رازهای مگوی دالان های دربار سعودی که به قتل خاشقجی انجامید

دیپلماسی ایرانی: «دیوید ایگناتیوس»، روزنامه نگار برجسته امریکایی، در مقاله ای که اخیرا منتشر کرده پشت پرده جنایت وحشیانه قتل «جمال خاشقجی» را نزاع درون خاندان سلطنتی عربستان می داند که تهور و پارانویای «محمد بن سلمان»، ولیعهد آن را تقویت کرده است. به نظر ایگناتیوس، در نهایت این خشم درون دربار پادشاهی به قتل یکی از روزنامه‌نگاران «واشنگتن پست» و مثله کردن اعضای بدنش انجامید.

در این مقاله که در «واشنگتن پست» منتشر شده آمده که تیتراژ آغازین این نزاع خانوادگی از ژانویه 2015 در بیمارستانی در ریاض و بر بالین ملک «عبدالله بن عبدالعزیز» آغاز شد. یک فرد عربستانی که آن روز در بیمارستان حاضر بود گفت که پسران و نزدیکان ملک عبدالله ابلاغ خبر وفات وی به جانشینش، ملک سلمان را اندکی به تأخیر انداختند. شاید امید داشتند که بتوانند کنترل دربار را در دست بگیرند و مناصب عالی خود را حفظ کنند.

این ماجرای واقعی را برخی مقامات برجسته عربستان و کارشناسان امریکایی و اروپایی در چند دیدار مختلف که پس از کشته شدن جمال خاشقجی در امریکا انجام شد برایم تعریف کردند. اینها نمی‌خواهند نامشان فاش شود چون موضوع به مسائل حساسی در سیاست بین الملل کشیده خواهد شد. من از طریق منابع امریکایی از درستی این اطلاعات مطمئن شده‌ام.

چکیده نتایجی که این کارشناسان امریکایی و عربستانی پس از بررسی اطلاعات امنیتی به آن رسیده‌اند بدین شرح است:

خاشقجی به دست گروهی که از سوی دربار عربستان در ریاض به ترکیه اعزام شده بود کشته شده است. این گروه بخشی از نیروهای واکنش سریع است که 18 ماه پیش از حادثه قتل خاشقجی در عربستان تشکیل شده بود. مقاله‌های حساسیت‌برانگیز خاشقجی و روابط او با قطر و ترکیه باعث شده بود که ولیعهد که روز به روز بر استبدادش افزوده می‌شود احساس کند که به وی اهانت می‌شود. او در ژوئیه 2018 دستور «بازگشت» خاشقجی را صادر کرد. دستوری که سی آی ای معنای آن را نفهمید تا سه ماه بعد که خاشقجی در استانبول ناپدید شد.

ایالات متحده این نزاع داخلی را از نزدیک زیر نظر داشت. «جارد کوشنر»، داماد و مشاور رئیس جمهوری امریکا، که از مشاوران نزدیک محمد بن سلمان هم هست، در اکتبر 2017 در سفری غیر رسمی با بن سلمان دیدار کرد. هیچ کدام از آنها درباره جزئیات این دیدار توضیح نداده‌اند اما گفته می‌شود که در این دیدار توطئه‌های خانواده سلطنتی علیه بن سلمان بررسی شده است. یک هفته بعد از این دیدار، محمد بن سلمان دست به اقدامی زد که می‌توان آن را کودتای داخلی خواند: در چهارم نوامبر بیش از 200 تن از شاهزادگان عربستانی و بازرگانان را در هتل «ریتز کارلتون» ریاض بازداشت کرد. این بازداشت‌ها زیر نظر نزدیک‌ترین فرد در دربار عربستان به محمد بن سلمان انجام شد.

