کردستان عراق، میدان کشمکش شدید ترکیه و ایران

نویسنده: سلیمان الوداعی 

دیپلماسی ایرانی: هنگام سخن گفتن از مواضع دو کشور ترکیه و ایران در خصوص کردستان عراق به ویژه با توجه به افزایش حملات نظامی این دو کشور به کردستان عراق، بجاست ابتدا به چهار عامل اساسی که محاسبات این دو کشور در خصوص منطقه کردستان را تحت تاثیر قرار می دهد، نگاهی بیندازیم. عامل نخست، چشمداشت دائمی کردها به تشکیل کشور مستقل است که از دهه 1920 تاکنون متوقف نشده است. ترکیه و ایران به عنوان دو کشوری که جامعه کرد بزرگی را در خود جای داده اند، تحولات در کردستان عراق را با دقت دنبال می کنند زیرا بیم آن دارند این تحولات موجب تقویت تحرکات جدایی طلبانه کردها در داخل مرزهایشان شود. عامل دوم، موضوع امنیت ملی و تروریسم است که احتمال سرایت آن از منطقه کردستان عراق به ترکیه و ایران، دغدغه مشترک دو کشور محسوب می شود. عامل سوم، ضعف دولت مرکزی در عراق و سوریه است که تاثیری جدی بر اوضاع مناطق کردنشین و سیاست های ایران و ترکیه در قبال کردها دارد و این دو کشور را برای بسط نفوذ خود در عراق و سوریه تحریک می کند. چهارمین مسئله نیز این است که ترکیه و ایران – هرچند به درجات مختلف – نگران بهره برداری طرف های بین المللی و منطقه ای از اهرم کردها علیه منافع راهبردی خود هستند به ویژه که بازیگران زیادی در سطح بین المللی تلاش می کنند از اهرم کردها برای فشار بر این دو کشور بهره برداری کنند که آمریکا و روسیه و اسرائیل از آن جمله محسوب می شوند. 

سیاست خارجی ترکیه در خصوص منطقه کردستان عراق این است که علاوه بر مهار جاه طلبی کردها برای کسب استقلال، پایگاه های حزب کارگران کردستان (پ ک ک) در شمال عراق را نیز با اقدام نظامی نابود کند. به همین علت طی سال های اخیر عملیات نظامی متعددی در شمال عراق انجام داده و پایگاه هایی در داخل خاک عراق به بهانه مقابله با تروریسم ایجاد کرده است. 

ایران نیز مانند ترکیه به دنبال مهار جاه طلبی کردهای عراق برای دستیابی به استقلال است. همچنین با تغییر ریشه ای سیاست آمریکا در منطقه و شکل گیری کشمکش هایی در مناطق مختلف جهان که مقدمه قطب بندی های جدید است، ایران با دست زدن به اقدام نظامی علیه منطقه کردستان عراق تلاش دارد بر حضور منطقه ای خود در برابر دیگر قدرت های منطقه ای تاکید کند و از حملات احتمالی آمریکا یا اسرائیل پیشگیری کند. حملات ایران به پایگاه های احزاب کرد ایرانی مخالف نظام در عراق و همچنین مانور نظامی این کشور در مرز آذربایجان، پیام هشداری به دیگر قدرت ها و تاکیدی بر توانایی ایران برای پاسخ دادن به هرگونه نفوذ امنیتی است. 

ترکیه و ایران در منطقه کردستان عراق دچار تضاد منافع شده اند که بخشی از آن ناشی از تشدید برخوردهای نظامی در منطقه سنجار است که ایران و ترکیه را به سمت تقابل شدید در آینده نزدیک پیش خواهد برد. مشکل امنیتی که حضور حزب کارگران کردستان (پ ک ک) در منطقه سنجار و شمال عراق ایجاد می کند، به مهمترین دغدغه امنیتی ترکیه تبدیل شده که از میزان نفوذ ایران در سنجار آگاه است. اما ایران به دنبال تحکیم سلطه خود بر سنجار در مرز سوریه است تا بتواند از این منطقه سلاح و گروه های مسلح مورد حمایت خود را به آسانی وارد سوریه کند و همچنین راه نفوذ ترکیه به سمت مناطق نفوذ خود در عراق را ببندد. 

آزادسازی منطقه سنجار از سیطره داعش در سال 2015 موجب تقویت نفوذ حزب کارگران کردستان (پ ک ک) شد که به ایزدی ها برای فرار از وحشی گری های داعش کمک چشمگیری کرد. همچنین گروه های مسلح شیعه مورد حمایت ایران به بهانه مقابله با داعش، حضور و نفوذ خود را در سنجار افزایش دادند. از آن زمان، روابط نیروهای شیعه الحشد الشعبی و حزب کارگران کردستان برای مقابله با دشمن مشترک، تقویت شد و حتی شبه نظامیان ایزدی با تلاش های ابومهدی المهندس به بخشی از الحشد الشعبی تبدیل شدند و هر دو با توافق بغداد و اربیل برای خروج همه نیروهای مسلح از سنجار به مخالفت برخاستند. پیوند الحشد الشعبی با حزب کارگران کردستان (پ ک ک)، تهدیدی برای منافع ترکیه محسوب می شود و همین مسئله می تواند موجبات رویارویی ترکیه و ایران را در منطقه سنجار فراهم کند.

منبع: الشرق الاوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11