ایران برای دستیابی به بمب اتم تلاشی نمی کند

نویسنده: مارک فیتزپاتریک

دیپلماسی ایرانی: آژانس بین المللی انرژی اتمی در تاریخ 5 ژوئن عقب نشینی های اخیر ایران از توافق هسته ای 2015 خودداری آن از همکاری با تعهدات نظارتی را با جزئیات بیان کرد. آژانس همچنین به موارد توجه و عمل ایران مطابق تعهدات امنیتی و تدابیر اعتبارسنجی تکمیلی به صورت کامل اشاره کرد. اگرچه موقعیت طوری نیست که بتوان نیمه پر لیوان را دید، اما لازم نیست که تنها نیمه خالی لیوان مورد توجه قرار بگیرد.

قبل از هر چیزی باید به این مساله اشاره کرد که عقب نشینی تدریجی ایران از تعهدات برجامی واکنشی حساب شده به خروج دولت ترامپ از توافق هسته ای بوده است. ایران سال گذشته افزایش ذخایر اورانیوم با غنای پایین را آغاز کرد و محدودیت 202.8 کیلوگرم تعیین شده در برجام را نادیده گرفت. ایران در حال حاضر 1571.6 کیلوگرم اورانیوم با غنای پایین دارد که 483 کیلوگرم آن اورانیوم غنی شده دو درصدی یا کمتر است که با اورانیوم با غنای 90 درصد مورد نیاز برای ساخت بمب فاصله زیادی دارد. به علاوه، اگرچه ذخایر اورانیوم غنی شده ایران می تواند مساله نگران کننده ای باشد، اما لازم به ذکر است که ذخایر اورانیوم غنی شده ایران پیش از برجام 9 هزار کیلوگرم بود که می توانست برای ساخت چند بمب کافی باشد. ایران هیچ تلاشی برای دست یابی به بمب نشان می دهد و با سرعت کنونی برنامه هسته ای آن، دست کم سه سال طول می کشد به اورانیوم کافی برای یک بمب دست یابد.

ایران شمار سانتریفیوژهای فعال در تاسیسات غنی سازی در نطنز را در همان حد تایین شده در برجام (5060) نگه داشته؛ با این حال، 1044 سانتریفیوژ را در تاسیسات فردو که پیشتر کار در آن متوقف شده بود، راه اندازی کرده است. ایران همچنین در عقب نشینی از تعهدات برجامی از برنامه خود برای استقرار سانتریفیوژهای جدیدی در یک تاسیسات آزمایشی جدید در نطنز خبر داده است. ایران در حال حاضر حدود 100 سانتریفیوژ فعال از طرح های مختلف پیشرفته در این مرکز دارد. دانش به دست آمده در جریان عملیاتی شدن این سانتریفیوژهای پیشرفته از بین نمی رود، اما میزان پیشرفتی که از این عملیات تحقیق و توسعه حاصل می شود، جای بحث دارد؛ در حقیقت، اینکه ایران در حال حاضر 14 نوع مختلف سانتریفیوژ پیشرفته را استفاده می کند، از پراکندگی رویکرد آن حکایت دارد.

اگرچه پیشرفت های ایران در زمینه غنی سازی را نمی شود کم اهمیت دانست، اما جدیدترین گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی نشان می دهد که ایران در چند جنبه همچنان به برجام متعهد است. ایران هیچ فعالیتی برای پردازش مجدد انجام نداده و هیچ تلاشی برای از سرگیری کار روی رآکتور تحقیقاتی اراک در قالب طرح مشکل ساز قبلی نکرده است. ایران همچنین مانع از نظارت آژانس انرژی اتمی بر سانتریفیوژها فعال، ذخایر اورانیوم غنی شده و دیگر موارد نشده و برای بازرسان آژانس روادیدهای طولانی مدت و فضای کاری مناسب فراهم می کند. ایران همچنین به پروتکل الحاقی پایبند است. به رغم مشکلات مربوط به همه گیری کرونا، آژانس بین المللی انرژی به «همکاری استثنایی» مقامات اتریش و ایران اشاره کرده است. به طور خلاصه، برخلاف برخی ابراز تردیدها، برجام نمرده است.