«ترکی بن عبدالله»، پسر بلندپرواز ملک عبدالله بن عبدالعزیز، در رأس سیاهه دشمنان بن سلمان و البته در رأس بازداشت‌شدگان در ریتز کارلتون بود. او پیش از آن در دیدار با برخی دوستان امریکایی و چینی خود نسبت به تصمیمات بی حساب و کتاب بن سلمان ابراز نگرانی کرده بود. ترکی همچنان در بازداشت به سر می‌برد و بزرگ ترین دستیار او، سرگرد «علی القحطانی» در بازداشت درگذشت.

نزاع بر سر جانشینی

توطئه در کاخ سلطنتی از ژانویه 2015 آغاز شد. آن‌گاه که گزارش تیم پزشکی ملک عبدالله بن عبدالعزیز بیماری او را سرطان ریه تشخیص داد. درجا با بالگرد نظامی او را به بخش ویژه بیمارستان ارتش در ریاض منتقل کردند. وقتی شاه به حالت کما رفت، همچنان دربار سلطنتی می‌کوشید بیماری او را محرمانه نگه دارد و آینده جانشینی وی را بررسی کند. یکی از گزینه‌ها این بود که «متعب بن عبدالله»، پسر پادشاه و رئیس نیروهای «سپاه ملی» (الحرس الوطنی) به تخت سلطنت بنشیند.

ولیعهد وقت، پادشاه کنونی عربستان، در 23 ژانویه خود را به بیمارستان رساند و گفت: «برادرم کجاست»؟ «خالد التویجری»، رئیس دربار سلطنتی و متولی اموال خانواده، گفت که «پادشاه در حال استراحت» است. به گفته یک شاهد ماجرا که نخواسته نامش فاش شود واقعیت آن است در آن زمان شاه درگذشته بود. وقتی ملک سلمان از واقعیت باخبر شد بسیار عصبانی شد و گفته شده که صدای کتک‌هایی که به رئیس برکنارشده دربار سلطنتی می‌زد در راهروهای بیمارستان شنیده می‌شد. تویجری در نوامبر 2017 بازداشت و به هتل ریتزکارلتون منتقل شد و اکنون نیز در حصر خانگی به سر می‌برد و بخش عظیمی از دارایی‌هایش که گفته می شود آنها را از اموال پادشاه سابق اختلاس کرده ضبط شده است.

وقتی نزاع بر سر جانشینی بالا گرفت، افراد خانواده سلطنتی با تعیین جاسوس‌هایی کارهای یکدیگر را زیر نظر گرفته بودند. یکی از پسران ملک عبدالله از شنود گوشی‌های همراه اعضای خانواده سلطنتی خبر داده است. باند ملک عبدالله دستگاهی چینی خریده بودند که می‌توانست رمز گوشی‌های همراه را دور بزند بی آنکه لازم باشد دستگاه را در اختیار داشته باشند. دستگاه‌های تجسس در زیرسیگاری‌ها و بسیاری قطعه‌های پراکنده در قصر جاگذاری شده بود تا همه توطئه‌ها و شایعه‌ها زیر نظر باشد.

«سعود القحطانی» یکی از کارکنان دربار بود که به ملک سلمان و پسرش برای تقویت قدرتشان در اولین ماه‌های حضورشان در دربار کمک کرد. او که وکیل و افسر سابق نیروی هوایی عربستان است علاقه زیادی به عملیات هک کردن دارد. باند سلمان در آغاز به وفاداری القحطانی شک داشت، چون او از اوایل قرن کنونی از نزدیکان تویجری بود. به گفته یکی از کارکنان کاخ سلطنتی در اولین روزهای سلطنت سلمان بن عبدالعزیز، قحطانی بازجویی و آزار جسمی دید. اما خیلی زود توانست وفاداری خود را به بن سلمان ثابت کند.

او در مقام مدیر مرکز مطالعات و امور رسانه در دربار سلطنتی توجه بن سلمان را به رقبای احتمالی و کسانی که احتمالا برای انقلاب برنامه می‌ریختند جلب کرد. القحطانی به نیابت از بن سلمان مشغول جمع‌آوری سلاح‌های الکترونیک شد. او در ژوئن 2015 با گروه ایتالیایی ناشناخته‌ای که در عرصه هک کردن فعال‌اند تماس گرفت و از آنها برای دستیابی به ابزارهای محرمانه اینترنتی کمک خواست. در 29 ژوئن 2015 القحطانی با ارسال پیام به این گروه ایتالیایی گفت: «دربار سلطنتی عربستان (دفتر پادشاه) خواستار همکاری سازنده با شما و گسترش همکاری طولانی‌مدت و استراتژیک است».

کارشناسان امریکایی و عربستانی در گزارش خود به این نتیجه رسیده‌اند که القحطانی در مقام فرمانده عملیات اطلاعاتی در اجرای عملیات قتل خاشقجی دست داشته است.

باند ملک سلمان از همان اولین هفته دستیابی به قدرت سیاست قاطعی دربرابر اعضای خانواده پیش گرفت. در اواخر ژانویه طی حکمی دو پسر ملک عبدالله، ترکی و مشعل، از مناصب خود به عنوان حاکم ریاض و حاکم مکه برکنار شدند. محمد بن سلمان که بیست و نه ساله بود به وزارت دفاع تعیین شد. «محمد بن نایف»، پسر وزیر سابق کشور و شخصیت قدرتمند و مورد توجه سی آی ای، به عنوان «قائم مقام ولیعهد» که آن زمان «امیر مقرن» بود انتخاب شد.

سلمان و پسرش در آوریل 2015 قدرت خود را کاملاً تحکیم کرده بودند. مقرن از ولیعهدی برکنار و «محمد بن نایف» ولیعهد و محمد بن سلمان معاون رئیس هیئت وزیران شد و این‌گونه رسما در سلسله جانشینی جای گرفت. محمد بن سلمان با اینکه آن زمان فقط سی سال داشت، شاهزاده‌ای زرنگ بود که «محمد بن زاید»، ولیعهد امارات، و نیز «شیخ طحنون»، مسئول دستگاه امنیت امارات، او را تشویق و هدایت می‌کردند. همه در ریاض بن سلمان را شخصیتی می‌شناختد که زود عصبانی می‌شود. او در نوجوانی مسئول ثبت اسناد زمین‌هایی را که در انتقال مالکیت زمینی که بن سلمان خواهان آن بود کارشکنی می‌کرد، با شلیک گلوله تهدید کرد.

ناظران باید به دو هشدار که در سپتامبر 2015 مطرح شد توجه کنند. در این هشدارها آمده بود که بن سلمان «شاهزاده ای است که هم می‌تواند عربستان را شکوفا کند و هم آن را به قعر جهنم بکشاند». «جوزف وستفال»، سفیر سابق امریکا در عربستان، در ماه سپتامبر به جده رفته و قرار بود با محمد بن نایف دیدار کند، اما از فرودگاه او را مستقیم به دیدار محمد بن سلمان بردند. می‌خواستند اینگونه به او بفهمانند که کارها در عربستان دست کیست. در همان ماه یک مقام امنیتی عربستانی به نام «سعد الجبری» که مدت طولانی در سمت خود بود، در سفر به امریکا با مدیر وقت سی آی ای دیدار کرد. او که از نزدیکان محمد بن نایف بود این سفر خود را به اطلاع بن سلمان نرسانده بود و به محض بازگشت به کشور عزل شد و اکنون در تبعید به سر می برد.

این دیدارها برخلاف آنچه بن سلمان می‌پنداشت، توطئه محرمانه نبود. در مه 2016، شاهزاده ترکی بن عبدالله و نزدیک‌ترین مشاور او، «طارق عبید»، که فعالیت اقتصادی گسترده‌ای دارد، با گروهی از مقامات سی آی ای و وزارت امور خارجه امریکا در هتل «فورسیزنز» در جورج تاون دیدار کردند. در این دیدار سرگرد «علی القحطانی»، مشاور نظامی ترکی بن عبدالله، و دیگر فرزندان ملک عبدالله نیز حاضر بودند. طارق عبید در همان ماه در واشنگتن درباره این دیدارها این‌گونه توضیح داد: «هدف از این دیدارها آن بود که ببینیم امریکایی‌ها درباره عربستان و جایگاه آن در زمینه دفاع و امنیت ملی چه برداشتی دارند».

