چرا ایالات متحده نمی تواند به بحران خلیج فارس پایان دهد؟

نویسنده: کریستین کوتس اولریچسِن

دیپلماسی ایرانی: اخیرا در فاکس نیوز گزارشی منتشر شد مبنی بر اینکه امارات متحده عربی از مقامات ایالات متحده خواسته پیش نویس توافقنامه ای را برای پایان دادن به جنبه اصلی محاصره سه ساله قطر توسط امارات، عربستان سعودی، بحرین و مصر تهیه کند. این گزارش بار دیگر توجه ها را به دشواری های پایان دادن به مناقشات فزاینده در منطقه خلیج فارس جلب کرد.

فاکس نیوز به نقل از مقاماتی که به نام آنها اشاره نکرد، گزارش داد که امارات متحده عربی از عربستان سعودی خواسته یک پیشنهاد تحت حمایت ایالات متحده برای بازگشایی حریم هوایی سعودی و اماراتی به روی خطوط هواپیمایی «قطر ایرویز» را بپذیرد. 

محاصره قطر مسائل گسترده ای را در بر می گیرد، اما از دیدگاه ایالات متحده مساله حریم هوایی در اولویت قرار دارد چرا که با تلاش های دولت دونالد ترامپ برای منزوی کردن ایران و اعمال فشار بر این کشور در ارتباط است. مقامات آمریکایی در ماه های اخیر تلاش کرده اند تا در زمینه یک توافق حریم هوایی برای حصول پیشرفت ملموس در پایان دادن به اختلافات میان شرکای نزدیک ایالات متحده از طریق تمرکز روی موضوعات جزئی به جای مصالحه عمومی یا توافقی بزرگ، میانجی گری کنند.

محاصره قطر از 5 ژوئن سال 2017 با اقدام «ضد تروریستی چهارگانه» عربستان سعودی، بحرین، مصر و امارات به قطع روابط سیاسی و اقتصادی با این کشور، بسته شدن تنها مرز زمینی بین قطر با عربستان و اعمال محدودیت بر حق پرواز قطر در حریم هوایی کشورهای نام برده، آغاز شد. در نتیجه تغییر مسیر پروازهای خطوط هوایی قطر، نه تنها هزینه سوخت این پروازها گران تر شد، بلکه این خطوط هوایی از حریم هوایی ایران برای بیشتر پروازها به مقاصد در اروپا و آمریکای شمالی استفاده کرد.

از دیدگاه ایالات متحده آمریکا، مساله محدودیت پروازهای قطر در حریم هوایی کشورهای عربی همسایه مشکل ساز است چرا که به پرداخت های استفاده از حریم هوایی به ایران می انجامد و در کارزار اعمال فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران اختلال ایجاد می کند. به گزارش فاکس نیوز، حق پرواز پرداختی قطر به ایران سالانه به حدود 133 میلیون دلار می رسد. یک مشکل دیگر هم این است که بسیاری از دیپلمات ها و نیروهای نظامی آمریکا مرتبا از پروازهای تجاری «قطر ایرویز» استفاده می کنند و در حریم هوایی ایران در معرض خطر بالقوه قرار می گیرند. شلیک اشتباهی به یک فروند هواپیمای مسافربری اوکراین در ماه ژانویه خطرات گرفتاری احتمالی در تشدید تنش ها بین آمریکا و ایران را به وضوح نشان داد.

در حالی که تلاش های پیشین مقامات آمریکایی برای میانجی گری توافق بازگشایی حریم هوایی چهار کشور عربی به روی قطر شکست خورده بود، دولت ترامپ در ماه ژوئن ابتکارعمل جدیدی را در این راستا به کار گرفت. به نظر می رسد که آنچه فاکس نیوز گزارش داده، بخش هایی از همین ابتکارعمل جدید بوده است.

اما آنچه مانع از حل و فصل بحران خلیج فارس می شود، عدم تناسب در منافع طرفین درگیر و همچنان ناتوانی آنها در توافق روی مسیری برای پیشروی است. رئیس جمهوری ترامپ سال 2018 امیدوار بود با دیدارهای جداگانه با رهبران کشورهای درگیر و حصول توافقی در «اجلاس آشتی» در کمپ دیوید به این محاصره پایان دهد، اما چنین رویکردی هرگز بختی برای موفقیت نداشت، چرا که نتیجه احتمالا آسیب دیدن وجهه یکی از طرفین بود. با این حال، ایالات متحده با تغییر رویکرد و تمرکز روی موضوعات خاص، ممکن است بختی برای موفقیت داشته باشد.

با توجه به اینکه بحرین و مصر نقشی ثانویه در اقدام علیه قطر بازی می کنند، در حقیقت تمرکز آمریکا باید روی عربستان سعودی و امارات باشد. از این رو، چالش موجود برای مقامات آمریکا و سایر واسطه های بالقوه در بحران خلیج فارس این است که هیچ راه مستقیمی برای حل اختلافات به روشی قابل قبول برای همه طرفین درگیری وجود ندارد. نبود اجماع اساسا بر همه تلاش های مداوم برای حل مسائل محاصره چه به صورت موردی و چه از طریق مذاکرات دو جانبه سایه انداخته و هیچ نشانه ای دال بر خاتمه قریب الوقوع بحران دیده نمی شود.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / مترجم: طلا تسلیمی