نقشه راه دولت بایدن برای جبران اشتباهات ترامپ در قبال ایران

نویسنده: الی گرانمایه

دیپلماسی ایرانی: پس از 4 سال ریاست جمهوری دونالد ترامپ و سیاست بی وقفه «اعمال فشار حداکثری» علیه ایران، منافع امنیتی غرب به شدت آسیب دیده است. شکی نیست که ایالات متحده باید سیاست خود در قبال ایران را اصلاح کند. ریاست جمهوری جو بایدن احتمالا همچنان می تواند به یک گشایش دیپلماتیک بین دو طرف کمک کند و قدرت های اروپایی می توانند نقش مهمی در حمایت از آن داشته باشند. بایدن پیش از انتخابات گفته بود دولت او «بازگرداندن سیاست در قبال ایران به مسیر صحیح» را در اولویت های دولت خود قرار خواهد داد و از یک سری مسائل از جمله ورود مجدد به توافق هسته ای در صورت بازگشت ایران به تعهداتش به عنوان اهداف اصلی خود در تجدیدنظر در سیاست ها اشاره کرده بود. در ادامه، یک نقشه راه سه مرحله ای برای بازگشت ایالات متحده به توافق هسته ای 2015 و نقش بازیگران اروپایی در این روند پیشنهاد می شود.

وضعیت فعلی

جمع کردن قطعات باقی مانده از سیاست دولت ترامپ در قبال ایران برای بایدن کار ساده ای نیست. توافق هسته ای پس از خروج ایالات متحده از آن، پوشالی شده و رهبران ایران به تشدید تنش ها با توسعه برنامه هسته ای و گسترش فعالیت های منطقه ای پاسخ داده اند. شرکای اروپا و آمریکا در منطقه خلیج فارس یک سری حملات پیچیده علیه زیرساخت های نفتی خود را متحمل شدند که ظاهرا توسط متحدان ایران در منطقه صورت گرفتند. مقر نیروهای آمریکایی در عراق هم پس از ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد ایرانی، توسط ایالات متحده مورد اصابت موشک های ایرانی قرار گرفت و دو طرف تا مرز رویارویی نظامی پیش رفتند. تلاش مناقشه برانگیز دولت ترامپ برای اعمال مجدد تحریم های بین المللی علیه ایران در ماه سپتامبر هم سبب شد ایالات متحده در شورای امنیت منزوی شود.

با توجه به این شرایط، اولین و فوری ترین اولویت در رابطه با ایران چه نز دولت های اروپایی و چه دولت جدید بایدن، مهار برنامه هسته ای ایران است. بایدن در جریان کارزار انتخابات ریاست جمهوری وعده داده ایالات متحده را به برجام باز خواهد گرداند به این شرط که ایران هم به تعهداتش بازگردد. بستر حزب دموکرات از بازگشت ایران و ایالات متحده به تعهدات در توافق هسته ای کاملا حمایت می کند؛ اما به طور دقیق مشخص نیست که کاخ سفید بایدن چگونه می خواهد به توافقی که دولت ترامپ برای خرابکاری در آن بسیار تلاش کرده، بازگردد.

در این میان، زمان در تعیین یک نقشه راه دیپلماتیک از اهمیت اساسی برخوردار است. با توجه به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران در ژوئن 2021، دولت رئیس جمهوری حسن روحانی فرصت کوتاهی برای بازگشت به تعهدات برجامی دارد. تلاش های اروپا به رهبری ای 3 (فرانسه، آلمان و بریتانیا) و اتحادیه اروپا  می تواند نقش مهمی در تسهیل بستر دیپلماتیک برای تهران و واشنگتن داشته باشد. بازگشت کامل ایران و ایالات متحده به تعهداتشان در توافق هسته ای احتمالا به یک رویکرد چند مرحله ای نیاز خواهد داشت.

هیچ شکی نیست برجام با آنچه طرفین مذاکره در سال 2015 پیش بینی می کردند، فاصله زیادی دارد. برای ایران، مزیت های اقتصادی وعده داده شده در برجام با بازگشت تحریم های ثانویه ایالات متحده کلا از بین رفتند. مولفه امنیتی برجام برای ایران که به معنای از بین بردن سایه درگیری بود نیز در نتیجه رویکرد تهاجمهی دولت ترامپ تا اندازه زیادی از بین رفته است. اگرچه ایران هنوز دسترسی ناظران بین المللی به تاسیسات هسته ای خود را محدود نکرده، اما اروپایی ها نگران توسعه برنامه هسته ای در یک سال گذشته هستند که زمان شکست (مدت زمان لازم برای تولید کافی اورانیوم با غنای بالا برای ساخت سلاح هسته ای) را کوتاه کرده است.

با این حال، اینکه چارچوب توافق دوران ترامپ را دوام آورده، اتفاق خوبی است و تردیدی هم نیست که همه طرف های کنونی برجام خواستار بقای آن از طریق بازگشت ایالات متحده به توافق هستند.

انتظارات واقع گرایانه از دیپلماسی اولیه

از دیدگاه دولت بایدن و ای 3، واقع بینانه ترین روش برای پیشبرد دیپلماسی در قبال ایران متوقف کردن پیشروی هسته ای و سپس معکوس کردن گام های برداشته شده در عقب نشینی از برجام است. کاخ سفید باید در بخشی از این تلاش ها خیلی سریع با متحدان ای 3 ارتباط برقرار کند. تعهد سیاسی ای 3 به برجام یکی از عوامل تضمین بقای آن بوده است و همکاری نزدیک بین ای 3 و دولت بایدن بهترین فرصت را برای بازگشت ایران به برجام فراهم می آورد. اختلافات بین ایالات متحده و اروپا درباره توافق هسته ای در سال های اخیر محدودیت های اقدامات یک جانبه ایالات متحده در انزوای سیاسی ایران را نشان دادند. به طور گسترده تر، بایدن و اعضای دموکرات کنگره می توانند از احیای توافق هسته ای برای جبران خسارات وارد شده به روابط ترنس آتلانتیک (دو سوی اقیانوس اطلس) توسط دولت ترامپ، استفاده کنند.

این مساله اهمیت دارد که دولت بایدن گام های خود و ارسال پیام به ایران را با دقت دنبال کند. بایدن می خواهد تعهد مجدد ایالات متحده به برجام و کاهش تحریم ها را به موافقت ایران با توسعه مذاکرات منوط کند. بعید است ایران چنین گفت و گوهایی را بپذیرد، مگر اینکه دولت بایدن لغو تحریم های برجام را به طور کامل اجرا کند. با توجه به کارآیی و قدرت اثبات شده تحریم های ثانویه ایالات متحده، دولت بایدن در موقعیتی است که می تواند تعهد متقابل و همزمان به تعهدات برجامی را در گام اول بپذیرد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: نهاد مطالعات سیاسی فردریش ابرت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34