سردرگمی اروپا در موازنه حمایت از برجام و خواسته کاهش نفوذ منطقه‌ای ایران

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی- دوشنبه هفته جاری (بیست وسوم اردیبهشت ماه)، بروکسل، پایتخت بلژیک میزبان وزرای امور خارجه تروئیکای اروپا همراه با فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود تا در این نشست وضعیت کنونی توافق هسته ای بعد از اقدام چهارشنبه هفته گذشته تهران در خصوص عدم فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین مذاکرات خود را داشته باشند. دیپلماسی ایرانی برای بررسی و ارزیابی خروجی این مذاکرات و نگاه قاره سبز در خصوص آینده توافق هسته ای، گفت وگویی را با سید جلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلستان و کارشناس مسائل بین الملل انجام داده است که در ادامه می‌خوانید: 

بعد از اقدام چهارشنبه هفته گذشته تهران در خصوص عدم فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین، دوشنبه هفته جاری بروکسل به کانون تلاش های دیپلماتیک تروئیکای اروپایی به همراه فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بدل شد. با توجه به خروجی این مذاکرات اساساً مسئله مناسبات برجامی ایران و اروپا را بعد از اقدام یاد شده تهران چگونه ارزیابی می کنید؟

به هر حال باید بپذیریم که در یک سال گذشته تهران نهایت صبر خود را به کار بست و علی‌رغم اعمال تحریم‌ها و فشارهای ظالمانه و یک جانبه ایالات متحده آمریکا بعد از خروج دونالد ترامپ از برجام شاهد بدعهدی های سه کشور اروپایی در انجام تعهدات خود بود. در این راستا با وجود همه مواضع سیاسی و دیپلماتیک مناسب قاره سبز در حمایت از برجام و ایران در یک سال گذشته ما شاهد آن بودیم که این کشورها نتوانستند و در برخی از موارد هم نخواستند که حمایت عملیاتی جدی خود را در حوزه مناسبات اقتصادی، به خصوص فروش نفت و گشایش های روابط بانکی و ارزی داشته باشند. خوب مجموع این شرایط سبب شد تا تهران به ناچار به سمت گام عملیاتی پیش رود و در راستای تحریم برجامی ایالات متحده آمریکا مبنی بر عدم فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین دست به تصمیم جدی بزند. به موازات این مسئله اگرچه اواسط هفته جاری شاهد مذاکرات دیپلماتیک سه کشور اروپایی به همراه خانم موگرینی بودیم و دیدارهای جدی در خصوص آینده برجام و نیز مناسبات با تهران صورت گرفته است، اما به نظر نمی رسد که بتوان در مناسبات کلان و در حوزه راهبردی تغییراتی جدی از جانب قاره سبز شاهد باشیم. چون اگر چه در پایان نشست بروکسل، موگرینی به ضرورت پایبندی اتحادیه اروپا به برجام پرداخت و تاکید کرد که اتحادیه اروپا و همه اعضای آن کاملا مصمم هستند که توافق هسته‌ای با ایران به طور کامل اجرا شود و این مواضع مثبت ارزیابی می شود، اما باز نمونههای این سخنان را قبل تر در طول یک سال گذشته شاهد بودیم. ما منتظر اقدام عملی در حوزه تجاری هستیم.

آیا تلاش قاره سبز برای انجام نخستین تراکنش کانال مالی ویژه اینستکس طی چند هفته آینده که رسما از جانب خانم موگرینی مطرح شد می تواند نشان از تاثیر اقدام ایران داشته باشد؟

باید دید که در حوزه عملیاتی این دست مواضع تا چه اندازه می تواند شرایط را برای تسهیل مناسبات تجاری ایران فراهم کند، اما با توجه به اقتضائات این ساز و کار مالی که از یک سو دارای محدودیت جدی در سقف مبادلات است و از طرف دیگر تنها به حوزه تامین کالاهای اساسی و دارو محدود می شود، حتی اگر عملیاتی هم شود، آن چیزی نیست که ایران را قانع کند. یعنی عملاً سطح تعهدات انجام شده از جانب ایران با سطح تعهداتی که اروپا تاکنون انجام داده و در بیشتر موارد هم تنها وعده عملیاتی شدن آن را داده است قابل قیاس نیست. من باز تاکید دارم که این گام های اروپا کاملاً مثبت ارزیابی می شود، اما به هیچ وجه کافی نخواهد بود. ما به دنبال انجام تعهدات عملی تجاری و اقتصادی اروپایی ها متناسب با خود برجام و نه چیزی بیشتر از آن هستیم.