ماه بعد، در ژوئن 2016، بن سلمان عازم واشنگتن شد تا با «باراک اوباما»، رئیس جمهوری وقت امریکا و دیگر مقامات امریکایی دیدار کند. تا آن زمان دولت امریکا به نحو محاسبه‌شده‌ای خود را از این نزاع‌های داخلی عربستان بیرون نگه داشته بود و کاملا بی طرفانه رفتار می‌کرد هرچند همه می‌دانستند که مسیر اوضاع میان ولیعهد وقت و قائم‌مقامش رو به تصادم است. در آن سفر اوباما از پیامی که بن سلمان درباره اراده اصلاحات در عربستان سعودی برایش آورده بود بسیار خوشش آمد و از آن به بعد ایالات متحده به ولیعهد عصبی «اصلاح‌طلب» گرایش پیدا کرد.

به گفته کارشناسان امریکایی و عربستانی، از بهار 2017، عربستانی ها برنامه‌ای محرمانه برای ربودن و حصر مخالفانشان در مناطقی محرمانه را آغاز کردند. برای اجرای این برنامه «گردان ببرها» زیر نظر مرکز مطالعات و امور رسانه ای در دربار به ریاست القحطانی شکل گرفت. این کارشناسان افزوده‌اند که «ترکی الشیخ»، از دیگر مشاوران ارشد بن سلمان، مسئول بخش بازجویی از این افراد بوده است.

کودتای داخلی‌ای که سال گذشته در عربستان رخ داد باعث شد که بن سلمان نگران جان خودش شود. در ژوئن 2017 محمد بن نایف به نحوی تحقیرآمیز از ولیعهدی برکنار و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان شد. در ماه نوامبر همان سال، یک هفته بعد از دیدار با کوشنر، بن سلمان دشمنان خود در خانواده سلطنتی را در هتل ریتزکارلتون بازداشت کرد.

در مه 2018، فقط یک ماه پیش از لغو ممنوعیت رانندگی زنان، شماری از زنان فعال عربستانی بازداشت شدند. منتقدان بن سلمان معتقدند که هدف بن سلمان از بازداشت این فعالان این بود که این اقدامات اصلاحی به پای فعالیت‌های آنان نوشته نشود.

پارانویا

آنچه در سرتاسر این ماجرای رقابت خانوادگی واقعا دردناک است آن است که باعث ایجاد پارانویایی شده که به قتل خاشقجی انجامید. به نظر می آید که این عملیات ازسوی گروهی درون دربار و زیر نظر القحطانی و نه ازسوی دستگاه امنیت عربستان طراحی شده باشد. این دلگرمی‌ای برای برخی مقامات امریکایی خواهد بود که «حمیدان» و «عبدالعزیز الهویرینی»، رئیس دستگاه امنیت داخلی عربستان، را عاملان احتمالی ثبات در کشور می‌دانند.

مدعی العموم عربستان 18 نفر را در این ماجرا بازداشت و از آنها بازجویی کرده است. ازجمله آنها «ماهر مطرب»، محافظ شخصی بن سلمان است که عربستانی‌ها او را فرمانده عملیات قتل خاشقجی می‌دانند. القحطانی نیز از مقام خود عزل شد و یکی از 17 عربستانی‌ای بود که ایالات متحده بابت این پرونده آنها را تحریم کرد.

خانواده آل سعود گاه با دستان آلوده به خون حکومت خود را تثبیت می‌کنند. امریکا به عنوان متحد اصلی عربستان باید برای آرام کردن این اختلافات همه تلاش خود را بکند، پیش از آنکه این اختلافات آسیبی شدیدتر به عربستان و جهان بزند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/11