرانجام چالش‌های کنشگری بین‌المللی هند را مورد بررسی قرار داد.

واقعیتی است که دهلی نو، کانونی نوین در مناسبات بین‌المللی شده است. این واقعیت را حداقل در سه منظر می‌توان مورد شناسایی قرار داد. منظر اول حضور هند در نهادهای بین‌ المللی است. هند از بدو تأسیس، در سازمان ملل متحد و نهادهای وابسته به آن فعال بوده است. اما آنچه که دوران جدید را با گذشته متفاوت می‌کند، حضور پررنگ‌تر و مؤثرتر در ترکیبی از نهادهای دیپلماسی چند جانبه «کهن» و «نوین» است. هند عضویت خود را در نهادهای کهن دیپلماسی چندجانبه حفظ کرده و از هیچ سنگر بین‌ المللی عقب نشینی نکرده است. اما آنچه که جالب است،عضویت هند، در نهادهای نوین دیپلماسی چند جانبه‌ای که به ظاهر اهداف متفاوت و بعضاً متضادی دارند. هند در نهادهای چند جانبه نوین دفاعی، امنیتی، نظامی و استراتژیک غرب محوری که در پهنای اقیانوس هند و اقیانوس آرام که با محوریت ایالات متحده، با چگالی ضدچینی شکل گرفته است، عضویت دارد و واژه هندو آرام که در زبان انگلیسی بهIndo-pacific مشهور شده، واژه‌ای ضدچینی و آمریکائی گراست. فراتر از اقیانوس هند، دهلی نو عضو اتحادی است که با عنوان (۲u-2i) شناخته می‌شود. منظور از ۲u، ابتدای حروف دو کشور ایالات متحده آمریکا، امارات متحده عربی به زبان انگلیسی است و حرف ۲I، ابتدای عنوان هند(India) و اسرائیل(isreal) است. این اتحادیه اقیانوس هند را به مدیترانه از طریق خلیج فارس متصل می‌کند. همزمان هند عضو مؤثر پیمان شانگهای است که عمیقاً چین محور است. هند همچنین، عضو بریکس است که متشکل از برزیل، هند، چین و آفریقا بود و متأثر از ایده پریماکوف، نظریه پرداز و سیاستمدار فقید روسی است. فراتر، هند، عضو گروه ۲۰ است و در سال جاری یعنی ۲۰۲۳، رئیس دوره‌ای این نهاد چند جانبه‌ بین‌المللی را برعهده دارد. در یک کلام، هند در درون سیستم بین‌المللی کنونی، در هر کجا که توانسته کنشگری چند لایه در دیپلماسی چند جانبه بوده است.

منظر دوم واقعیت کنشگری بین‌المللی هند، اقتصاد سیاسی جهانی است. هند نه فقط در دیپلماسی چند جانبه، بلکه در عرصه اقتصادی، کنشگری در خور اعتنا است. از نظر تکنولوژیک و مخصوصاً در حوزه‌های تکنولوژی‌های نوین، هند، یکی از پیشتازان است. هند تبدیل به یکی از جذاب‌ترین کانون‌های سرمایه‌گذاری شده و فقط در حوزه‌های تکنولوژی‌های نوین رقم ۶۰ میلیارد دلار در طی یک سال را جذب کرده است. شاید کمتر جایی مانند داووس بیانگر این کنشگری اقتصاد هند در عرصه جهانی باشد. بسیاری گفتند که از نظر کمی و کیفی، حضور هند در داووس۲۰۲۳، نشانگر کنشگری هند در عرصه جهانی بود. منظر سوم، توان هند در برقراری روابط دیپلماتیک متوازن در عرصه‌های دوجانبه است. در سطح کنشگران اصلی و قدرت‌های بزرگ هند در همه پایتخت‌های عمده، تحرک دیپلماتیک جدی دارد. از مسکو گرفته تا لندن و از واشنگتن گرفته تا پکن و از پاریس گرفته تا بروکسل، هند حضوری موثر دارد. در عین تنش سنتی با پکن، روابط هند و چین گسترده است. در مناطق مختلف دنیا، هند، حضور منطقه‌ای را با روابط دوجانبه با کشورهای مختلف و بعضاً در حال منازعه با یکدیگر قرار داده است. هند با فاصله گرفتن از اصل منازعات، با طرفین درگیر در منازعات، کنش داشته و در چارچوبی حساب‌های خودش متوازن حرکت می‌کند و از این حرکت سود می‌برد.

در یک کلام، هند، جهانی شده و کنشگری بین‌المللی یافته است. دلایل این کنشگری و رسیدن به این موقعیت را باید شناخت و البته چالش‌های آن را هم باید احصا کرد. این موضوعات، در نوشتارهای بعدی مدنظر قرار خواهند گرفت./اطلاعات