با این حال، برخی تحولات ناخوشایند هم بوده که جزئیات برخی از آنها در دو گزارش محرمانه آژانس بین المللی انرژی اتمی که در 5 ژوئن در اختیار کشورهای عضو آژانس گذاشته شده، آمده است. در این گزارش ها آژانس نگرانی خود را درباره خودداری ایران از همکاری در تحقیقات درباره مواد هسته ای اعلام نشده و فعالیت ها در سه سایت هسته ای در گذشته است. ایران مانع از دسترسی بازرسان آژانس به دو سایت شده و این در حالی است که بازرسان سعی داشته اند با گرفتن نمونه های محیط زیستی درباره فعالیت های گذشته در این سایت ها کسب اطلاع کنند. سایت سوم کاملا پاکسازی شده و گرفتن نمونه در آن هیچ فایده ای ندارد. به علاوه، در یک سال گذشته ایران از تعامل با آژانس در رابطه با سوالات مربوط به استفاده های محتمل اعلام نشده مواد هسته ای در اوایل دهه 2000 خودداری کرده است. به هر حال، همه موارد نگران کننده به حدود 15 سال مربوط می شود و هیچ نشانه ای دال بر ادامه آنها وجود ندارد.

ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی گفته که هیچ اتهامی را در رابطه با فعالیت های گذشته خود نخواهد پذیرفت و خود را موظف به پاسخگویی به چنین ادعاهایی نمی داند. این مشکل به اقدام آژانس در بستن پرونده فعالیت های مشکوک هسته ایران و «بعد نظامی احتمالی» این فعالیت ها در اواخر سال 2015 برای ممکن ساختن حصول برجام مربوط می شود. با این حال، آژانس هیچ وعده ای درباره عدم بررسی فعالیت های گذشته در صورت افشای اطلاعات جدید به ایران نداده و موظف است درباره هر سرنخ جدیدی درباره مواد و فعالیت های هسته ای اعلام نشده در «بایگانی اتمی» ایران تحقیق کند.

اما این مساله صرفا یک الزام قانونی نیست و باید در بستر گسترده تر سیاسی مورد توجه قرار بگیرد. وال استریت ژورنال ماه گذشته نوشت که ایران در واقع آماده پذیرش بازرسان و موافقت با نمونه گیری محیط زیستی است و تنها دلیلی که این اتفاق رخ نداده، مسائل سیاسی داخلی در ایران بوده. البته پویایی داخلی هم متاثر از نیروهای خارجی است که در کل نوعی احساس مورد خیانت واقع شدن به ایران داده اند. آمریکا سعی دارد تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل علیه ایران را تمدید کند و از اعمال تحریم های جدید علیه ایران دست نمی کشد و اروپا هم توانایی تسهیل فشار تحریم ها را ندارد.

با این حال، نشانه های مثبتی هم در تحولات جهانی بوده که می توانسته به ایران احساس بهتری بدهد. به رغم نگرانی ها و گمانه زنی های گسترده، ایالات متحده هیچ تلاشی برای جلوگیری از رسیدن محموله نفتی ایران به ونزوئلا نکرد. ایالات متحده و ایران در یک برنامه جدید تبادل زندانی ها موفق عمل کردند و دونالد ترامپ ضمن تشکر از ایرانی ها به دلیل آزادی زندانی آمریکایی، درباره مذاکرات جدید ابراز تمایل کرد. اگرچه گزینه «توافق بزرگ» مد نظر او اساسا وجود خارجی ندارد، اما به نظر می رسد فرصتی برای ممانعت از تشدید مجدد تنش ها به وجود آمده است. مسائل مطرح شده در گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی اگرچه مهم هستند، اما مخاطره آمیز به شمار نمی روند. هنوز می شود به نیمه پر لیوان امیدوار بود و نیازی به تاکید روی نیمه خالی لیوان نیست.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / مترجم: طلا تسلیمی