روابط ایران با شرق اروپا، همکاری صنعتی با شرکای سنتی

دیپلماسی ایرانی: منطقه شرق اروپا در قرن بیستم میلادی از ظرفیت صنعتی و تکنولوژیک نسبتا خوب برخوردار بوده و در بسیاری از زمینه ها نوعی همپوشانی و مکمل بودن با بخش صنایع سنگین ایران وجود داشته است. پس از فروپاشی کمونیسم بخش قابل توجهی از صنایع مهم این کشورها به ورطه نابودی رفته و بخش هایی نیز شاهد پیشرفت های اساسی و مهم بوده است از جمله می توان از طرفی به صنایع اتومبیل سازی اشاره کرد که امروزه دو کشور اسلواکی با سرمایه گذاری آلمان در اشکودا و رومانی با سرمایه گذاری فرانسه در داچیا سهم قابل توجهی در تولید اتومبیل اروپا دارند. اسلواکی با کمتر از 8 میلیون بیش از یک میلیون اتومبیل در سال تولید می کند (سال ۲۰۱۸ تعداد ۱،۰۸۰،۰۰۰ دستگاه) که از سال ۲۰۰۷ تاکنون بالاترین سرانه تولید خودرو در جهان را به خود اختصاص داده و بیستمین تولیدکننده بزرگ جهان و هفتمین تولیدکننده بزرگ خودرو در اروپا محسوب می شود. خودروسازی مهمترین بخش صنعتی اسلواکی است که بیش از یک سوم صادرات صنعتی این کشور را تشکیل می دهد و برای بیش از ۸۰ هزار نفر اشتغال ایجاد کرده است. حدود ۳۰۰ شرکت قطعه ساز نیز در تامین قطعات این خودروها نقش ایفا می کنند و چهار برند معروف خودروسازی دنیا یعنی فولکس واگن، پژو-سیتروئن، کیا و جگوار لندرور در اسلواکی کارخانه دارند. فولکس واگن (با کارخانه هایی در براتیسلاوا، مارتین و کوشیتسه) یکی از بزرگترین کارفرمایان و مالیات دهندگان اسلواک است. کارخانه کیا هم در ژیلینا، پژو سیتروئن در ترناوا و نهایتا جدیدترین خودروساز مستقر در این کشور یعنی جگوار لندرور نیز در شهر نیترا مستقر شده است که‌‌ محل استقرار آنها را در روی نقشه می توانید مشاهده کنید.

و از طرف دیگر می توان به مجارستان 10 میلیونی اشاره کرد که نقش قابل توجهی در تولید مواد غذایی و لبنیات دارد و یا اسلوونی کوچک که به توانمندی قابل توجهی در بخش های تکنولوژی ارتباطات، دارو و مواد اولیه این بخش و لوازم منزل دست یافته است. البته کشورهای لهستان، کرواسی و چک نیز توانمندی های نوینی در صنایع کشتی سازی، نیروگاهی و راه آهن و غیره کسب کرده اند. صربستان خارج از اتحادیه اروپا هم دارای ظرفیت سنتی در بخش زیرساختارها نظیر سدسازی، بندرسازی، ساخت فرودگاه و پل و صنایع دفاعی دارد که در سال های اخیر با کمک چین و روسیه پیشرفت های قابل توجهی داشته است. 

گزارش نوآوری سال ۲۰۲۰ اروپا حاکی از آن است که کشورهای اتحادیه اروپا روند رو به رشدی را از نظر نوآوری دارند. در این گزارش، کشورهای منطقه در چهار گروه "رهبران نوآوری"، "نوآوران قوی"، "نوآوران متوسط" و "نوآوران ضعیف" دسته بندی شده اند که اکثر کشورهای شمال اروپا جزء رهبران نوآوری منطقه بوده و سوئد همچنان پیشتاز است. و کشورهای منطقه شرق اروپا از جمله رومانی و بلغارستان نیز در سطح متوسط کشورهای اروپایی از نظر نوآوری هستند.

