غرب روابط نظامی چین و روسیه را دست کم نگیرد

نویسنده: فرانتس-استفان گیدی از موسسه شرق غرب

دیپلماسی ایرانی: تصور کلی در میان سیاست گذاران و تحلیل گران غربی این است که روابط نظامی چین و روسیه یک همکاری پوشالی قراردادی است که در نتیجه سیاست های کوته بینانه ایالات متحده تشدید شده است، اما منافع ملی و نبود اعتماد متقابل نمی گذارد که این همکاری دوام بیاورد. جیمز ماتیس وزیر دفاع پیشین در ماه سپتامبر در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: «احتمال اینکه اتحاد روسیه و چین دوام بیاورد را اندک می دانم.»

شواهد زیادی در حمایت از استدلال وزیر دفاع پیشین ایالات متحده وجود دارد. برای نمونه، روسیه روابط نظامی نزدیکی با هند و ویتنام دارد که فروش جنگ افزارهای پیشرفته مانند سامانه های دفاع هوایی دور برد و زیردریایی ها به دهلی نو و هانوی را نیز در بر می گیرد. این در حالی است که هند و ویتنام هر دو درگیر مناقشات ارضی با چین هستند و این کشور را تهدید دیرینه نظامی برای خود می دانند. به علاوه، روسیه در مناقشات مداوم دریایی مرتبط با چین در دریاهای چین جنوبی و شرقی به طور قابل توجهی خنثی عمل کرده و در مقابل، چین هم آشکارا از اقدامات روسیه در رابطه با اوکراین حمایت نکرده است. روسیه همچنین از پیشروی چین به سمت آسیای میانه از طریق ابتکارعمل کمربند و جاده احساس خطر می کند. پیشروی دو کشور در ابعاد نظامی رابطه در نگاه اول چندان ساده به نظر نمی رسد.

به طور مشخص، چین و روسیه متعهد به دفاع جمعی نیستند. این دو کشور یک پیمان امنیتی رسمی ندارند که در صورت وقوع یک درگیری نظامی آنها را به دفاع از یکدیگر متعهد کند. در حقیقت، هر دو طرف یکدیگر را همچنان یک تهدید نظامی می بینند. برای نمونه روسیه بارها نگرانی خود را درباره زرادخانه بزرگ موشک های کروز و بالستیک متعارف و سلاح های هسته ای چین ابراز داشته و چین هم با نگرانی به ناوگان دریایی روسیه در اقیانوس آرام می نگرد. اما بررسی هعای دقیق تر نشان می دهد که چین و روسیه می توانند یک مشارکت استراتژیک نظامی قوی تر ایجاد کنند.

اساس روابط نظامی چین و روسیه معاهده همکاری دوستانه و همسایگی خوب سال 2001 است. بند 9 این معاهده به این نکته اشاره دارد که «زمانی که وضعیتی رخ دهد که در آن یکی از طرفین قرارداد می بیند که صلح مورد تهدید قرار گرفته یا تضعیف شده یا منافع امنیتی به خطر افتاده، طرف مقابل موظف به برقراری تماس و ارائه مشاوره برای از بین بردن چنین تهدیداتی هستند.» این بند را در عمل می توان یک تعهد ضمنی به دفاع متقابل دانست.

به شیوه مشابه، یک بیانیه مشترک روسیه و چین در سال 2018 هم مبنی بر آن است که: «دو کشور همکاری در همه زمینه ها را تقویت می کنند و ارتباطات و هماهنگی راهبردی میان نیروهای مسلح خود را بیشتر می کنند، مکانیزم های همکاری نظامی را ارتقاء می دهند، زمینه همکاری عملی نظامی و نظامی-فنی و همکاری در برابر چالش های امنیتی جهانی و منطقه ای را نیز افزایش می دهند.» اگرچه هیچ یک از این توافقنامه ها یک اتحاد رسمی نظامی محسوب نمی شوند، اما لحن استفاده شده در آنها به وضوح جا را برای همکاری های نظامی نزدیک تر باز می گذارد.

اگرچه انتظار نمی رود که چین و روسیه در آینده نزدیک از نظر همکاری های نظامی به سطح ناتو برسند، اما مشارکت چین در رزمایش روسیه در سال 2018 نشان داد که همکاری ها می تواند فراتر از نمادگرایی سمبولیک باشد. مساله قابل توجه این است که رزمایش های نظامی چین و روسیه به زبان روسی و با استفاده از کدهای فرماندهی نظام فرماندهی روسیه انجام شده است. این اتفاق تا اندازه ای به دلیل تحصیل شمار زیادی از افسران چینی در موسسات آموزشی نظامی روسی بوده است و می تواند تاثیرات گسترده ای داشته باشد.

چین و روسیه همچنان به همکاری در زمینه نظامی-فنی ادامه می دهند. در پی پایان مهندسی معکوس غیر قانونی چینی در سال های 2006 و 2007، همکاری فنی-نظامی به تدریج افزایش یافت و چین موفق شد موقعیت شریک «خاص» و «ممتاز» روسیه را به دست آورد. بزرگترین برنامه های دفاع دوجانبه مربوط به سیستم های دفاع هوایی و موتورهای هواپیما می شود و چین دیگر صرفا یک بازار صادرات برای روسیه نیست، بلکه یک شریک حقیقی در صنعت دفاع است. مقامات روسی و چینی بارها تاکید کرده اند که همکاری های نظامی و فنی ستون همکاری استراتژیک دو کشور است.

نگرانی های مشترک درباره اقدامات و سیاست های ایالات متحده هم احتمالا به تقویت بیشتر روابط دوجانبه چین و روسیه منجر خواهد شد. برای نمونه، رزمایش شبیه سازی شده دفاع در برابر موشک های بالستیک در سال گذشته که دومین رزمایش این چنینی دو کشور بود، نتیجه مستقیم نگرانی های چین و روسیه درباره استقرار سامانه دفاع هوایی پیشرفته تاد در کره جنوبی توسط ایالات متحده به شمار می رود.

در دهه پیش رو، نه تنها حجم و گستره تمرینات و رزمایش های ارتش های روسیه و چین گسترش خواهد یافت، بلکه پیش بینی می شود دو کشور در سطح فنی نظامی هم همکاری های بیشتری داشته باشند. با این وجود، تا تبدیل شدن همکاری های نزدیک تر چین و روسیه به یک اتحاد نظامی حقیقی هنوز زمان زیادی باقی است. چین از لحاظ تاریخی از وارد شدن به هر نوع اتحاد رسمی اجتناب کرده و احتمالا به این رویه ادامه خواهد داد. در عین حال، نمی توان روابط نظامی چین و روسیه در نتیجه منافع ملی دو کشور را نادیده گرفت.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی