پوتین اروپا را نشانه گرفته است

نویسنده: شهره پولاب، دکترای جغرافیای سیاسی

دیپلماسی ایرانی: تحولات رخ داده در دسامبر 2018 در فرانسه توسط اعتراضات گسترده جلیقه زردها، مشکلات پیش روی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، موج نارضایتی ها در آلمان و دیگر پایتخت های اروپایی از جمله عوامل فراهم آوردن شکنندگی اتحادیه اروپا در برابر سیاست های آسیب رسان خواهند بود.  

جو بایدن، معاون باراک اوباما در اکتبر 2018 در سفر به لندن در یک گفت وگو با عنوان "چشم انداز آینده روابط فرااتلانتیک" گفته بود که ولادیمیر پوتین می خواهد نظم نوین جهانی را نابود کند. او هشدار داده بود که رئیس جمهوری روسیه به دنبال انحلال ناتو و اتحادیه اروپا از طریق ناپایداری و تضعیف یکپارچگی غرب دمکراتیک بوده و از ابزار ایجاد اختلاف نظر و بی ثباتی استفاده می کند. 

چندین کشور اروپایی مسکو را به دخالت در امور داخلی کشورشان متهم کرده اند. آنها رد پایی از روسیه را در برگزیت و جنبش جدایی طلبانه کاتالونیای اسپانیا را مد نظر قرار داده و ترور سرگئی اسکریپال، مامور سابق سازمان اطلاعات روسیه در انگلستان را دال بر این ادعا دانسته اند.

اگر روسیه بتواند با ایجاد گسل هایی میان ملتهای اروپایی از اهمیت یکپارچگی اتحادیه اروپا بکاهد، قادر خواهد بود که سیاستهایی را مبتنی بر حوزه نفوذ روسیه از طریق روابط دوجانبه با تک تک کشورهای اروپایی طراحی کند. به نظر می رسد بنیادهای دمکراسی اروپا نقطه حساس و قابل نفوذ این سیاست خواهد بود که با تهدید اتحاد کشورهای اروپایی می تواند منجر به فروپاشی نظم بین المللی شود.

امواج جدید مهاجرت به اروپا، حملات تروریستی و شیوع نارضایتی ها از شرایط بد اقتصادی، اجتماعی و امنیتی از جمله بی نظمی هایی هستند که می توانند موجبات تغییر سیاسی اروپا را در سالهای آینده فراهم کنند. چنانچه سیاست های مهاجرت و پناهندگی خصوصا از سال 2015 با عدم تطابق فرهنگی میان مهمانانی با نگرانی های فرهنگی و امنیتی در سرزمین مقصد و مردم میزبان با ظهور احساسات ضد مهاجرتی توانسته توازن سیاسی را در کشورهای اروپایی بر هم زده و پیامدهای جدی برای لیبرال دمکراسی داشته باشد. از سوی دیگر ظهور پوپولیسم در فرانسه که از تنگناهای اقتصادی بروز کرده و شرایط را برای تضعیف احزاب سیاسی فراهم می کند، دمکراسی را به عنوان بنیان اساسی اروپا نشانه رفته و پتانسیل ایجاد زمینه های تغییرات سیاسی در اروپا را دارا خواهد بود. 

آندره کورتونف “Andrey Kortonov”،  دبیر کل شورای امور بین الملل روسیه گفته است که مسکو از مخالفان غیر سیستمی اروپایی، پوپولیست های مختلف و ملی گرایان حمایت می کند زیرا برخلاف نهادهای اروپایی آنها بدون هیچ گونه پیش شرط و الزامات اولیه آماده مذاکره با مسکو هستند. 

نظمی جدید از بی نظمی های موجود زاده خواهد شد. همانگونه که در تئوری آشوب هیلز “ Hayles” آمده بی نظمی و آشوب نوعی بی نظمی منظم یا نظم در بی نظمی است و در آن به رویکردهای شهودی و ابتکاری نسبت به تصمیم گیری عقلایی اهمیت بیشتری داده می شود. عدم پایداری نظم بین المللی سیاستمداران ماهر را قادر خواهد ساخت تا به وسیله اقدامات موثر و دیپلماسی خلاق با تغییر در نظام موجود و ایجاد شرایطی جدید نظم نوینی را بسازند. 

گرایش های ملی گرایانه پوتین نه فقط برای موفقیت در درون مرزهای سرزمینی روسیه بلکه در محیط پیرامونی مانند اوکراین و در قلمرو خاورمیانه ای مانند سوریه کاربرد داشته و همچنین درصدد است تا در سراسر اروپا نفوذ کند. وسوسه دائمی پوتین برای تضعیف انسجام جغرافیایی و سیاسی اروپا او را تشویق به پایش شکنندگی منافع اتحادیه اروپا می کند.

