ونزوئلا درگیر توطئه ای امریکایی برای کودتا

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – با ادای سوگند خوان گوآیدو، رئیس کنگره تحت کنترل مخالفان دولت در ونزوئلا در سمت رئیس جمهوری موقت، اکنون این کشور درگیر التهاباتی کم سابقه شده است که دامنه آن تا شورای امنیت نیز کشیده شد. اکنون تقابل گوایدو و مادورو، آینده مبهمی را پیش روی کاراکاس قرار داده است. دیپلماسی ایرانی در گفت وگویی با سید داوود صالحی، سفیر اسبق ایران در اسپانیا و کوبا، مدیرکل سابق آمریکای لاتین وزارت امور خارجه و کارشناس و پژوهشگر مسائل آمریکای لاتین به بررسی آخرین تحولات ونزوئلا و آینده این کشور در سایه تنش های اخیر پرداخته است که در ادامه از نظر می گذرانید:

شرایط کنونی ونزوئلا اکنون به گونه ای رقم خورده است که پرونده آن به شورای امنیت سازمان ملل نیز کشیده شد. در یک نگاه کلی ارزیابی شما از تحولات جاری در ونزوئلا چیست؟ 

برای پاسخ دقیق‌تر به این سوال شما باید به گذشته و روی کار آمدن هوگو چاوز در سال ۱۹۹۸ میلادی بازگردیم، زمانی که چاوز توانست قدرت را در ونزوئلا به دست آورد به معنای این بود که یک کشور نفت خیز آمریکای لاتین از سلطه و سیطره ایالات متحده خارج شد. از همان زمان تلاش های آمریکا برای سقوط دولت چاوز شکل گرفت، به گونه‌ای که در سال ۲۰۰۲ کودتایی برای سقوط دولت چاوز شکل گرفت که توانست با موفقیت بر آن فائق آید. همین کودتای 2002 نشان داد که واشنگتن و برنامه ریزان در کاخ سفید تلاش های گسترده و وسیعی برای از بین بردن دولت های چپگرا در ونزوئلا دارند. لذا تا زمان مرگ چاوز و بعد روی کار آمدن دولت نیکولاس مادورو این تلاش‌ها تا به امروز ادامه داشته است، چرا که واشنگتن نمی تواند از منابع نفتی سرشار ونزوئلا در حیاط خلوت خود یعنی آمریکای لاتین چشم‌پوشی کند. در طول این سال‌ها دولت‌های چاوز و مادورو سعی کردند حمایت گسترده ای از اقشار ضعیف و کم درآمد ونزوئلا داشته باشند، اما به موازات این حرکت، نخبگان سیاسی و اقتصادی این کشور با حمایت ایالات متحده طبقه خاص خود را شکل دادند که از یک جامعه الیگارشیک تحت حمایت جورج بوش، باراک اوباما و بعدتر دونالد ترامپ نشان دارد. اکنون هم این دو طبقه یعنی اقشار کم درآمد و ضعیف جامعه جهانی که مورد حمایت دولت مادورو هستند و طبقه اولیگارشی تحت حمایت کاخ سفید در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند و در روزهای اخیر، شرایط در این تقابل برای ونزوئلا به نقطه حساسی رسیده است. چرا که در سایه تقابل این دو طبقه به نظر می رسد که ونزوئلا به یک انشعاب و دوپارگی رسیده است که می‌تواند برای آینده این کشور بسیار خطرناک باشد.

با مطرح شدن خوا گوایدو می‌توان نیم نگاهی به تکرار سناریوی کودتای سال ۲۰۰۲ میلادی علیه چاوز داشت یا به واقع ونزوئلا در حال یک اعتراض همگانی علیه دولت است؟ 

