از تروریست های یمنی تا کارتل های مکزیکی

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی – متن پیش رو تلاش دارد تا نگاهی داشته باشد به متن سینمایی:  "Sicario: Day of the Soldado" (آدمکش: روز سرباز) و در ادامه فرامتن اثر را هم به اختصار مورد کند و کاو قرار دهد.
 

متن 
فیلم سینمایی "Sicario: Day of the Soldado" محصول 2018 سینمای آمریکا، درامی اکشن و جنایی با تمی مافیایی و سیاسی است که با فیلم نامه ای از تایلر شریدان و کارگردانی استفانو سولیما، 11 ژوئن بر پرده سینما رفت؛ اثری قابل اعتنا و خوش ساخت، البته با کمی اغماض که به نظر یک سر و گردن از نسخه قبلی آن بالاتر است. 
به نظر شریدان در مقام نویسنده اثر که نسخه قبلی Sicario را هم به رشته تحریر درآورده این بار سعی داشته است تا نگاهی جدید را به درام های مافیایی و داستان های سیاسی، آن هم  با تلفیق آنان داشته باشد؛ این نکته اولین و مهمترین ضعف درام قسمت دوم Sicario به شمار می رود، اگر چه که می توانست به نقطه قوت درام بدل شود. چرا که تلفیق مورد نظر شریدان در عین حال که آوانگارد به نظر می رسد، اما به دلیل ضعف در پرداخت، عملا این پلات جذاب به فیلمنامه ای قابل اعتنا بدل نشده است. با این وصف "روز سرباز" در مقایسه با قسمت اول  Sicarioاز درام و داستانی به مراتب پیچیده تر (به دلیل تلفیق تم سیاسی و فضای مافیایی ) برخوردار بوده و در ادامه توانسته درام شبه نوار خود را خلق کند. اما در ادامه آن چه بیش از همه در داستان پردازی دومین قسمت Sicario لنگ می زند، عدم وجود منطق دراماتیک است. چرا که ما در ابتدای اثر با هجوم تروریست های یمنی مواجه هستیم و فیلمنامه از این جهت رنگ و بوی سیاسی به خود می گیرد، اما به یک باره با حضور مت و آلخاندرو این بخش به محاق می رود و داستان شمایل پلیسی و مافیایی به خود می گیرد. اگر از اول قرار بوده با مخاطب با اثری جنایی و مافیایی روبه رو شود، شریدان باید مانند قسمت اول Sicarioداستان روشن تر و شسته رفته تری را عنوان می کرد، نه این درام با تمی سیاسی شروع شود و بعد به یک باره به محاق رود. ضعف دیگر فیلم نامه شریدان به ریتم داستان باز می گردد. اگر چه ابتدای اثر خوش ریتم است، اما در ادامه این ریتم افت کرده و تقریبا تا یک سوم پایانی درام از آن انسجام لازم برخوردار نیست، اما در انتها دوباره داستان ریتم خود را باز می یابد. 
