حضور انریکه مورا در تهران، مکمل تلاش شیخ تمیم برای از سرگیری مذاکرات وین

دیپلماسی ایرانی – پیش از ظهر دیروز پنجشنبه شاهد ورود شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر به همراه هیئت بلند پایه دیپلماتیک این کشور به تهران بودیم. اگر در چه در محافل رسانه‌ای و سیاسی و طبق ارزیابی کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر این سفر با ارتقاء روابط دوجانبه تهران – دوحه، بررسی مسائل منطقه‌ای و یا جام جهانی قطر ارتباط دارد، اما کلیدی ترین دلیل حضور امیر قطر در تهران به بن بست کنونی در فضای مذاکرات وین باز می گردد که بیم شکست گفت وگوها را بیش از پیش تقویت می کند. از همین رو شیخ تمیم با هدف میانجیگری یا تسهیلگری بین تهران و واشنگتن پا به ایران گذاشته است. اما تحرکات دیپلماتیک دوحه تا چه اندازه می‌تواند به احیای برجام و نزدیک شدن مواضع جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا کمک کند؟ پاسخ به این سوال، محور گفت‌وگوی دیپلماسی ایرانی با سیدجلال ساداتیان، سفیر پیشین ایران در انگلستان و تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل است که در ادامه می‌خوانید:

پیش از ظهر دیروز پنجشنبه بود که شاهد سفر امیر قطر به ایران بودیم. بسیاری از رسانه ها تلاش دوحه برای ارتقای روابط با تهران، بررسی مسائل دو جانبه و منطقه ای، حواشی مربوط به جام جهانی ۲۰۲۲ قطر و ... از عمده محورهای دیدار شیخ تمیم با مقامات جمهوری اسلامی ایران برشمرده اند، اما کانونی و محوری ترین مسئله به تلاش قطر برای خروج مذاکرات وین از بن بست کنونی بازمی‌گردد. از نگاه حضرتعالی این مسئله تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است و در این صورت آیا امیر قطر موفق بود تعدیل اختلافات بین ایران و آمریکا در خصوص برجام خواهد شد؟

اگرچه بعد از محاصره اقتصادی و تحریم های عربستان، بحرین امارات و مصر در خصوص قطر شاهد بودیم که دوحه نوعی استقلال سیاسی و دیپلماتیک را در پیش گرفت و این مسئله سبب نزدیکی بیشتر تهران با این کشور شد، اما به نظر می رسد که اساسا قطری ها متناسب با منافع خود سعی دارند یک رفتار دیپلماتیک منعطف و فراگیر را در منطقه و جهان پیش ببرند کما اینکه حمایت‌های بیش از دو ساله دیپلماتیک این کشور از طالبان، هم در دوره دونالد ترامپ و هم در دوره جو بایدن که در برهه‌ هایی درست در تقابل با منافع و امنیت جمهوری اسلامی ایران بود نشان می دهد که قطر به دنبال ریل‌گذاری متفاوتی مبتنی بر منافع و اهداف خود است. لذا سفر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی به جمهوری اسلامی ایران، چه با هدف ارتقای روابط دو جانبه باشد یا بررسی مسائل منطقه و جام جهانی قطر و مهمتر از آن مسئله احیای برجام بی شک با هدف بیشتر شدن وزن دیپلماتیک این کشور در منطقه و جهان انجام شده است. یعنی قتر به راحتی می تواند از طریق این تحرکات دیپلماتیک خود را به یک وزنه سنگین در منطقه غرب آسیا و جهان و بدل کند. البته در خصوص مسئله ایران به جز قطر دو کشور عمان و عراق هم تلاش های دیپلماتیکی را انجام داده اند، اما به نظر می‌رسد که طی ماه های اخیر وزن تحرکات دیپلماتیک قطری‌ها بیشتر از بغداد و مسقط باشد. در پاسخ به سوال شما من هم معتقدم بیش از آنکه سفر امیر قطر با هدف برسی مسائل دوجانبه یا منطقه ای باشد بیشتر معطوف فضای بن بست کنی در مذاکرات وین و میانجیگری بین تهران و واشنگتن انجام شده است. اما این که تلاش دوحه به موفقیت خواهد رسید باید دید که امیر قطر حامل چه پیام، پیشنهاد و یا راهکاری از جانب اروپایی ها و به خصوص آمریکایی ها و یا خودشان برای برون رفت مذاکرات وین از بن بست کنونی است. با اینحال در یک نگاه کلی اگر این پیام، پیشنهاد و راهکار وجود داشته باشد می توان درصدی برای موفقیت سفر امیر قطر به ایران را متصور بود. اگر هم پیامی، پیشنهادی یا دستورکار و راه حلی وجود نداشته باشد بسیار بعید می‌دانم که این سفر شیخ تمیم بتواند به روشن شدن موتور مذاکرات منجر شود. 

