ایران در میانه تنش در قفقاز و خروج امریکا از منطقه

نویسنده: ابوظهر خالد

دیپلماسی ایرانی: حدود یک سال پیش جنگ بین آذربایجان و ارمنستان در گرفت و به دنبال آن، توافق صلح تحت هدایت ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه امضا شد که شامل حضور نیروهای حافظ صلح روسیه در امتداد دالان مرزی بین دو کشور بود.

پیامد غیرمستقیم این جنگ و راه حل آن در توازن قوا در منطقه قفقاز جنوبی تاثیر داشت. ایران در خلال این جنگ، خود را در شرایط دشواری – میان ائتلاف تاریخی منطقه‌ای با ارمنستان و خواست و تمایل جمعیت آذری‌ زبان خود – مشاهده کرد. برخی گزارش ها حاکی است تهران در چند روز اول به ایروان تسلیحات می داد، ]ادعایی که ایران قویا رد می کند[ ولی در سطح سیاسی، در هفته اول جنگ سکوت اختیار و سعی کرد توازن شکننده را حفظ کند. اعتراضات داخلی و فشار نهادهای منطقه ای تهران را وادار کرد موضع خود را تغییر دهد و در کنار آذربایجان بایستد تا جبهه داخلی خود را آرام کند.

تنش ها بین جمهوری آذربایجان و ایران در ماه های اخیر بار دیگر افزایش یافته است. رزمایش در کنار مرزهای دو کشور به این تنش ها کمک کرده است. ایران در این منطقه هرچه بیشتر منزوی می شود و در مقابل نزدیکی ترکیه، آذربایجان و پاکستان را شاهد است. در طول جنگ سال گذشته، ترکیه و پاکستان آشکارا از آذربایجان حمایت کردند. این افزایش همکاری نیز پیامد شرایط تازه در افغانستان پس از خروج امریکاست.

با افزایش تنش ها، یکی از پیامدهای بالقوه خطرناک، مداخله در میان جمعیت های قومی داخلی هر کشور است که می تواند باعث  فروپاشی و بی ثباتی در حاکمیت و مرزهای شناخته شده بین المللی این منطقه شود که با خاورمیانه و آسیای مرکزی در ارتباط است. همچنین، هر جنگی که بر تنش‌ها با ارمنستان بیفزاید، تاثیر دومینو گونه به همراه دارد. درگیری‌های محدود مرزی نیز می تواند هر دو منطقه را وارد جنگ کند .

از آنجا که پویش های ژئوپلیتیکی با رقابت میان قدرت های بزرگ در طول سال ها تغییر کرده است، همه ما متوجه ارتباطات متقابل بین خاورمیانه، قفقاز جنوبی و آسیای میانه هستیم. برای جلوگیری از تشدید بیشتر تنش، شاید امروز به همین نوع گفت وگو بین آذربایجان و ایران نیاز باشد. نیاز فوری به مذاکرات و کاهش تنش وجود دارد.

با وجود نقش بحث برانگیز ایران در خاورمیانه، آیا کشورهای پیشرو عرب باید به عنوان میانجی بی طرف در این مناقشه عمل کنند؟ نکته مهمی که باید در نظر گرفت این است که آیا تهران مایل به تغییر رفتار خود نه تنها در رابطه با آذربایجان، بلکه نقش خود در همه خاورمیانه است یا خیر. آیا ایران حاضر است سیاست خارجی خود را که بعضی دولت های عربی آن را بی ثبات کننده می دانند، کناربگذارد؟ آیا میانجیگری عربی می‌تواند مانع این درگیری بالقوه گسترده شود و توافقی گسترده‌تر را به وجود آورد؟ این طرح برای موفقیت خود به حمایت قدرت های جهانی و منطقه ای نیاز دارد. 

بدون شک توازن ژئوپلیتیکی تازه ای به علت کاهش حضور نظامی امریکا، از خاورمیانه تا آسیای میانه ایجاد شده است که در واقع به نفع ایران نیست و اکنون تهران از بابت آن احساس خطر می کند. شاید زمان آن فرا رسیده باشد که تهران دریابد باید تاکتیک های نامتقارن و سیاست های خود را تغییر دهد.

منبع: عرب نیوز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11