در حال حاضر خوان گوایدو نماینده همان طبقه الیگارشیکی است که از حمایت جدی ایالات متحده آمریکا برخوردار است. در این راستا او در این مدت سعی کرده با شعارهای حمایت از اقشار مختلف و نیز پیگیری مطالبات مردم نفوذی نسبی در میان برخی اقشار محدود جامعه ونزوئلا پیدا کند تا مجری طرح آمریکایی ها برای ساقط کردن دولت مادورو باشد. زمانی که قوه قضاییه ونزوئلا انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته این کشور را تایید کرد و در مراسم تحلیف آقای مادورو نزدیک به ۲۰۰ کشور جهان حضور داشتند، از این نشان دارد که یک دولت قانونی با رای مستقیم مردم ونزوئلا روی کار آمده است. لذا هرگونه اقدامی علیه این دولت غیرقانونی بوده و به معنای دخالت آشکار و مستقیم در امور ونزوئلاست. زمانی که آقای گوایدو بدون طی مراحل قانونی و  حضور در انتخابات، خود را رئیس جمهور موقت ونزوئلا می خواند و متعاقبا ایالات متحده آمریکا به عنوان اولین کشور او را به رسمیت می شناسد به روشن ترین شکل ممکن از یک برنامه ریزی دقیق برای انجام کودتا علیه دولت قانونی ونزوئلا حکایت دارد. اما در این میان باید این نکته را یادآور شد که دولت مادورو نیز به جای تقابل با برخی جریانات باید بستر را برای کاهش التهابات و ایجاد فضایی آرام شکل دهد تا هر گونه بهانه‌ای از دست مجریان کودتای آمریکایی در ونزوئلا گرفته شود. حتی اگر این اقدام مذاکره با جریان اپوزیسیون داخلی ونزوئلا باشد که اکنون ریاست و نمایندگی آن را خوان گوایدو بر عهده دارد. چون اکنون کوچکترین جرقه می‌‌تواند آتش اعتراضات ونزوئلا را شعله ورتر کند، از این رو کاراکاس باید در نهایت هوشمندی و انعطاف سیاسی، بازی ایالات متحده آمریکا را خنثی کند.

ولی در تقابل با نکته شما ارتش ونزوئلا اعلام کرد روزهای آتی دست به انجام مانور نظامی در حمایت از دولت مادورو خواهد زد. آیا این اقدامات می‌تواند التهابات را پررنگ تر کند؟ 

اکنون بخش کوچکی از جامعه جهانی با محوریت ایالات متحده آمریکا به دنبال فشارهای  گسترده ای بر دولت مادورو است. همان گونه که شاهد بودید با تلاش‌های کاخ سفید، پرونده ونزوئلا به شورای امنیت سازمان ملل کشیده شد که با تقابل جدی روسیه و چین، ایالات متحده نتوانست به اهداف خود برسد. اما این پایان کار واشنگتن نیست. اکنون ترامپ سعی می‌کند برخی از کشورها را در ساقط کردن دولت مادورو به هر شکل ممکن با خود متحد کند. لذا مسئله حمایت ارتش از دولت مادورو، نه برای چنگ و دندان نشان دادن به مردم ونزوئلا، بلکه به معنای قدرت نمایی و هشدار به هر بازیگر بیگانه خارجی و عنصر مخربی است که به دنبال ایجاد ناآرامی در ونزوئلا است. زمانی که علاوه بر تلاش های آشکار و پنهان ایالات متحده آمریکا برای ایجاد فشار و دخالت در امور ونزوئلا به منظور ساقط کردن دولت قانونی مادورو، شاهد اعلام ضرب الاجلی از جانب اسپانیا، آلمان و فرانسه برای انجام انتخابات آزاد در ونزوئلا هستیم، از این نشان دارد که هجمه سنگینی بر دولت کاراکاس در حال شکل گیری است. لذا یقیناً باید ارتش در این راستا حمایت جدی خود را به بهترین شکل ممکن نشان دهد تا ترمز تمام برنامه های کودتا علیه دولت مادورو از جانب هر کشور دیگری کشیده شود.

علیرغم این که دولت مادورو، دولت قانونی، ذیل انتخاباتی آزاد و با رأی مستقیم مردم ونزوئلا است، اما در آن سو تلاش دولت‌های چاوز و مادورو برای قبض قدرت، تسلط و سیطره بر اقتصاد و توان ارتش را نمی توان نادیده گرفت. در این راستا مادورو حتی تلاش های جدی برای فشار بر مجلس برای تغییر قانون اساسی در راستای حمایت بیشتر از خود شکل داد. مضافا این که فسادهای گسترده ای در صنعت نفت و اقتصاد کشور ونزوئلا از سوی جناح حاکم شکل گرفته است. حال مسئله عدم پیگیری مطالبات جامعه ونزوئلا و محدودیت برای بیان این مطالبات هم بماند. آیا مجموعه عملکرد این جناح را نمی‌توان بسترساز تحول کنونی در ونزوئلا دید؟ 