یعنی شما هم روایت رویترز به نقل از چند دیپلمات اروپایی که گزارش داده اند ایران در مذاکرات با اروپا فروش 1.5 میلیون بشکه نفت در روز را شرط ماندن در برجام اعلام کرده است را قبول داید؟

مسئله روایت نیست، بلکه واقعیت ها است. من معتقدم اروپا در این یک سال به منظور حمایت از ایران، یا نتوانسته و یا در مواردی نخواسته است که کاری صورت دهد. پس انجام این سطح از تعهدات تنها انداختن توپ در زمین ایران است. من معتقدم که سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان به موازات تلاش های آمریکا سعی دارند جمهوری اسلامی ایران را چندان آزاد و رها نگذارند. چون انجام تعهدات برجامی در خصوص مناسبات بانکی و فروش نفت ایران مطابق با شرایط جمهوری اسلامی به زعم اروپایی ها این توان را در اختیار کشور قرار می دهد که نگاه خود را در خاورمیانه پیش ببرد و این در تقابل جدی با سیاست‌های اروپا قرار دارد. چون قاره سبز هم به شدت تمایل دارد تا توان موشکی و نفوذ منطقه ای جمهوری اسلامی ایران کاهش پیدا کرده و به شکل جدی محدود شود. چرا که امنیت اسرائیل به همان میزان که برای آمریکا مهم است برای قاره سبز نیز از اهمیت جدی برخوردار است. لذا اگرچه حفظ برجام برای تروئیکای اروپا بسیار اهمیت دارد، چون بحران پرونده هسته ای ایران را از بین برد و باعث افزایش امنیت منطقه‌ای و به تبع آن افزایش امنیت اروپا شد، اما آلمان، فرانسه و انگلستان چندان تمایلی ندارند که ایران را با یک فراغ بال به حال خود در خاورمیانه رها کنند. پس واقعیت این است که اکنون اروپا در ایجاد تعادل و موازنه میان سیاست حمایت از برجام و تقویت ایران به منظور حفظ توافق هسته‌ای به منظور افزایش امنیت خود و نیز سیاست کاهش توان نفوذ ایران در خاورمیانه به دلیل افزایش امنیت اسرائیل و متحدین عربی خود مانند عربستان و امارت به یک سردرگمی رسیده است.

پس با این تفاسیر شما معتقدید که عملاً با اشراف تهران بر ناتوانی اتحادیه اروپا در حمایت از ایران اقدام چهارشنبه تنها به ایجاد تنش در مناسبات برجامی ایران و اروپا کمک کرده است؟

ببینید ما باید این واقعیت را در نظر بگیریم که آیا جمهوری اسلامی ایران چاره دیگری جز اقدام هفته گذشته داشته است یا خیر؟ در طول یک سال گذشته ایران گام به گام بر اساس برجام عمل کرده است. یعنی بعد از خروج دونالد ترامپ از برجام، تهران نشست هایی را در دو نوبت در سطح معاون وزیر امورخارجه برگزار کرد و بعد از آن در دو نوبت هم با شخص وزیر امور خارجه مذاکراتی را شکل داد. بعد از اینکه عملا شاهد ناکامی این مذاکرات بودیم، تهران بر اساس خود متن توافق هسته ای در بندهای 26 و 36 اقدام عملیاتی در خصوص کاهش تعهدات برجامی انجام داد. لذا این شرایطی بوده است که تهران از آن استفاده کرده و نباید این گونه قلمداد کرد که ایران اهرم های متفاوتی برای فشار به اروپا را در اختیار داشته و از بدترین آن استفاده کرده که در نهایت به ایجاد فضای بدبینی در مناسبات برجامی تهران با قاره سبز انجامیده است. 

اما در این راستا حضور دوشنبه شب مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در بروکسل را قبل از حضور در سوچی برای دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه این کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا حضور رئیس دستگاه سیاست خارجی کاخ سفید برای اثرگذاری بر نگاه و خروجی نشست  بروکسل بوده است؟ 

یقینا این مسئله در دستور کار کاخ سفید بوده و مایک پمپئو با این نیت در بروکسل حضور کوتاه‌مدتی داشته است. به هر حال باید بپذیریم که اکنون تنش سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران به بالاترین سطح خود رسیده است و آمریکا برای تحت فشار قرار دادن ایران از هر ابزاری نهایت استفاده خود را می کند. به نظر من مایک پمپئو سعی داشته است در این نشست اقدام چهارشنبه گذشته ایران در خصوص عدم فروش آب سنگین و اورانیوم غنی شده را گام عملی تهران برای خروج از برجام نزد اروپایی‌ها تبیین و تشریح کند و این گونه وانمود کند که ایران به سمت انباشت بیش از اندازه اورانیوم غنی شده و آب سنگین در برجام حرکت کند.

اما با این تفاسیر اگر در دو ماه آینده اقدامی از جانب اروپا متناسب با آن چیزی که شما به آن اشاره داشتید، انجام نشود گام دوم ایران در خصوص افزایش سطح غنی سازی تا چه اندازه حساسیت ها را بالا خواهد برد؟ آیا آین اقدام در پایان دو ماه همان بهانه لازم را به کاخ سفید می دهد؟ 

به نظر من گام دوم ایران یک ریسک بسیار بزرگ است که یا باعث شکست و ناکامی برنامه های تهران خواهد شد یا می تواند به یک برگ برنده بدل شود. چون افزایش سطح غنی‌سازی در موازات با عدم فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین به شدت قاره سبز را نگران خواهد کرد. حال باید دید که این نگرانی ها چه تاثیری بر مناسبات و نگاه جامعه جهانی خواهد داشت. در این راستا اگر آمریکا بتواند اروپا را به این باور برساند که ایران به دنبال خروج از برجام است، در نهایت تروئیکای اروپا هم در پشت آمریکا قرار می گیرد. اما این احتمال هم وجود دارد که با حساستر شدن پرونده هسته‌ای ایران اروپا تلاش‌های جدی تری را به منظور حفظ و تداوم برجام به کار ببندد. باید منتظر ماند و دید که در آینده چه اتفاقی روی خواهد داد.