پس باید عنوان داشت که سفر انریکه مورا به تهران هم می تواند تحت الشعاع سفر امیر قطر قرار گیرد؟

بدون شک. 

چرا؟

چون به نظر من سفر نماینده اتحادیه اروپا به تهران اگرچه پیش از سفر امیر قطر انجام شده است، اما بی شک مکمل تلاش دیپلماتیک دوحه است. یعنی ابتدا به ساکن مورا با سفر به تهران خواسته های غربی ها را به ایران منتقل کرده است و در ادامه شیخ تمیم با حضور در تهران، بستر برای پذیرش آن را فراهم می کند. البته در این بین پارامتر تعیین کننده دیگر به واکنش تهران باز می گردد و اینکه آیا اساساً جمهوری اسلامی ایران تمایلی دارد کماکان در جبهه روسیه قرار بگیرد و به فرصت‌های دیپلماتیک خود پشت پا بزند یا خیر؟!

به فرصت دیپلماتیک اشاره کردید. آیا آنگونه که در محافل رسانه‌ای مطرح است سفر انریکه مورا و مهمتر از آن سفر امیر قطر را باید آخرین شانس دیپلماتیک برای احیای مذاکرات دانست؟

ظاهر امر این را نشان می دهد. واقعیت امر این است که چند موضوع پیچیده و تودرتو احیای برجام را مبهم و بغرنج کرده است؛ از مسئله سپاه و خروج از لیست گروه های تروریستی گرفته تا پیش شرط های روسیه برای آمریکا در خصوص مذاکرات وین و ... .

 به عنوان یک دیپلمات کارکشته که سال ها سابقه حضور در حوزه سیاست خارجی را دارید اساسا ورود مقامات یک کشور، آن هم در سطح سران را باید نشانه خوبی برای احیای برجام تلقی کرد یا به عکس، حضور شیخ تمیم در تهران نشان وخامت اوضاع و شکست قریب الوقوع مذاکرات دارد که طرفین به جای وزیر امور خارجه دست به دامن سران کشورها شده اند؟

پاسخ به این سوال هم مشابه سوال قبلی است. اگر امیر قطر با پیشنهادی یا راه حلی به تهران سفر کرده باشد معتقدم حضور کسی مانند شیخ تمیم در سطح سران می‌تواند یک نقطه امید باشد، اگر نه به نظر من حضور فردی مانند امیر قطر بدون پیشنهاد و راهکار صرفاً تلاش دیپلماتیک شکست خورده ای است که سعی دارد اصطلاحاً با «ریش سفیدی دیپلماتیک» دو طرف را پای میز مذاکره بکشاند که به نظر من با وجود خط قرمزها در خصوص سپاه و مسائل دیگر این ریش سفیدی دیپلماتیک بدون پیشنهاد یا راه حل ملموس از جانب دوحه و دیگر طرف ها نمی تواند جوابگو باشد. 

سوالی که اکنون چرا قطر جای عمان را پیرامون پرونده فعالیت‌های هسته‌ای و مذاکرات در این رابطه گرفته است و سعی دارد یک میانجیگر جدی جلوه کند؟

همانگونه که قبلا گفتم به نظر من قطر بازی خوبی را در حوزه سیاست خارجی شروع کرده است. به هرحال قطر با فروش گاز به خصوص میدان های گازی مشترک با ایران توانسته است به یک درآمد هنگفتی دست پیدا کند. در کنار آن کسب میزبانی جام جهانی فوتبال هم قطعاً نقش و وزن قطر را در منطقه و جهان افزایش خواهد داد. سرمایه گذاری های این کشور در تیم های فوتبال خارجی و تبلیغات شرکت های هواپیمایی و مسائل اینگونه هم سبب شده است که قطر در افکار عمومی جهانی جای پای خوبی را برای خود باز کند. مضافا اعتباری که شبکه الجزیره طی سال های اخیر به این کشور داده است سبب شده چهره قطر در جهان متفاوت از گذشته باشد. در چنین شرایطی بدیهی است که قطر سعی دارد در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی هم رشد و تحرکی متفاوت از گذشته داشته باشد تا به یک نقطه عطف در همه ابعاد و سطوح دست پیدا کند. از این منظر قطری ها ضمن بهبود روابط و ارتقاء مناسبات با جمهوری اسلامی ایران سعی کردند احیای مناسبات خود را با عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر را در دستور کار قرار دهند و در کنار آن جای عمان را در میانجیگری مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ایالات متحده بر عهده بگیرند. ضمنا اگرچه مذاکرات و نشست بغداد با هدف احیای روابط ایران و عربستان سعودی توسط عراق انجام شده است، اما به نظر می‌رسد دوحه تلاش جدی دارد که میانجیگری بین تهران و ریاض را هم خود برعهده بگیرد تا یک بسته کامل تحرکات دیپلماتیک را برای افزایش نفوذ و وزن خود در منطقه و جهان داشته باشد.