در کنار این نکات منفی باید برخی ویژگی های درام شریدان را هم مورد بررسی قرار داد. یکی از این موارد شخصیت پردازی متفاوت داستان است. چرا که در اثر ما با آنتاگونیست و پروتاگونیست به معنای کلاسیک آن طرف نیستیم، همه پرسناژها به شکلی کاملا درست، خاکستری پرداخت شده اند، لذا خبری از کاراکتری خوب یا بد، سفید یا سیاه نیست. این را می توان نقطه مثبت اثر در نظر داشت، چرا که یقینا پرداخت و خلق کاراکترهای خاکستری به مراتب از خلق قهرمان و ضد قهرمان سخت تر است که البته شریدان بخشی از این سختی را وام دار قسمت اول داستان Sicario است. چون که نویسنده مخاطب را با آن پیش زمینه فکری به ابعاد و جنبه های بیشتری از کاراکترهای روز سرباز به خصوص پرسناژ آلخاندرو می کشاند. با توجه به این نکته در مجموع دو فیلمنامه Sicario می توان آلخاندرو را در بعد پرداخت و دراماتولوژی یک شخصیت دانست، اگر چه که پرسناژ "مت" از عمق کمتری برخوردار است و نمی توان آن را با آلخاندرو مقایسه کرد. کاراکتر ایزابل و میگوئل هم با این که چندان پرداخت جدی به آنها نشده است، ولی کمک خود را در به جلو راندن درام دارند. مضافا این که فضای سیاه، منفی، تنهایی، جنون، توحش، کشتار همه و همه در دل داستان از پرداختی نسبتا خوب برخوردار است. اما مساله ای که این نقاط مثبت را تا اندازه ای کم رنگ می کند، همان عدم داستان پردازی موفق است. چون روز سرباز سنگ بنای خود را بر برپایه خشونت‌ و بی رحمی افسار گسیخته گذاشته است، بی آن که هیچ هدف خاصی را دنبال کند. 
در خصوص کارگردانی و فرم اجرای اثر هم باید گفت استفانو سولیما که سالهاست سریال های تلویزیونی را نویسندگی و کارگردان می کند با ساخت قسمت دوم Sicario عملا یک گام جدی و بسیار بزرگی را در کارنامه کاریش برداشته است. شاید برخی کارگردانی دنیس ویلنوو را در قسمت اول Sicario بیشتر بپسندند. البته باید این را هم مد نظر داشت که هر چند که سولیما در جایگاه کارگردان با تیم متفاوتی از عوامل و حتی بازیگران به جز بنسیو دل تورو و جاش برولین روبه رو است، اما قادر بوده داستان شریدان را با فرم بصری قابل قبولی بر پرده سینما بکشاند و چیزی از کار ویلنوو کم نداشته باشد. اگر چه این کارگردان ایتالیایی برای فیلم از چیزی دریغ نکرده است، ولی در مجموع هم نباید انتظار اجرایی خارق العاده ای را از او داشته باشیم. در این فیلم چند صحنه شاهکار وجود دارد که با حرکت‌های دوربین ترکیب شده و بیننده را شگفت‌زده می‌کند،

دکوپاژها و میزانسن های قابل قبول سولیما ما را با کارگردانی استخوان داری طرف می کند؛ از صحنه های حملات انتحاری در فروشگاه کانزاس تا سکانس ترور رئیس کارتل و چند صحنه دیگر. از این رو می توان گفت که کل قسمت دوم Sicario برپایه ی چند صحنه ی هیجان انگیز ابزرد و نهلیستی استفانو سولیما بنا شده است. در خصوص بازی ها باید گفت که برگ برنده فیلم تنها بازی خوب بنسیو دل تورو است. این برگ برنده زمانی بیشتر خود را نشان می دهد که مخاطب می داند که کاراکتر آلخاندرو قهرمان و پروتاگونیست داستان نیست ، نه در قسمت اول Sicario و نه در قسمت دوم آن؛ لذا شاید برخی معتقد باشند که خشونت جنون وار فیلم دیگر برای مخاطبش جذاب نیست، اما خشونتی که از دل بازی دل تورو بیرون آید، باز هم مخاطب خود را دارد. برای تصدیق این مساله همین بس که سکانس طلایی کشتن رئیس کارتل توسط آلخاندرو هر بار و هر بار دیدنی است. دل تورور چنان در نقش آلخاندرو فرورفته که در هفتادمین مراسم Emmy در یک طنز و شوخی از کشتن و کشتن دوباره حرف می زند. پس روز سرباز فیلم بدی نیست، چون در آن بازی های خوبی را شاهدیم، اگرچه از نظر داستانی عمق داستانی  ندارد. موسیقی گونادوتیر ایسلندی هم بر فیلم نشسته و بار موسیقایی کمک شایانی به روایت اثر دارد.در کنار آن فیلمبرداری دیریوز ولسکلی با آن شات هایی که از بیابان و نماهای درگیری دارد به خوبی تونسته آن خشونت و قساوت را در تصویر بگنجاند. مضافا این که تصویر غالبا کلوزآپ اثر، ارتباط بصری بیننده با کاراکتر ها را موجب می شود که از دل آن شخصیت پردازی اجرایی خوبی شکل می گیرد. هر چند که تدوین متیو نیومن هم قابل قبول است، اما فیلم پتانسیل یک اثر 122 دقیقه ای را ندارد، به خصوص که از اواسط فیلم، اثر کمی از روند اصلی فیلم جدا می‌شوند و همین می‌تواند باعث  دل مردگی مخاطب شود. اما در کل برآیند فیلمنامه شریدان و کارگردانی سولیما قسمت دوم ‌ Sicario  با عنوان روز سرباز را به اثری بدل کرده که ارزش دیدن را دارد.      
