اهمیت ویژه ای که سفر نخست وزیر عراق به ایران دارد

نویسنده: سعید پیرمحمدی، دکترای روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: سفر مصطفی الکاظمی به تهران که به دنبال به تأخیر افتادن سفر وی به ریاض به عنوان اولین سفر خارجی وی در مقام نخست وزیری محسوب می شود، به لحاظ شرایط داخلی، منطقه ای و بین المللی از اهمیت بالایی برخوردار است. اقدامات وی از زمان روی کار آمدن نقش مؤثری در معادله قدرت در داخل عراق و موازنه نیروهای خارجی در این کشور داشته است. 

به اذعان بسیاری از تحلیلگران، سفر وی به ایران و متعاقب آن سفرش به واشنگتن و احتمالاً عربستان، سرنوشت بسیاری از معادلات آینده عراق را تعیین خواهد کرد. اما نکته حائز اهمیت در رابطه با ایران، تبیین وضعیت موجود و ترسیم چشم انداز مطلوب در مناسبات سیاسی و اقتصادی با بغداد است.  

در سطح نیروهای مسلح، تهران همواره ملاحظات خاص خود را در عراق داشته است؛ برکناری فالح فیاض از سمت رئیس و مشاور امنیت ملی عراق و انتصاب عبدالغنی الاسدی فرمانده سابق دستگاه ضدتروریسم عراق برای این پست، به نوعی چراغ سبز وی به امریکایی ها قلمداد می شود. این امر از آنجایی اهمیت می یابد که نیروهای سرویس مبارزه با تروریسم در ژوئن امسال با حمله به یکی از مراکز الحشد الشعبی در جنوب بغداد، برخی از نیروهای کتائب را بازداشت کرده بودند. 

افزون بر این، موافقت الکاظمی با بازگشت نیروهای پیشمرگه به استان کرکوک که بخشی از توافق پشت پرده وی با جریان های کردی محسوب می شود، می تواند ضمن بازگرداندن مناقشات قومی – مذهبی به این استان استراتژیک، جبهه جدیدی علیه ایران در عراق ایجاد کند.

گفت وگوهای راهبردی عراق با امریکا نیز در حالی آغاز شده که خواست اصلی ایران و جریان های سیاسی همسو با آن، اجرایی شدن مصوبه پارلمان عراق برای اخراج کامل نیروهای امریکایی از این کشور است. حال آن که دستورکار اصلی امریکا در این گفت وگوها دور زدن این مصوبه و تقلیل مقوله خروج کامل به کاهش نیروهاست. استقرار سامانه های پاتریوت در پایگاه عین الاسد و آزمایش این سامانه در سفارت امریکا در منطقه سبز به وضوح از عزم جدی این کشور برای تداوم حضور نظامی و مقابله با نفوذ ایران در عراق حکایت دارند. 

این موضوع یکی از محورهای اصلی مذاکرات کاظمی و هیأت همراه در تهران و واشنگتن خواهد بود. اما به نظر می رسد با عنایت به ملاحظاتی چون فشارهای اقتصادی امریکا و همچنین تلاش کاظمی برای ایجاد موازنه میان مطالبات نیروهای داخلی و خارجی در نهایت وی با خواسته های دولت ترامپ در این خصوص موافقت خواهد کرد.

در حوزه اقتصادی، تهران به عراق به عنوان یک مجرای کلیدی تجارت خارجی و فضای حیاتی برای دور زدن تحریم ها می نگرد. تجارت خارجی دو کشور در سال 2019 به 12 میلیارد دلار رسید و دو طرف در افق 2021 دستیابی به رقم 20 میلیارد دلار را هدف¬گذاری کرده اند. کمیته مشترک تجارت ایران و عراق نیز که در جریان سفر سال 1397 حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران به عراق ایجاد شد، اهدافی چون کاهش موانع تعرفه ای و ایجاد دفتر تضمین صادرات ایران را دنبال می کند. تلاش برای اتصال راه‌آهن دو کشور نیز از نقش محوری عراق در دیپلماسی اقتصادی منطقه ای ایران نشان دارد. 

دولت ترامپ به عنوان یک مانع جدی در روابط ایران و عراق عمل کرده است. از یک سو، بغداد با خطرات ناشی از بلوکه کردن عواید حاصل از فروش نفت و عدم تمدید معافیت عراق از واردات گاز و برق ایران مواجه است و ایران نیز در ماه های اخیر تحت شدیدترین تحریم¬ها در حوزه اولیه نفوذ خود یعنی توسعه روابط اقتصادی با عراق، سوریه و لبنان قرار داشته است. با ورود گزاره عربستان و احتمال تأمین نیازهای برق عراق از مجرای این کشور یا شورای همکاری این معادله پیچیده¬تر نیز خواهد شد.

در نهایت باید گفت هنر سیاستگذاری خارجی کسب بیشترین دستاوردها و کمترین تهدیدات در جهت تأمین اهداف و منافع ملی است. چنانچه دستورکار اصلی کاظمی، کاهش سطح منازعه قدرت ها در عراق به منظور بهره برداری از فرصت های روابط دوجانبه با تمامی طرفهاست. بر این مبنا، رهیافت مطلوب استفاده از ظرفیت های بالقوه موجود در روابط اقتصادی دو کشور از جمله ایجاد وابستگی متقابل اقتصادی و در عین حال تداوم پیوستگی امنیتی در حوزه هایی چون تأکید بر حفظ استقلال و تمامیت ارضی عراق و مقابله با تهدید مشترک هویت های فروملی و تروریسم است.