علیرغم این که بخشی از نکات شما درست است، اما یقیناً شرایطی که امروز دامن مردم ونزوئلا را گرفته به واسطه اعتراض به اقدامات دولت و جناح حاکم نیست، بلکه در سایه برنامه‌ریزی و نفوذ ایالات متحده آمریکا شکل گرفته است. در این راستا واشنگتن سال‌هاست شدیدترین تحریم‌های خود را علیه ونزوئلا به منظور ناکارآمد جلوه دادن دولت کاراکاس وضع کرده است. لذا شرایط برای توسعه و گسترش برنامه های اقتصادی و ایجاد رفاه، آن طور که باید شکل نگرفته است. البته برخی از اشتباهات دولت‌های چاوز و مادورو هم در این راستا بی تاثیر نبوده است، اما زمانی که ایالات متحده آمریکا به صراحت اعلام می کند که برنامه های جدی برای عدم صادرات و فروش نفت ونزوئلا در دستور کار دارد و اگر نفتی هم فروخته شود، پول آن، نه به دولت قانونی کاراکاس، بلکه به جناح اپوزیسیون و آقای گوایدو تعلق می گیرد، نشان می دهد که تا چه حد برنامه های جدی علیه دولت شکل گرفته است؛ یا زمانی که وال استریت ژورنال در خبری اعلام کرد که مایک پنس، معاون اول رئیس جمهوری آمریکا قبل از تحولات اخیر ونزوئلا دیداری با آقای گوایدو داشته، آیا در این شرایط می‌توان مقصر را دولت کاراکاس دانست یا این که دخالت ها و فشارهای غیرقانونی و ظالمانه ایالات متحده آمریکاست که زیربنای تمام مشکلات کنونی ونزوئلا را رقم زده است؟! البته باید بستری برای شنیده شدن مطالبات به حق مردم در این کشور و مذاکره با مخالفین هم شکل بگیرد. انقلاب بولیواری همچنان در میان کشورهای آمریکای لاتین و به خصوص ونزوئلا از حمایت جدی مردم برخوردار است، هر چند که در طول این سال‌ها برخی فسادهای اقتصادی و سیاسی شکل گرفته و باعث دل سردی بخشی از جامعه شده است، اما نباید مسئله اعتراضات و پیگیری مطالبات مردم را با کودتا یکی دانست، بلکه باید با حمایت از دولت قانونی کاراکاس، وضعیت را برای مردم ونزوئلا بهتر کرد.

در پشت پرده مطرح کردن خوان گوایدو چه سناریویی برای انجام کودتا وجود دارد؟ 

در پاسخ به سوال مهم شما باید عنوان کرد که در سال ۱۹۹۹ میلادی قانونی در ونزوئلا به تصویب رسید که طی آن مردم ونزوئلا با انجام یک رفراندوم می توانند رئیس جمهور این کشور را از مقام خود برکنار کنند. اکنون گوایدو با حمایت ایالات متحده آمریکا در سایه شعارهای پوپولیستی بستری برای ایجاد نفوذ در جامعه ونزوئلا را شکل داده است تا بتواند زمینه‌های انجام این رفراندوم را شکل دهد. اتفاقاً درخواست او از مردم ونزوئلا برای انجام تظاهراتی گسترده در این کشور می تواند تلاشی در این راستا تلقی شود. البته سناریوی محتمل تر دیگر به تشکیل دولت موقت تا زمان برگزاری انتخاباتی به زعم آمریکا، آزاد به منظور ساقط کردن دولت مادورو باز می‌گردد.

آینده و سرنوشت ونزوئلا در سایه تحولات اخیر به کجا خواهد کشید؛ آیا باید منتظر شکل گیری جنگ داخلی در ونزوئلا و یا اقدامی نظامی از طرف جامعه جهانی علیه کاراکاس بود؟

اقدام نظامی جامعه جهانی علیه ونزوئلا تقریبا امکان تحقق ندارد، چون همین تلاش های نیم بند دیپلماتیک آمریکا در شورای امنیت نیز به شکست انجامید. البته منکر فشارهای سیاسی غرب بر دولت مادورو نیستم. از آن سو نیز احتمال وقوع جنگی داخلی در ونزوئلا دور از ذهن است. اگر چه آمریکای لاتین همواره صحنه کودتاها و شورش های اجتماعی – سیاسی بوده و ونزوئلا هم در این سال ها از این قاعده مستثنی نبوده است. اما در هر حال من امیدوارم که تنش های اخیر هر چه زودتر در ونزوئلا خاتمه پیدا کند. در این راستا باز تاکید دارم که دولت باید بستر را برای ایجاد فضای آرام شکل داده و از انجام اقدامات خشونت آمیز برای تندتر شدن فضای دو قطبی پرهیز شود. هر چند که اکنون برخی اقدامات مسلحانه در سایه اعتراضات مردم ونزوئلا به وقوع پیوسته است، اما تلاش جدی دولت مادورو برای حفظ ثبات و آرامش باید در اولویت باشد. با وجود این که احتمال دارد در صورت سقوط دولت، شخص مادورو دستگیر و محاکمه شود و در این راستا آقای گوایدو، رئیس جمهوری خود خوانده ونزوئلا حکم عفو مادورو را در صورت کناره گیری از قدرت بدهد، اما دولت باید با خویشتن داری شرایط را مدیریت کند. چون ونزوئلا در یک برهه حساس قرار دارد و هر اقدام اشتباهی می تواند سرنوست این کشور را دچار فراز وفرودهای جدی کند.