به طور کلی وجوه اشتراکی زیادی بین ایران و کشورهای شرق اروپا وجود دارد و در بعد روانشناسی فرهنگی و رسوم و سنن نیز ملت های این منطقه به مردم ایران در مقایسه با ملل غرب اروپا احساس قرابت بیشتری داشته اند. در هزاره سوم میلادی مزیت‌های اقتصاد ایران از جمله موقعیت ژئواکونومیکی، رتبه اقتصادی برتر در دنیا، جمعیت جوان و تحصیلکرده، وجود ذخایر طبیعی و معدنی، زیرساخت‌های اقتصادی قوی و گسترده، تنوع در حوزه های اقتصادی و غنی به لحاظ ذخایر هیدروکربنی و نفتی، چهارمین تولید‌کننده نفت در جهان، دارای دومین ذخایر گازی جهان، صنعت توریسم و اکوتوریسم، تولید روی و کبالت، رتبه برتر در ذخایر آلومینیوم، منگنز و مس در جهان، حائز رتبه خوب در دنیا به لحاظ تنوع تولیدات محصولات کشاورزی در جهان و بویژه بازار مصرف 80 میلیونی ایران در کنار دسترسی آسان کشورمان به یک بازر مصرف بیش از نیم میلیاردی به طور جدی مورد توجه کشورهای شرق اروپا بوده و این ویژگی‌ها باعث می ¬شود تا کشورهای منطقه تمایل زیادی به سرمایه گذاری و صادرات محصولات خود در ایران داشته باشند. به عنوان نمونه از سویی کشورهای اسلوونی، لتونی، چک، بلغارستان، کرواسی و.... می¬توانند در حوزه های صنایع الکترونیکی، مهندسی، مبلمان، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، راه آهن، دارو، آب، تولید قطعات خودرو، تولید برق آبی تکنولوژی برای محیط زیست، طرح¬های عمرانی و ساختمان، جهانگردی، حمل و نقل زمینی و دریایی، ماشین آلات برقی و...در ایران سرمایه گذاری کنند و از سوی دیگر کشورهای رومانی، لهستان و مجارستان علاقه مند همکاری در بخش های صنایع ماشین آلات کشاورزی، کشتی سازی و مواد غذایی هستند.

موضوع مهم دیگر اینکه تولیدات صنعتی ‏اروپای شرقی سابق  از استانداردهای اروپا پیروی می‌کند و این کشورها مرکز تولید دارو، صنایع مکانیزاسیون کشاورزی، تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، صنایع ریلی و... هستند. به طور خاص در رومانی صنایع داروسازی پیشرفت قابل توجهی داشته و از ‏بالاترین استانداردهای اروپا و آمریکا پیروی می‌کنند به همین دلیل محصولات این کشور به اروپا و آمریکای مرکزی و شمالی صادر می -شود. در اسلواکی و چک و ‏مولداوی نیز تمامی محصولات صنعتی و حتی کشاورزی و دامی دارای استانداردهای اروپا هستند. بنابراین بازارهای مصرف با اطمینان از کیفیت این محصول ‏پذیرای این محصولات هستند. ضمن اینکه قیمت تمام شده فرآورده¬های غذایی و محصولات صنعتی در این کشور کمتر از اروپای مرکزی است. از این رو ایران می¬ تواند در حوزه¬ های راه سازی، ساخت هتل، تولید ماشین آلات کشاورزی، سنگ‌های تزیینی، زغال سنگ، محصولات کشاورزی (خشکبار، آجیل، ادویه، میوه تازه و...) ساختمان سازی، مصالح ساختمانی، برق رسانی، آبرسانی، پتروشیمی، خودروسازی، صنایع غذایی، پروژه ¬های سدسازی، احداث تونل، احداث مترو، ساخت سیلو ذخیره سازی گندم، ایجاد شبکه¬ های آبیاری و زهکشی، انرژی (ساخت نیروگاه برق) فرش، مبلمان، منسوجات، روغن اتومبیل، محصولات پتروشیمی و... صادرات، سرمایه گذاری و صدور خدمات فنی و مهندسی در این کشورها داشته باشد.

ایران در 6 دهه گذشته همکاری های صنعتی قابل توجه با کشورهای شرق اروپا داشته که تا زمان فروپاشی کمونیسم بویژه در دوره پسا انقلاب اسلامی روابط تهران به ترتیب با بخارست، بلگراد، پراگ، بوداپست و ورشو قابل توجه بوده است. در دوره پهلوی دوم سطح مبادلات اقتصادی با این کشورها بین 50 ملیون تا سیصد میلیون دلار (رومانی 300 میلیون، چکسلواکی سابق 100 میلیون، یوگسلاوی سابق 70 میلیون، لهستان 50 میلیون و مجارستان 40 میلیون دلار) در نوسان بوده است و ایران در آن دوره بر اساس برنامه ریزی حساب شده با رومانی در صنایع برق و ماشین آلات کشاورزی، با چکسلواکی سابق در نیروگاه سازی، آلومنینوم سازی و ماشین سازی تبریز، با لهستان در کشتی سازی و مس، با مجارستان در کشاورزی و محیط زیست و با یوگسلاوی سابق در صنایع سنگین همکاری داشته است. در دوره بعد از انقلاب اسلامی حجم مبادلات با این کشورها رشد چشمگیری داشته و فقط حجم مبادلات با رومانی در سال 1988 میلادی بیش از یک میلیارد دلار بوده است. یکی از موضوع های مهم همکاری با این منطقه انرژی بوده که در بخش بعدی به آن می پردازیم.