 

فرامتن
فیلم سینمایی "Sicario: Day of the Soldado" در عین حالی که در متن سینماییش اثری قابل اعنتا است، سراغ موضوعی هم رفته که در تحلیل فرامتنش می تواند جای تامل بسیار داشته باشد. پلات فیلم داستان به اصطلاح تروریست های یمنی را روایت می کند که در خاک آمریکا دست به حمله انتحاری می زنند، اما زمانی این خط داستانی جذاب می شود که این تروریست ها با کارتل های مواد مخدر و قاچاق انسان در مکزیک ارتباط پیدا می کنند؛ هر چند که تاکید فیلم بیشتر بر کارتل های مواد مخدر مکزیکی است. با توجه به این مساله فیلم درباره ارتباط مهاجران لاتین تباری است که سیاست‌های ترامپ از همان روز نخست تا به اکنون مهار آن بوده است، به نظر همان نگاه و سیاست های رئیس جمهوری آمریکا را دنبال میکند ؛ سیاست هایی که از ساخت دیوار در مرز دو کشور آمریکا و مکزیک تا عدم صدور ویزا، خروج تولید آمریکا از مکزیک و بازگشت مکزیک های ساکن در آمریکا را شامل می شود. اما فیلم به اینجا اکتفا نمی کند. شریدان این مسئله(کارتل های مکزیکی) را با جزئیات جنگ با تروریسم، آن هم تروریسمی با ملیت یمنی که از سیاست دولت‌های پیشین وام گرفته ترکیب کرده است. اما در مجموع به نظر می رسد که پرداختن به مساله کارتل های مکزیکی درسایه پیشرفت‌های سیاسی اخیر که اتفاق افتاده، این فیلم کمی عقب‌تر از اقتضائات دوره زمانی خود به نظر می‌رسد. اما در خصوص تروریسم مطرح شده در اثر با ملیتی یمنی، آن هم ذیل این مساله که هر روز پرونده یمن ابعاد مهم تر و گسترده تری پیدا می کند، به نظر ساختارشکنانه می آید و در کل هم تلفیق آن با مافیای مکزیک نوید داستانی آوانگارد را می دهد. داستانی که جامعه آمریکا را با این واقعیت می خواهد روبه رو کند که هر لحظه امکان شکل گیری تروریسمی با ملیت یمنی وجود دارد که در کنار تروریست های سینمایی شده گذشته با هویت های ایرانی، لبنانی، عربستانی، سومالیایی، فلسطینی و غیره می توان آن را هویت جدیدی برای تروریسم سینمای آمریکا تصور کرد که با توجه به شرایط کنونی اتفاقا به شدت هوشمندانه انتخاب شده است، چرا که این فیلم سعی دارد داستان پرونده یمن را نزد افکار عمومی هم حساس جلوه کند، به همان میزانی که می تواند خطر کارتل های مکزیکی خاک آمریکا را تهدید کند و ان کار را به درستی انجام می دهد. زمانی که خواهش مادری برای نجات خود و خترش نهایتا به انفجار ختم می شد.