گزینه «اتصال آسیای میانه» دهلی نو در گرو روابط با تهران

نویسنده: واندانا میشرا

دیپلماسی ایرانی: راجنات سینگ، وزیر دفاع هند، 5 سپتامبر برای دیدار با سرتیپ امیر حاتمی، همتای ایرانی خود، به ایران سفر کرد. رسانه ها هدف اصلی از این دیدار را تقویت روابط دفاعی دو کشور توصیف کردند. با این حال، این سفر یک بعد گسترده تر ارزیابی و تنظیم مجدد روابط هند با ایران هم داشت. این سفر به نوعی بسط مشارکت هند در سازمان همکاری شانگهای در روزهای سوم و چهارم سپتامبر در مسکو به شمار می رفت.

راجنات سینگ در این دیدار بر تعهد هند به تحول در معماری امنیتی جهانی که با ، شفاف، فراگیر، قانون محور و مبتنی بر قوانین بین المللی باشد، نگرانی های هند از تحولات در منطقه خلیج فارس، ارزش که هند به فعالیت های ساخت منطقه ای ضد تروریسم سازمان همکاری شانگهای در حوزه سایبری و در جهت مهار مشکلات افراط گرایی قائل است، نگرانی های هند درباره امنیت مردم در داخل افغانستان، حمایت مستمر هند از تلاش های مردم و دولت افغانستان برای روند صلح فراگیر، قدردانی هند از سازمان رزمایش سالانه ضد تروریسم روسیه موسوم به «ماموریت صلح» تاکید کرد. وزیر دفاع هند همچنین پیشنهاد گفت و گوی گسترده تر میان کشورهای حوزه خلیج فارس را داد و گفت کشورش با همه کشورهای این حوزه منافع حیاتی و پیوندهای تمدنی و فرهنگی دارد و معتقد است این کشورها باید اختلافات خود را با گفت و گو بر اساس احترام متقابل، استقلال و عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر حل و فصل کنند. این در حالی است که منطقه اخیرا به دلیل وخیم تر شدن روابط ایالات متحده و ایران افزایش تنش ها را شاهد بوده است.

هند برای تلاش در جهت هماهنگ سازی مجدد روابط خود با ایران دلایل زیادی دارد که برخی از مهم ترین آنها عبارتند از:

اول، هند یک انتخاب سیاست خارجی موسوم به «اتصال آسیای میانه» دارد. هند اساسا برای بهبود ارتباط خود با کشورهای آسیای میانه به سازمان همکاری شانگهای پیوسته چون نمی خواسته منطقه ای با این اهمیت استراتژیک را به روسیه یا چین واگذار کند. ایران از طریق بندر چابهار دروازه دیگر هند به آسیای میانه است. برخی بر این باورند که ابراز تمایل روسیه به ورود هند به سازمان همکاری شانگهای اقدامی برای برقراری مجدد توازن در برابر چین در سازمان بوده است. در حال حاضر ایران، روسیه و چین در رابطه با نظم منطقه ای در برابر ایالات متحده، عربستان سعودی، کره جنوبی و ژاپن قرار دارند. هند می خواهد جدای از این اتحادها، با ایران و سایر کشورهای منطقه خلیج فارس که با آنها تجارت دارد، روابط بهتری داشته باشد.

دوم، هند در چند سال گذشته در درک از رهبران و پویایی سیاسی منطقه آسیای میانه به بلوغ کافی رسیده است. هند بارها با رهبران منطقه در تمامی سطوح تماس برقرار کرده و این، درک عمیقی از پویایی منطقه در میان تعامل قدرت های بزرگ برای آن فراهم آورده است. از طرف دیگر، رهبران آسیای میانه هم به باقی ماندن هند در منطقه تمایل دارند چون برای آنها به معنای امکان مانور بیشتر در برابر روسیه و چین است.

سوم، به دنبال روابط اخیر اسرائیل و امارات به دستور ایالات متحده، جهان عرب یا منطقه خاورمیانه دچار چند دستگی شده است. امارات متحده عربی سومین کشور عربی است که با ایجاد روابط دیپلماتیک با اسرائیل، هدف استقلال فلسطین را رها می کند. اما برای هند مساله در خلیج فارس مهم تر از اینهاست و می خواهد توازن در روابط آن با کشورهای منطقه حفظ شود. هند می خواهد تصویری از یک کشور کاملا مستقل ارائه دهد که بر اساس نیازها و خواسته های خود در سیستم بین المللی فعالیت و در سیاست، استقلال خود را حفظ می کند. دیدار و گفت و گوی هند با ایران در زمینه روابط دفاعی را باید با این دیدگاه درک کرد.

آخرین و مهم ترین دلیل، همگرایی فزاینده بین ایران و چین است. چین در اکثر مناطق جهان در مقیاسی تهاجمی، فعال بوده است. ایران نیز برای چین از اهمیت ویژه برخوردار است. تمایل چین به مشارکت بیشتر در پروژه های نوسازی بندر چابهار پس از کاهش فعالیت هند در این بندر یک ضربه بزرگ استراتژیک به هند خواهد بود. چین سرمایه های بیشتری در اختیار دارد و به راحتی می تواند ایران را از هند دور کند. بنابراین، هدف از این نشست همچنین تقویت روابط دوجانبه بین هند و ایران با استفاده از تقویت تعاملات دفاعی بوده است.

خلاصه کلام اینکه دیدار وزرای دفاع سازمان همکاری شانگهای در پس زمینه اختلافات مرزی هند و چین و تشدید تنش ها در منطقه برگزار شد. دو کشور در چهار ماه گذشته در چندین منطقه به بن بست رسیده اند. به همین ترتیب، صلح و امنیت در منطقه سازمان همکاری شانگهای به بعد جدیدی نیاز پیدا کرده که ضرورت ایجاد فضای اعتماد، عدم تعرض، احترام به قوانین بین المللی و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات است. اظهارات وزیر دفاع هند در نشست سازمان همکاری شانگهای در این باره، پیامی غیر مستقیم به چین بود. در طرف دیگر ماجرا، چین سعی دارد هند و پروژه همدی را در چشم کشورهای دوست آن نابود و در این روند، پروژه های اقتصادی را از آن خود کند. ایران یکی از کشورها با اهمیت استراتژیک فوق العاده هم در زمین و هم در دریاست و دروازه ای به آسیای میانه از مسیر دریا به شمار می رود. از این رو، با توجه به آرمان های دریایی هند و همچنین گزینه سیاست خارجی موسوم به «اتصال آسیای میانه» ایران برای هند نیز از اهمیت استراتژیک برخوردار است.

منبع: یوراسیا ویو / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34