- تظاهرات گروه های موسوم به جلیقه زردها در فرانسه مانع اصلی برای اصلاحات رئیس جمهوری امانوئل مکرون تنها یک سال پس از ورود به کاخ ورسای و عقب نشینی از مواضع بلندپروازانه ای است که برای استقلال اتحادیه اروپا بدون حضور ایالات متحده داشته است.

- تلاش های ترزا می، نخست وزیر انگلیس  برای جستجوی راهکارهایی مناسب برای هر چه بهتر جدا شدن بریتانیا از اتحادیه اروپا از سوی حزب محافظه کار مورد تردید قرار می گیرد و پذیرفته شدن دوباره وی به عنوان ریاست حزبش با دوران نخست وزیری مارگارت تاچر مقایسه می شود که چند روز پس از گرفتن رای اعتماد استعفا داده بود. 

- کناره گیری آنگلا مرکل از صحنه سیاسی آلمان که دارای پتانسیل بروز بی ثباتی در بازار اقتصادی اروپا بوده و همچنین دوران بحرانی انتخاب جانشین برای مقام صدراعظمی به هراس از دست رفتن شکوفایی اقتصادی سیزده سال اخیر و از هنگام به  قدرت رسیدن وی در سال 2005 گره خواهد خورد. نکته آن که رشد اقتصادی آلمان از دوره دوم صدارت خانم مرکل از متوسط رشد کشورهای اتحادیه اروپا و منطقه یورو بالاتر بوده است.

- تعطیلی موقت مقر اصلی کمیسیون اروپا، مورد هدف قرار گرفتن اماکن سیاسی در بروکسل توسط معترضان به بهانه افزایش بهای سوخت و هزینه های زندگی و درخواست استعفای شارل میشل، نخست وزیر بلژیک مستقیما اتحاد کشورهای اروپایی را هدف قرار می دهد. 

- بحران مالی و کسری بودجه در ایتالیا با احتمال شیوع آن در کوتاه مدت به کل اروپا خصوصا پس از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا همراه است. نگرانی های فعالان اقتصادی در اتحادیه اروپا به دلیل عدم آمادگی برای رویدادهای اقتصادی مانند افزایش نرخ تورم در حوزه پولی یورو می توانند موجبات شکنندگی اقتصاد کشورهای کوچکتر و یا اقتصادهای ضعیفتر مانند یونان را فراهم آورده و نگرانی ها از رکود اقتصادی در اروپا را دامن بزنند. انیستیتوی اقتصادی مونیخ آلمان اعلام کرده است که ورشکستگی دولت ایتالیا و خروج احتمالی رم از منطقه یورو اثرات فاجعه بارتری از برگزیت خواهد داشت.

- وابستگی صد در صدی گاز مصرفی فنلاند، لتونی، لیتوانی و استونی به بازارهای روسیه به مثابه تهدید امنیتی برای این کشورها در قلمرو نزدیک روسیه محسوب می شود. 
علاوه بر موارد بالا تلاش های روسیه برای حفظ بالکان غربی در جبهه خلاف موافقت اتحادیه اروپا مبنی بر عضویت کشورهای آلبانی، بوسنی و هرزگوین، کوزوو، مقدونیه، مونته نگرو و صربستان قرار دارد و بی دلیل نخواهد بود اگر کرملین جنبش ملی فرانسه را هدف قرار دهد و یا در تلاش برای دستکاری در رسانه های اجتماعی در دوران مبارزات برگزیت باشد. ارزش معاملات انرژی روسیه با کشورهای اروپایی و بالکان غربی از یک سو و هرج و مرج سیاسی نابود کننده دمکراسی دو کفه یک ترازو هستند که سنگین بودن هر یک از آنها می تواند نظم نوین جهانی را متاثر سازد. 

برنامه جامع پوتین برای تقسیم ناتو می تواند نفوذ روسیه را در جهان به همراه به حاشیه راندن ایالات متحده آمریکا در غیاب یک بلوک قدرمند سیاسی، نظامی و تجاری اروپایی گسترش دهد.

کنسرت قدرتی که پس از تشکیل اتحادیه اروپا بر پایه قدرت های اصلی اروپایی مانند آلمان، انگلیس و فرانسه شکل گرفته بود گمانی از متلاشی شدن برده و کشورهای کوچک و ضعیف تر اروپایی در هراس از آن خواهند بود از مزایای اتحاد با قدرتمندان اروپا باز بمانند. 

در نهایت آن که اگر اجرای تئوری آشوب پوتین موفقیت آمیز باشد، کاهش یکپارچگی اتحادیه اروپا خواهد توانست یک یادآوری تاریخی از بلوک شرق در دوران جنگ سرد را برای کرملین بازسازی کند.