کوشنر مذاکرات خاورمیانه را با دست خالی ترک کرد؟

نویسنده: کریستینا کوتز اولریچسن

دیپلماسی ایرانی: جرد کوشنر، مشاور و داماد رئیس جمهوری دونالد ترامپ، از سفر کوتاه به عربستان سعودی و قطر در آخرین تلاش رسمی دولت کنونی ایالات متحده برای حل دست کم نسبی بحران خلیج فارس به کشورش بازگشت. در این سفر آوی برکوویتز، نماینده ویژه کاخ سفید در مذاکرات بین المللی، و برایان هوک، که در روزهای پایانی فعالیت خود در وزارت امور خارجه روی مساله آشتی کار می کرد، در این سفر کوشنر را همراهی می کردند. کوشنر در نئوم، مکان دیدار پنهانی محمد بن سلمان و مایک پومپئو و بنیامین نتانیاهو در 22 نوامبر، با ولیعهد سعودی و در دوحه با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، دیدار کرد.

پس از دیدار کوشنر با شیخ تمیم در تاریخ 2 دسامبر، بسیاری از رسانه ها از جمله بلومبرگ و الجزیره از توافق اولیه قریب الوقوع بین عربستان و قطر خبر دادند. گمانه زنی ها در رسانه های اجتماعی هم از تلاش های کویت برای میانجی گری در حل بحران خلیج فارس و احتمال صدور بیانیه ای درباره «حصول موفقیت» حکایت داشتند. طبق این گزارش ها، خطوط کلی این توافق به بازگشایی حریم هوایی عربستان به روی ترافیک هوایی قطر و بازگشایی بالقوه مرز زمینی سعودی و قطر متمرکز بوده است. هر دو اقدام به معنای پایان محاصره قطر هستند که از 5 ژوئن 2017 توسط چهار کشور عربی (امارات متحده عربی، بحرین، مصر و عربستان) آغاز شده بود.

با این حال، هیچ اعلامیه ای درباره توافق مقدماتی یا غیرمستقیم برای پایان بخشیدن یا تسهیل محاصره تحت رهبری سعودی علیه قطر صادر نشد و در بیانیه نهایی وزیر خارجه کویت در 4 دسامبر هم تنها به بحث های «مثمر ثمر» و «جدی» برای رسیدن به توافق نهایی اشاره داشت. اما در این بیانیه هم از جزئیات خبری نبود و همه طرفین از جمله سعودی ها و قطری ها درباره سفر کوشنر مسکوت ماندند. البته این احتمال وجود دارد که هنوز طرفین مشغول مذاکره بر سر تعهدات باشند. در عین حال، این احتمال هم وجود دارد که هرگونه توافقی درباره اقدامات اعتمادسازی دو جانبه یا سازوکارهای حل اختلاف اکنون علنی نشود.

مقامات همچنین حوادث مرتبط با تماس تلفنی بین امیر قطر و ولیعهد سعودی با میانجی گری ترامپ در سپتامبر 2017 را که به جای نزدیک کردن دو کشور اختلافات آنها را شدیدتر کرد، در نظر می گیرند. اجلاس شورای همکاری خلیج فارس که قرار است اواخر ماه دسامبر در ریاض برگزار شود، احتمالا فضای بیشتری برای انتشار اعلامیه ها فراهم می آورد؛ خصوصا اینکه شورای همکاری خلیج فارس اکنون تحت دبیرکلی کویت فعالیت می کند.

اگر کوشنر به دنبال دلایلی برای خوش بینی به پایان بحران پیش آمده در حاشیه خلیج فارس در زمان فعالیت دولت ترامپ باشد، می تواند تعاملات دوجانبه سعودی ها و قطری ها را در نظر بگیرد و فهرست 13 موردی خواسته های حداکثری چهار کشور محاصره کننده در سال 2017 را که با موضوعاتی قابل مذاکره تر جایگزین شده است. از جمله شروط تعیین شده برای قطر در آن زمان می توان به تعطیلی الجزیره، قطع روابط دیپلماتیک با ایران، پرداخت غرامت برای خسارات نامشخص به کشورهای در حال محاصره و پذیرش نظارت 12 ساله بر عملکرد قطر در این زمینه ها اشاره کرد. به نظر می رسید خواسته ها دقیقا طوری تعیین شده اند که رد شوند و صرفا توجیهی بودند برای قطع رابطه چهار کشور محاصره کننده با قطر.

به علاوه، تعامل مقامات سعودی و قطر با یکدیگر راهی مطمئن تر برای آشتی از ماهیت بی فایده چهار در مقابل یک محاصره است چرا که تضاد و تنوع منافع در رسیدن به توافق و رویکرد سختگیرانه امارات متحده عربی در مذاکرات مصالحه را دشوار می کند.

درست همانند دور پیشین گفت و گوها در نوامبر 2019، دو طرف درباره مذاکرات و حصول موفقیت احتمالی به طور خوشبینانه ابراز خوش بینی کرده اند. اما آن زمان مذاکرات اولیه به رغم اینکه پیشرفت داشت، به آشتی منجر نشد و چندین هفته مذاکرات پنهانی در ژوئیه سال 2020 نیز تاثیری در رفع محدودیت ها در رابطه با استفاده قطر از حریم هوایی کشورهای همسایه نداشت. 

برخی از کارشناسان عدم موفقیت در مذاکرات ماه ژوئیه را عدم تمایل امارات به حمایت از توافق سعودی و قطر تحت حمایت ایالات متحده دانستند. ابوظبی هنوز هیچ تمایلی به تعامل با دوحه ندارد. یوسف العتیبه، سفیر امارات در ایالات متحده، در 16 نوامبر گفت که مصالحه با قطر «در فهرست اولویت ها»ی هیچ کدام از کشورها نبود. شکاف ها در هفته های اخیر بین امارات و عربستان سعودی درباره شماری از موضوعات منطقه ای از جمله یمن، سیاست نفتی در اوپک پلاس و روابط با ترکیه گسترده شده است.

صرف نظر از آنچه در جلسات کوشنر با مقامات عربی پشت درهای بسته اتفاق افتاده، معلوم است که دیپلماسی آنقدری که او فکر می کرد ساده نبوده. حصول توافق برای کوشنر بی شک دشوار بوده و آشکار شد امضای معامله برای خاتمه بخشیدن به بحرانی که عمیقا در سیاست منطقه ریشه دوانده، نمی توانسته به سادگی یک سفر منطقه ای محقق شود. برای احیای روابط میان قطر و همسایگانش به تلاش مداوم همه طرفین برای مدت زمانی طولانی نیاز خواهد بود و هر توافقی که حاصل شود، تنها آغاز یک روند طولانی تر برای آشتی خواهد بود و نه یک نتیجه نهایی یا بازگشت قطعی به وضعیت پیش از 2017.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34