ایران، ونزوئلا نمی شود

نویسنده: کیت جانسون

دیپلماسی ایرانی: ایالات متحده از سال گذشته فشار اقتصادی بر ایران را تشدید کرده است و قصد دارد در بهار امسال، با تشدید تحریم ها درد را دو برابر کند. اما آیا این فشار مالی برای نابود کرد اقتصاد ایران کافی خواهد بود و می تواند دست برتر را به آمریکا بدهد؟

به طور متوسط نظر کارشناسان این است که «اقتصاد مقاومتی» ایران هنوز توان زیادی برای مقاومت در برابر فشارهای اعمالی دارد. اگرچه آسیب های وارده به اقتصاد در شرایط کنونی شدید و اقتصاد ایران شکننده تر از دور قبلی تحریم های طولانی مدت ایالات متحده از 2012 تا 2015 است، اما اقتصاد ایران تا از دست دادن کارایی خود به مثابه اقتصاد ونزوئلا که هدف دیگر تحریم های ایالات متحده است، فاصله زیادی دارد. ایالات متحده در ونزوئلا هم با اعمال تحریم های اقتصادی درصدد تضعیف نظام حاکم برآمده و به فلج کردن این کشور در استخراج نفت و قطع کامل درآمدهای نفتی دولت نیکولاس مادورو تهدید کرده است.

هنری رُم، تحلیلگر ایران در گروه یورآسیا گفت: «اقتصاد (ایران) بسیار قوی تر از تصور برخی از تندروها در کاخ سفید و به طور کلی در واشنگتن است؛ شرایط بد است و بدتر هم خواهد شد. اما این بدان معنا نیست که نظام ایران با فروپاشی به اندازه یک اعمال فشار فاصله دارد. تحریم های یکجانبه ایالات متحده اقتصاد ایران را دچار درد واقعی کرده است- این درد خیلی شدیدتر از پیش بینی هاست. اما امروز اصلا به فروپاشی کامل اقتصادی یا تهدیدی حقیقی برای بقای نظام نزدیک نیستیم.»

اعمال فشار ایالات متحده بر ایران که از زمان خروج ترامپ از توافق هسته ای سال 2015 تشدید شده، در کنفرانس ورشو که هفته گذشته برگزار شد هم عیان بود؛ نمایندگان 60 کشور در پایتخت لهستان گردهم آمدند تا از وحشت مضاعف خود درباره «رفتارها و نیات بی ثبات کننده ایران» بگویند. اما نبود مهره های اصلی اروپایی در ورشو از جمله آلمان، فرانسه و خود اتحادیه اروپا بر تلاش های آمریکا برای اعمال فشار حداکثری بر ایران سایه انداخت و نشان داد واشنگتن در کمپین علیه تهران تنهاست.

خبر بد برای ایران این است که در حالی که تنها چند ماه از تحریم های ایالات متحده بر صادرات نفتی این کشور می گذرد، شرایط اقتصادی آن به شدت وخیم است. ارزش ریال به شدت کاهش یافته، تورم بالا رفته، و نرخ بیکاری افزایش یافته است. تولید ناخالص داخلی سال گذشته کاهش داشته و به نظر می رسد که در سال جاری کاهش بیشتری خواهد داشت. کاهش صادرات نفت خام به درآمدهای دولت به شدت آسیب زده و تحریم های ایالات متحده بر مبادلات مالی، فعالیت های اقتصادی را در بسیاری دیگر از بخش های اقتصاد از جمله تولیدات خودرو و کالاهای انسانی مانند غذا و دارو دچار مشکل کرده است.

علیرضا نادر، مدیرعامل سازمان تحقیقاتی و وکالتی «نیو ایران» گفت: «شرایط اقتصادی خیلی بدتر از آن چیزی است که از خبرها به نظر می رسد.» صنعت خودرو سازی ایران در آستانه فروپاشی است و اگرچه مقامات بانک مرکزی ایران توانسته اند نرخ ارز را تثبیت کنند، اما این اقدام به قیمت کاهش ذخایر ارزی صورت گرفته است. در همین حال، کمبود گوشت و داروهای متداول به وحشت و نگرانی مردم دامن زده است. 

مقامات ایالات متحده امیدوارند که فشارهای اقتصادی آسیب پذیری نظام را افزایش دهد. برایان هوک، نماینده ویژه وزارت امور خارجه ایالات متحده در امور ایران ماه گذشته گفت که دولتش با تمدید معافیت ها از تحریم ها به مشتریان ایران اجازه نخواهد داد که به خرید نفت از این کشور ادامه دهند. در زمان اعمال تحریم های نفتی علیه ایران در ماه نوامبر گذشته دولت ترامپ برخی مشتریان نفت ایران از جمله چین، هند، ژاپن و کره جنوبی را از تحریم ها معاف کرد. این معافیت در ماه مه پایان می یابد دولت ترامپ اصرار دارد که در آن زمان صادرات نفتی ایران را به صفر می رساند.

اما چنین تفکری احتمالا بیش از اندازه خوش بینانه است. چین و هند که دو تا از بزرگ ترین مشتریان ایران به شمار می روند، تاکنون در برابر درخواست های ایالات متحده برای کاهش شدید سطح خرید خود از ایران مقاومت کرده اند. به علاوه، تحریم های نفتی آمریکا علیه ونزوئلا می تواند بازار جهانی را با کمبود عرضه مواجه کند و این مساله فصا برای سیاست گذاران ایالات متحده برای اعمال فشار بیشتر بر ایران را محدود می کند.

سوال این است که آیا درد اقتصادی ایران به معنای پیروزی سیاسی برای دولت ترامپ خواهد بود؟ دولت ترامپ اگر به دنبال تغییر نظام ایران نباشد، به دنبال تغییر رفتار در سیاست خارجی ایران است.

نادر معتقد است که فروپاشی اقتصادی به تنهایی آسیبی به رهبران ایران نخواهد زد مگر اینکه با اعتراض های سازمان یافته تر داخلی همراه شود. با این حال، او باور دارد که ناآرامی های گسترده مردمی نوعی حال و هوای «پیش از انقلاب» دارند. بسیاری از ایرانی ها از شیوه رسیدگی رئیس جمهوری حسن روحانی به مشکلات اقتصادی و دیگر مسائل دیگر از حقوق زنان گرفته تا مدیریت آب ناراضی هستند. نادر گفت: «شرایط برای نظام ایران چندان خوب به نظر نمی رسد.» اما دولت ایران که اخیرا 40 سالگی انقلاب را جشن گرفته، نشان داده به رغم سخت شدن شرایط هنوز می تواند قدرت را حفظ کند. الی گرانمایه، معاون برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در «شورای اروپایی در روابط خارجی» گفت: «ایران دستاوردهای منطقه ای خود را تثبیت و درخواست های غرب برای متوقف کردن برنامه های موشکی را به کلی رد می کند.»

اگرچه اروپا تاکنون موفق نشده که یک شاهرگ حیاتی اقتصادی برای ایران فراهم آورد که تاثیر تحریم ها را از بین ببرد، اما ایالات متحده هم قادر نبوده است با اعمال فشارها، ایران را به نشان دادن سازگاری وادارد. گرانمایه گفت: «کمپین اعمال فشار حداکثری ایالات متحده تماما در حال اجراست، اما آن نتیجه ای که دولت ترامپ می خواسته را در پی نداشته است.»

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی